مدیریت جهادی فرماندهان جوان در دفاع مقدس

"از مسأله ی دفاع مقدس که در این کشور اتفاق افتاد، غافل نشوید؛ کار بزرگی انجام گرفت. آن جوان ها مثل شماها بودند؛ اکثر این جوان هایی که در جنگ نقش های مؤثر ایفا کردند، از قبیل همین دانشجوها بودند و خیلی هایشان هم جزو نخبه ها بودند"... آنها یک مشت جوان مؤمن بودند که در برهه ی بسیار حساسی آن کار را انجام دادند که اگر آن کار را نمی کردند، امروز بخشی از کشور شما هم رفته بود و حکومتی هم که در ایران بود، حکومت شکست خورده ی ضعیفِ تحقیرشده ی ذلیلی بود که ناچار بود هرچه دیگران می گویند - نه بزرگ ها و گردن کلفت های دنیا، بلکه این خرده ریزه های دور و اطراف حتی - تحمل کند. امروز یک کشور عزیز، قدرتمند و یک ملت سربلند و دولتی مقتدر در کشور شماست که تصمیم گیرهای دنیا ناگزیرند و اقرار می کنند که نظر جمهوری اسلامی را باید در مسائل مهم و حساس جهانی ملاحظه و رعایت کنند. این به برکت آن فداکاری یی است که آن جوان ها کردند؛ به یاد آن جوان ها باشید.

در وضعیت کنونی کشور که به اذعان مسئولان دولت جوان سازی مدیریت در دولت به یک ضرورت تبدیل شده و مورد توجه بسیاری از حامیان دولت نیز قرار گرفته است و با توجه به پیوند دانش و تجربه در جوانان متخصص و متعهد کشور اهتمام به مدیریت جهادی اهمیتی دو چندان یافته است. از این منظر بازخوانی سبک مدیریتی و جلوه های مدیریت جهادی به خصوص در میان فرماندهان جوان دفاع مقدس می تواند آثار و برکات فراوانی داشته باشد از جمله :

- زنده نگه داشتن ابعاد مهمی از میراث دفاع مقدس به منزله گنجینه ارزشمند هویت ساز در فضای انقلابی و جهادی.

- ارتقای روحیه و سبک زندگی جهادی با الگوسازی از نخبگان دفاع مقدس به خصوص به نسل جوان پساجنگ.

- گام برداشتن در مسیر تولید سبک مدیرتی جهادی خاص کشور و ایجاد تحول در مدیریت مجموعه های مختلف اجرایی، صنعتی و تولیدی.

- اجرایی شدن گفتمان اقتصاد مقاومتی

- افزایش ارتقای خودباوری میان نخبگان جوان و کمک به فعال شدن ظرفیت مدیریت جوانان نخبه کشور.

- کاستن از سن مدیریت در کشور و میدان دادن به نسل نوجوانان به منظور افزایش اعتماد آنان به نظام اجرایی کشور.

- افزایش توان کشور برای عبور از بحران ها و تقویت بازدهی مدیریت ها.

- کاسته شدن از بار هزینه ای جاری کشور به خصوص با تنگناهای بودجه ای.

- افزایش سرعت عمل در تحقق اهداف برنامه های توسعه کشور و جلوگیری از هدر رفت سرمایه ها و افزایش نرخ بازدهی سرمایه ها.

- کاستن از وابستگی به بیگانگان و تقویت اهتمام به ساخت درونی قدرت و در نتیجه افزایش مولفه های استقلال و خوداتکایی.

نوشتار حاضر با هدف گام برداشتن در این مسیر تدوین شده است. مسلما دوران دفاع مقدس فرصت مغتمی برای بازخوانی سبک مدیریتی فرماندهان جوان دفاع مقدس است تا با آشنایی نسل امروز و حتی یادآوری برخی از افرادی که ممکن است باور به آثار این الگوی مدیریتی را از دست داده باشند تحرک تازه ای به شیوه اداره کشور و حل مشکلات داده شود و به خصوص اهداف اقتصاد مقاومتی محقق شود.

فرماندهان جوان دفاع مقدس و مدیریت سرمایه انسانی

مدیریت، علم و هنر برنامه ریزی، سازماندهی، هدایت و رهبری، نظارت و کنترل و نهایتاً ایجاد هماهنگی برای رسیدن به هدف یا اهداف از پیش تعیین شده سازمان است. البته تمام مباحث فوق بر روی منابع سازمانی صورت می گیرد که مهمترین و ارزنده ترین دارایی هر سازمان منابع انسانی (کارکنان) هستند و سپس منابع دیگر نظیر دارایی های فیزیکی، مادی و حتی اطلاعات قرار می گیرند.

