ازدواج سالمندان( ضرورت‌ها، جنبه‌های مثبت و منفی)

چکیده مصاحبه پژوهشی:

- برآوردها نشان می دهد رشد جمعیت سالمندی ایران تا سال 1404 سه برابر رشد جمعیت کشور می شود.

-  بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران، 9درصد مردان سالمند و 49‌درصد زنان سالمند بدون همسر و تنها زندگی می‌کنند.

- بیش از 70‌ درصد مردان و 30‌ درصد زنان تنهای سالمند، احساس نیاز به ازدواج مجدد را به فرزندان خود ابراز می‌کنند.

- تقریبا یک چهارم افراد بالای ۶۵ سال از افسردگی رنج می‌برند.

- بر اساس آمارهای جهانی درصد تنهایی زنان سالمند بیش از مردان است و مردان بالای ۶۵ سال هفت درصد و زنان بیش از ۵۰ درصد در تنهایی سالمندی به سر می‌برند.

- ازدواج سالمندان یکی از بهترین تمهیدات برای بهبود شاخص‌های کیفیت زندگی(‌جسمی روانی،‌بهداشتی ،‌اجتماعی و ...) در سالمندان است.

-  موانع فرهنگی و عرفی متعدد و باورهای غلط روند ازدواج سالمندان را با مشکل مواجه کرده است

- سالمندان اغلب تمایل به ازدواج مجدد را به دلیل این شرایط ابراز نمی­ کنند و منتظر می ­مانند تا فرزندان و اطرافیان این موضوع را مطرح کنند.

-در صورت ازدواج مردان سالمند با زنان و دختران جوان که دارای اختلاف سنی زیادی با آنها هستند، شاهد نتایج بسیار منفی آن در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی و... خواهیم بود.

پژوهش خبری صدا وسیما:در دورانی به سر می بریم که با افزایش امید به زندگی و تغییرات ساختار هرم سنی هم جمعیت سالمندان  و هم طول دوره سالمندی افزایش یافته و این موضوع لزوم توجه و سیاستگذاری در زمینه رفع نیازهای سالمندان را بیش از گذشته نمایان می­ کند. یکی از مهم ترین نیازهای این عزیزان توجه به سلامت روان، پرکردن خلا تنهایی و پیشگیری از افسردگی آنهاست. و به زعم کارشناسان ازدواج سالمندان یکی از مهم‌ترین تـمهیدات در این شرایط است. در این نوشتار نگاهی داریم « به موضوع ازدواج سالمندان و اهمیت آن در بهبود سلامت جسمی و روانی سالمندان و جنبه های مثبت و منفی آن »

سالمندی در ایران با نگاهی به آینده   

 با افزایش شاخص‌های بهداشتی و درمانی، اقتصادی و اجتماعی در کشور شاخص امید زندگی به 74 سال رسیده و پیش بینی می­شود جمعیت بالای 60 سال ایران در سال 2021 به بیش از 10 % جمعیت کل کشور و در سال 2050 به بیش از 20 % این جمعیت بالغ شود. جمعیت بالای 60 سال کشورمان از  3.2 %  در سال 1335 به  حدود 7% ( یعنی 5 میلیون نفر از جمعیت 70 میلیونی) در سال1385 رسید و پیش بینی می شود تا سال 2020 میلادی به حدود 10 میلیون نفر برسد.

برآوردهای سازمان ملل حاکی از آن است که تا سال ۲۰۵۰ میلادی جمعیت سالمندان کشور به بیش از ۲۶ میلیون افزایش می‌یابد. شدت سالمندی جمعیت کشور ایران از سال ۱۴۱۵ به بعد خودنمائی خواهد کرد. در این مورد افزایش نسبت سالمندان ۶۰ سال و بالاتر از حدود 7 درصد در حال حاضر، به ۱۴ % در سال ۱۴۱۵ و ۲۲ % در سال ۱۴۲۵ خواهد رسید. (گزارش سرشماری عمومی نفوس و مسکن، 1385).^[1] برآوردها نشان می دهد رشد جمعیت سالمندی ایران تا سال 1404 سه برابر رشد جمعیت کشور می شود.^[2]

همچنین بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران، 9درصد مردان سالمند و 49‌درصد زنان سالمند بدون همسر و تنها زندگی می‌کنند. این درحالی است که بیش از 70‌ درصد مردان و 30‌ درصد زنان تنهای سالمند، احساس نیاز به ازدواج مجدد را به فرزندان خود ابراز می‌کنند. تقریبا یک چهارم افراد بالای ۶۵ سال از افسردگی رنج می‌برند و افسردگی یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش کیفیت زندگی سالمندان است.^[3]

بر اساس آمارهای جهانی درصد تنهایی زنان سالمند بیش از مردان است و مردان بالای ۶۵ سال هفت درصد و زنان بیش از ۵۰ درصد در تنهایی سالمندی به سر می‌برند.^[4]

حال که به سمت سالمندی پیش می­ رویم لزوم توجه به تمهیدات لازم برای رفع نیازهای سالمندان بیش از گذشته ضرورت دارد.

آمارها حاکی از افزایش سهم جمعیت سالمند با سن بیش از 65 سال از 7 / 5 درصد در سال 90 به 1 / 6 در سال جاری است. این افزایش جمعیت در گروه میانسالان (30 تا 64 سال) نیز مشهود است به نحوی که سهم آنها از کل جمعیت کشور به 8 / 44 درصد رسیده و در مجموع نشان می‌دهد بیش از نیمی از جمعیت کنونی کشور (51 درصد)را افراد میانسال و سالمند تشکیل می‌دهد. [5] 

 ازدواج سالمندان و اهمیت آن در بهبود سلامت جسمی و روانی سالمندان

دکتر عبدالرحیم تاج الدین، مشاور وزیر و ‌مدیرکل سابق دفتر حمایتی و توانمندسازی وزارت تعاون کار و امور اجتماعی[6]: اولین چالش سالمندان، تنهایی است. نیاز سالمندان به کنار هم بودن بسیار بیشتر از بقیه است. سالمندان به دلیل این که تحرکشان کمتر شده ارتباطشان با محیط های کاری و همکاران، کمتر بیرون می روند و ارتباطات اجتماعیشان کمتر شده. بیشتر نیاز به همدم و همخانه و هم صحبت دارند. در شرایط کنونی خانواده­ ها این امکان که فرزندان و سایر اطرافیان بتوانند این نیاز سالمندان را بر طرف کنند کمتر شده است و مخصوصا در شهرهای بزرگ و به ویژه در تهران. در این شرایط ازدواج بهترین تجویز است. که یک کار شرعی و انسانی و اخلاقی است. تنهایی برایشان سخت است چون سینه شان صندوقچه اسرار است دوست دارند حرف یزنند  و تجربه هایشان را منتقل کنند. اینها حرف که می زنند آرام می شوند متاسفانه نسل جوان گوش شنوایی ندارند. زندگی ماشینی باعث شده است که اعضای خانواده خیلی کنار هم ننشینند و برای سالمندان هم وقت نمی‌گذارند.

در بسیاری  از موارد که سالمندان به دلیل فوت همسر تنها می شوند و  فرزندان شرایط نگهداری از سالمند را ندارند یا به دلیل مشغله های زندگی امکان اینکه در طول روز با پدر یا مادر سالمندشان باشند و از آنها مراقبت کنند را ندارند ناچار به خانه سالمندان می ­سپارند اما اینها در این شرایط اکثرا دچار افسردگی می شوند و احساس انزوا و طرد شدگی دارند و همین ناشادبودن مشکلات جسمی که مقتضای سن و سالشان است را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.  در این موارد نیز  یکی از بهترین گزینه ها، ازدواج سالمندان با یکدیگر و خروج از سرای سالمندان است.

 جنبه های مثبت و منفی ازدواج سالمندان

آیا ازدواج سالمندان این دردسرها را مضاعف می کند یا خیر؟

دکتر تاج الدین: اگر سالمندان سرپا هستند و از هوشیاری و توانایی قابل ‌قبولی برخوردارند و می­ توانند از پس هم بر بیایند و یکدیگر را مراقبت و کمک کنند ازدواجشان بسیار خوب است. اگر نه می­ شود مراقب گذاشت. ازدواج چه اشکالی دارد یک خانواده شکل می گیرد یک عاطفه و عشقی ایجاد می­شود دو نفر ترخیص می شوند یک همبستگی و احساس مثبت،  در کنار هم هستند و می‌شود از طریق بهزیستی برای اینها مراقب اعزام کرد تا به آنها کمک کنند بسیار کار قشنگی است. حتی دیده شده این زوج‌ها پس از خروج از سرای سالمندان و بازگشت به منزل به این صورت بسیاری از مشکلاتشان کمتر شده و وضعیت روحی و جسمی‌شان رو به بهبود نهاده است.اما حقیقت این است که در مورد ازدواج سالمندان در بعضی خانواده ها این یک تابو است که مثلا پدر بزرگ و مادربزرگها ازدواج کنند. نگرش‌ها را باید تغییر داد.