واحد مدیریت منابع انسانی قرار است کمک کند تا سازمان، در افق زمانی بلند مدت، با کمترین هزینه، حداکثر کارایی را از کارکنان برای حرکت در راستای اهداف استراتژیک سازمان، کسب نماید. واحد مدیریت منابع انسانی، از میان وظایف مختلف مدیریتی، مسئولیت کلیه فعالیت‌ها و خط مشی‌های مربوط به کارکنان سازمان را بر عهده دارد. به طور دقیق‌تر جذب همکاران جدید، آموزش همکاران، ارزیابی عملکرد کارکنان و پاداش دادن به آنها و به طور خلاصه ایجاد محیطی سالم و منصفانه برای کارکنان از مهمترین کارکردهای مدیریت منابع انسانی محسوب می شود.

دفاع مقدس دورانی است که توانست خیل عظیمی از منابع انسانی را با خود همراه کند و شخصیت های بسیار موفق سازمانی پدید آورد. بررسی این سیر تعالی نیروها، دستاوردهای خوبی برای حوزه منابع انسانی سازمانی و سرلوحه ای مناسب برای مدیریت آینده کشور و بشریت خواهد بود و می توان گفت که یکی از نتایج آن، ایجاد الگوی مطلوبی از مدیریت منابع انسانی است که توسط همین جوانان و مردمان مرزوبوم و در عصر حاضر رقم خورده است. در این چارچوب سخنان فرماندهان دوران هشت سال جنگ تحمیلی ایران و عراق و مستندات این زمینه حاکی است که در سازمان جنگ، الگوی مطلوبی از مدیریت منابع انسانی سازمانی وجود داشته است و بررسی و تحقیق در این زمینه، یافته های مناسبی را در پیشبرد مدیریت منابع انسانی خواهد داشت. همچنان که پژوهشگران باقری و مرادی نشان داده اند به طور مثال حاج ابراهیم همت از جمله مولفه های مدیریت منابع انسانی را در فرماندهی خود نشان داده است: تقسیم کار، ترسیم چارت سازمانی و پیروی از آن، تفویض اختیار و واگذاری مسئولیت به فرماندهان و نیروها، هم راستایی با اهداف و تصمیمات مقامات بالاتر، مشارکت دادن نیروها، حضور در کنار نیروهای عملیاتی و تأکید بر حفظ وحدت و انسجام درونی، از جمله شاخصه های مدیریت منابع انسانی سردار همت بوده است.

در بعد مدیریت عملکرد می توان گفت قاطعیت در امور حیاتی، بازنگری عملکرد واحدها و نیروها، توجه به حقوق نیروها، تأمین امکانات و لوازم رفاهی برای نیروها، اعتماد به نیروها، خوش اخلاق بودن، رعایت مساوات و عدالت، اهمیت دادن به نیروها، توجه به نیروها و خانواده های آنها، روحیه دادن به نیروها و همدلی با آنان، ازخودگذشتگی به خاطر نیروها، هم تراز دانستن خود با دیگران، تأکید بر توانمندی های نیروها، تأکید بر یاری پروردگار از دیگر شاخصه های مدیریت عملکرد حاج ابراهیم همت بود.

مدیریت جهادی و شیوه تصمیم گیری فرماندهان دفاع مقدس

تصمیم گیری فرایندی است که از طریق آن راه حل کارا و موثر انتخاب و اعمال می گردد و در تعریف بسیار ساده انتخاب یک راه از میان راه های مختلف با توجه به عناصر و پارامترها است. در تعریفی دیگر تصمیم گیری یعنی فرآیند گزینش مطلوب ترین و یا منطقی ترین راه حل در حل یک مسئله یا نیل به یک هدف.

دوران دفاع مقدس مشحون از زمان هایی است که فرماندهان برای طراحی اجرا، تداوم و یا قطع عملیات های ملزم به تصمیم گیری بودند و با توجه به تسلط دشمن بر دانش کلاسیک جنگ انتخاب راه های ناشناخته و منتج به غافل گیری دشمن نیازمند هوش و دقت و جسارت و شجاعت بود. توجه به اینکه بی دقتی در یک تصمیم ای بسا ممکن است به شهادت جمع زیادی از رزمندگان منجر شود و یا مواضع مهم نیروهای خودی به خطر افتد و توجه به مخاطرات این تصمیم ها، حساسیت و دشواری تصمیمات فرماندهان دفاع مقدس را دو چندان می کرد. برخی محققان معتقدند شناسایی وضعیت، شناسایی راه حل ها، ارزیابی راه حل ها، انتخاب و اجرای تصمیم ها مراحل مختلف تصمیم گیری فرماندهان در دفاع مقدس را تشکیل می داد.