متاسفانه افراد سالمندی که با فوت همسرشان تنها شده اند به دلیل برخی باورهای غلط برای ازدواج مجدد از سوی خانواده‌ها تحت فشار هستند فرزندان معمولا رویکرد مثبتی به این موضوع ندارند و سالمندان مجبورند برای اثبات وفاداریشان به همسر از دست رفته شان تا پایان عمر مجرد بمانند این موضوع بویژه برای زنان سالمند شدت بیشتری دارد. این در حالی است که در دین ما تجرد در چنین مواقعی ارزش محسوب نمی شود. سالمندان اغلب تمایل به ازدواج مجدد را به دلیل این شرایط ابراز نمی ­کنند و منتظر می‌مانند تا فرزندان و اطرافیان این موضوع را مطرح کنند.

ازدواج مجدد در سنین پیری، نیروی نشاط را به آنان باز گردانیده و از خمودگی و تنهایی و انزوا نشینی به در میآورد. حس این که فرد بداند که غمخواری دارد که او را در زندگی تنها نمی­ گذارد، می ­تواند به او تکیه کند و با پشتوانه و دلگرمی او مشکلات را دور کند و به او عشق بورزد هرچند که ممکن است گاهی جر و بحث هم داشته باشند. برای مردان سالمند بیشتر از زنان سالمند حق ازدواج مجدد قائلند و معتقدند زن سالمند باید از ازدواج مجدد احساس گناه کند و باید تا پایان عمر نسبت به همسر فوت شده خود وفادار بماند. برای ازدواج مجدد زنان سالمند شرایط، محدودیت ها و ناظران بیشتری وجود دارد که مسأله ازدواج مجددشان را تحت الشعاع قرار می­دهد ولی برای مردان وضع متفاوت است. شرایط آن ها بسیار راحت­تر و محدودیت هایشان بسیار کمتر است.فرزندان معمولا نسبت به ازدواج مجدد والدین سالمند خود واکنش مناسبی نشان نمی‌دهند و به ویژه زنان سالمند در هنگام طرح موضوع ازدواج مجدد در مظان اتهام‌های فراوان قرار می‌گیرند و تصمیم آنها به سخره گرفته شده یا واکنش بدی از طرف اطرافیان خود دریافت می‌کنند. فرد سالمند با ازدواج مجدد خود به ثبات روحی می‌رسد و از ترس‌هایی مانند عدم تامین نیازهای عاطفی، مرگ در تنهایی و عدم امکان رسیدگی و مراقبت به دلیل گرفتاری فرزندان رهایی می‌یابد. این عوامل مهم‌ترین علل گرایش سالمندان به ازدواج مجدد است...

البته مشکل زمانی ایجاد می شود که سالمندان به ویژه مردان سالمند تمایل دارند با دختران کم سن مجرد ازدواج کنند . این موضوع علاوه بر این که شانس ازدواج زنان سالمند را کاهش می دهد و به تنهایی بیشتر زنان سالمند منجر می شود، مشکلاتی را هم برای خانواده ها پیش می­آورد. چه بسا فرزندانی در این قبیل ازدواج ها متولد می شوند که با فوت زودهنگام پدر سالمندشان مواجه می شوند و درآینده ای نه چندان دور با مشکل افزایش زنان سرپرست خانوار و فرزندان پدر از دست داده مواجه شویم.

فرید براتی سده،‌ رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان؛ در همین ارتباط می­گوید: در حال حاضر ازدواج مردان سالمند در کشور بیش از 4 برابر ازدواج زنان سالمند است. به وی‍‍ژه در استان‌های محروم که دارای شاخص محرومیت بالا هستند همچون سیستان و بلوچستان، بخش‌هایی از خراسان رضوی و خوزستان،  نیز تعداد زنان سالمند تنها بیشتر از مردان سالمند تنها است. ^[7]

در صورت ازدواج مردان سالمند با زنان و دختران جوان که دارای اختلاف سنی زیادی با آنها هستند، شاهد نتایج بسیار منفی آن در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی و... خواهیم بود.