در بعد مبانی اندیشه تصمیم گیرندگان ویژگی های شخصی فرماندهان از جمله شجاعت، جوان بودن، با تدبیر بودن و شایسته بودن آنان در موفقیت این مراحل سهم بسزایی داشت. از حیث روح حاکم بر این فرایند توکل همراه با اقدام، خستگی ناپذیری در تبعیت و اعتماد کامل به امام به منزله فرمانده کل قوا، خدایی بودن فرماندهان، تکلیف گرایی و ایمان به شکست ناپذیری بر اساس این تلقی که شهادت یا کشتن دشمن هر دو حسن است و نیز بر اساس اعتقاد کامل به ایشان، اطمینان از سنن الهی با الهام از عقاید اسلامی، ایمان محوری در شیوه جنگیدن و ظهور آن در نمادها در طراحی تصمیمات بهبود، ایده پردازی اقناع کننده و جهت دهنده، شناخت اولیه تصمیم و به خصوص مشارکت دادن نیروهای مراتب پایین تر و اقناع فرماندهان ستاد و در فرآینده تصمیم گیری رعایت اصل غافلگیری، فرایندهای متداخل در تصمیم گیری و فرایند دو طرفه تعاملی در جهت رشد دادن دیگر نیروها و استفاده بهینه و دقیق از امکانات نیروهای خودی و شناخت دقیق دشمن رعایت می شد. در مرحله اجرا توجیه کامل فرماندهان تا رده پایین، انعطاف و خلاقیت در حین عمل، بیعت و ولایت پذیری نیروها در راستای اطاعت از حضرت امام، وحدت و همدلی و تاثیرگذاری متقابل ارتش و سپاه، اینکه فرماندهان خود جلوتر از نیروها آنها را به حرکت دعوت می کردند، رعایت دقیق توان و ظرفیت افراد در سپردن مسئولیت ها مورد توجه بوده است. پس از اجرای عملیات ها و تحقق تصمیمات نیز بازخوردگیری و تصحیح احتمالی روند و به کار بستن تجربه در موارد بعدی مورد توجه بوده است. البته همه این مراحل در فضا و تحت تاثیر روحیه معنوی و اعتقادی و تکلیف گرایی رزمندگان اسلام صورت می گرفت که این امر خود منجر به گشوده شدن راه ها و باز شدن برخی از گره های تصمیم گیری می شد.

شهید حسن باقری الگویی از مدیریت جهادی فرماندهان دفاع مقدس

نمونه دیگری از مدیریت جهادی جوانان در دفاع مقدس شهید حسن باقری است. غلامحسین افشردی که با عضویت در سپاه با نام مستعار «حسن باقری» معروف شد در حالی مسئولیت سنگین فرماندهی اطلاعات و عملیات سپاه را برعهده گرفت که بیش از 26 بهار از عمرش نگذشته بود.

شهید غلامحسین افشردی در 25 اسفند 1334 مصادف با سالروز میلاد امام حسین(ع) در تهران بدنیا آمد. وی پس از گذراندن دوران دبستان در دبیرستان «مروی» ادامه تحصیل داد و با اخذ دیپلم در سال 54 در دانشگاه ارومیه در رشته دامپروری پذیرفته شد. اما پس از چندی به دلیل فعالیت های مذهبی و مبارزاتی از دانشگاه اخراج شده و در سال 56 به خدمت سربازی اعزام می شود و سرانجام با فرمان حضرت امام(ره) مبنی بر فرار سربازان از پادگان ها، سربازی را ترک می کند.

شهید حسن باقری که به واقع او را بنیانگذار سازمان اطلاعات و عملیات رزم سپاه نامیدند به دلیل شایستگی-های اخلاقی بی نظیر و اندیشه دفاعی والایی که داشت در عمر کوتاه اما پر برکت خویش در دفاع مقدس منشاء تحولات بزرگی در ایجاد و توسعه اطلاعات و عملیات رزمی سپاه و فرمانده متفکری در جنگ نامتقارن بود.

شهید باقری پس از مشارکت در طراحی و حضور در چند عملیات محدود و گسترده به استراتژیست زبردستی مبدل شد و در شکل گیری آموزش نظامی و تبیین استراتژی نوین و مردمی جنگ نقش محوری و کلیدی ایفا کرد.

این فرمانده جوان به دلیل بهره مندی از هوش و استعداد فوق العاده در طول دوران حیات خویش در سال¬های اولیه جنگ تحمیلی منشأ برکات فراوانی از جمله ایجاد اولین قرارگاه مشترک سپاه و ارتش (قرارگاه نصر) شد. وی که اولین فرمانده قرارگاه نصر بود پس از عملیات رمضان به سمت فرماندهی «قرارگاه کربلا» و جانشین فرماندهی کل در قرارگاه های جنوب منصوب می شود. پس از شکل گیری سازمان رزمی سپاه با توجه به توان و تجربه های شهید باقری، وی به عنوان جانشین فرماندهی یگان زمینی سپاه برگزیده می شود.

شهید باقری، همواره بر جمع آوری اطلاعات از محیط و موقعیت دشمن و شرایط سیاسی و حتی شرایط روحی نیروهای دشمن به عنوان اهداف عمده و اصلی در خلال جنگ تأکید می کرد و می گفت: خود بحث اطلاعات هدف است بکوشید این را در ذهنتان جای دهید که اطلاعات هدف واسطه نیست بلکه خود هدف اصلی است و حتی دیگر این اطلاعات هیچ به درد نخورد، نخستین نکته ای که یک فرمانده در عملیات بدان نیاز دارد این است که از جوانب خودش اطلاع داشته باشد تا وضعیت کلی خود را ندانید نمی توانید اطلاعاتی جمع آوری کنید.

وی آگاهی از نقاط قوت و ضعف دشمن را فراتر از تعداد تانک ها و نفربرها دانسته و تأکید می کند: ضعف و قوت دشمن داشتن تانک ها نیست بلکه تأثیر فرهنگ ارتش روی افراد است که هنوز نتوانسته ایم برآورد کاملی از روحیه ارتش عراق داشته باشیم و بدانیم که چه زمان این ارتش از هم می پاشد. شهید حسن باقری یکی از روش های شناسایی موقعیت را مسئله کیفیت آرایش دشمن می دانست و معتقد بود که یکی از اشکالات دفاعی ما در آرایش نیروهاست چراکه در روش های شرقی، نیروی ضعیف در خطوط می ماند و نیروی احتیاط با قوت بیشتری در پشت سر آن قرار می گیرد در حالیکه آرایش نیروهای ما برعکس است و همواره احتیاط ما از نیروی اصلی ضعیف تر است.

شهید باقری به گفته همرزمانش غالبا یک تا دو ساعت پس از هدایت اولیه عملیات در خط نبرد حضور می یافت و خود شخصا وضعیت خطوط تصرف شده را با اهداف از پیش تعیین شده (روی نقشه) کنترل می کرد و نقاط ضعف را بر روی نقشه مشخص و عملکرد واحدهای رزمی و یگان ها را در خط ارزیابی و دستورالعمل لازم را ابلاغ می کرد و بیش از همه به وضعیت جسمانی بسیجیان می اندیشید و برای اوضاع روحی - روانی آنها به ویژه هنگام عقب نشینی اهمیت ویژه ای قائل بود. به طوری که در خصوص حفظ نیروهای رزمنده تأکید می کند: اگر در شناخت دشمن هزار شهید هم تقدیم شود می پذیریم اما در اثر ناآگاهی از وضعیت دشمن، منطقه و زمین یک شهید هم پذیرفتنی نیست.

سرلشکر رحیم صفوی با بیان اینکه این شهید بزرگوار زندگی خود را فدای امام حسین (ع) کرد و قلب او مالامال از عشق به این امام بزرگوار بود، در خصوص نوحه خوانی این فرمانده جوان در ایام تاسوعا و عاشورای حسینی می گوید: من هنوز چهره نورانی و اشک های شهید باقری را در مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی به یاد دارم و هنوز صدای این عزیز در مراسم به گوش من می رسد. خدا کند که قلب های ما نیز همواره به عشق امام حسین(ع) بتپد و خود را در راه این امام بزرگوار ببینیم و از راه ایشان و فلسفه قیام حسینی که پیروزی خون بر شمشیر است، غافل نشویم.

نتیجه گیری

سبک مدیریت فرماندهان جوان دفاع مقدس توانست الگوی تازه ای از مدیریت را در کشور ایجاد کند که مبتنی بر ارزش های بومی و داخلی است. سبک مدیریت جهادی با عناصری مانند نگرش توحیدی و اعتقاد به نقش مداوم خداوند در هدایت و نصرت مجاهدان و مومنان، تکلیف گرایی، شجاعت و جسارت در اتخاذ تصمیمات خارق العاده، در عین حال محاسبه و تدبیر دقیق همه مراحل و تخمین نتایج تصمیمات، اعتماد و اتکا به جوانان در مراحل مختلف فرماندهی از طراحی و اتخاذ تصمیمات گرفته تا اجرا و بازخورد گیری، حضور و تنفس دایمی در فضای جهاد و عبادت و خلوص نیت و نیز التزام و اعتماد به ولایت امر و فرماندهی کل قوا و برخورداری از روحیه ایثار و از خودگذشتگی و فداکاری شناخته می شود. این سبک از مدیریت در حال حاضر نیز قابلیت اجرا دارد هرگاه این سبک مدیریتی بر فضای کار و تلاش در کشور حاکم شده آثار و برکات فراوانی به همراه داشته است.

پژوهش خبری// گروه سیاسی