براساس آمار رسمی سازمان ثبت احوال  کشور در سال گذشته میزان زاد و ولد سالمندان بالای 60  سال بین 800 تا 900 نوزاد و افراد بالای 70 سال نیز حدود 100 نوزاد بوده است.  این رقم فرزند آوری سالمندان تامل برانگیز است، زیرا به هرحال نرخ مرگ و میر در میان افراد بالای 60 سال بسیار بیشتر از جوانان است و هرلحظه امکان فوت آنها وجود دارد به همین دلیل در صورت ادامه این روند شاهد افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار و ایتام در کشور خواهیم بود.[8]

 رسانه چگونه می­ تواند به این موضوع بپردازد؟

- وارد شدن عمقی و جدی رسانه برای بسترسازی ازدواج سالمندان: در قالب‌های هنری، میزگرد،‌ سریال و فیلم و مجموعه‌های مرتبط با ازدواج زنان و مردان سالمند و تبیین پیامدهای مثبت ازدواج سالمندان

- تابوشکنی از ازدواج سالمندان و به ویژه از دواج زنان سالمند

- برنامه‌سازی جهت اصلاح نگرش ­ها ورفع موانع عرفی ازدواج سالمندان و جلب حمایت اجتماعی، عاطفی، اقتصادی و اخلاقی جامعه نسبت به پدیده ازدواج سالمندی

- ترویج و ترغیب و معرفی سمن‌های مرتبط با ازدواج سالمندان و فراهم آوردن تسهیلات لازم برای این کار

- ترویج خدمات پرستاری و مراقبت از زوج های سالمند در خانه از طریق سازمانهای رفاهی و بهزیستی و سازمان‌های خیریه و مردم نهاد.

- آسیب شناسی ازدواج سالمندان مرد با زنان و دختران مجرد با اختلاف سنی زیاد ، به شیوه های غیر مستقیم و مستقیم از طریق برنامه های نمایشی ، گزارشی و گفتگو محور

 سخن آخر

از آن جایی که شاید بتوان با ازدواج مجدد در دوران سالمندی، جلوی بسیاری از مشکلات آتی سالمندان شامل احساس طرد شدگی از جامعه، احساس تنهایی، انزوا طلبی، پایین آمدن اعتماد به نفس، افسردگی و ... را گرفت؛ باید برای بهبود شرایط و رفع موانع این مسأله کوشید. باید رنگ و بوی تابو را از ازدواج مجدد این قشر اجتماعی زدود. باید وضعیت اجتماعی به گونه ای باشد که آنان بتوانند بدون دغدغه و ترس از طرد شدگی تصمیم بگیرند^. از سوی دیگر ترویج و ترغیب ازدواج سالمندان باید به سمت متناسب سازی ازدواج سالمندان به لحاظ تفاوتهای سنی زوجین همراه باشد.

پژوهش خبری // پژوهشگر: فریفته هدایتی

--------------------------------------

[1]ـ دکتر عالیه شکربیگی،  دوران سالمندی به منزله تولدی دوباره در زندگی انسان،‌ وبسایت انجمن جامعه شناسی ایران،‌14/ 7/ 95

[2]ـ 87 درصد سالمند آزاری در ایران  الف، ۱۰/7/ ۱۳۸۹

[3]  ـ انگ‌زدایی از ازدواج مجدد سالمندان، ‌آرمان ،‌23/ 3/ 96

[4] ـ نحوی نژاد رییس دبیرخانه شورای ملی سالمندان ،‌ ممتاز نیوز :تیر ۱۳۹۶

[5] - امید علی پارسا رئیس مرکز آمار ایران،هشت پیام سرشماری 95،‌ دنیای اقتصاد،‌ 24/ 12/ 95

[6] ـ مصاحبه با دکتر عبدالرحیم تاج الدین، مشاور وزیر و ‌مدیرکل سابق دفتر حمایتی و توانمندسازی وزارت تعاون کار و امور اجتماعی،‌ 20/ 4/ 96

[7]  ـ آفتاب یزد، 26/ 1/ 96

[8]  ـ آفتاب یزد، 26/ 1/ 96