اوقات فراغت از فرصت تا تهدید

چکیده مصاحبه پژوهشی:

. نحوه گذران اوقات فراغت براي افراد، امري آزاد و انتخابي است نه اجباري.

.  فعاليت‌هاي مربوط به اوقات فراغت، بسته به فراغت‌گر (دارنده فراغت) تعريف مي‌شود.

. فعاليت‌هاي اوقات فراغت را مي توان به‌مثابه آيينه فرهنگ جامعه ياد کرد.

. فراغت معقول و مقبول و مشروع، فراغت فعال مي‌باشد و آن مطلوب‌ترين شيوة گذران فراغت است.

. اوقات فراغت بهترين بستر براي فعاليت‌ها و نوآوري‌ها، در عين حال زمينه‌ساز بسياري از انحرافات مي‌باشد.

. فراغت با بطالت تفاوت دارد؛ زيرا بطالت و بيکاري بغض و خشم الهي را به همراه دارد.

پژوهش خبری صدا وسیما: هم زمان با پایان سال تحصیلی مدیریت روز های سه ماهه فصل تابستان به دغدغه‌ای برای والدین و فرزندان تبدیل می شود تا جایی که گاهی به دلیل برنامه ریزی اشتباه این فرصت به تهدید تبدیل می‌شود. روزهای بلند و گرم تابستان که شروع می شود دغدغه اصلی خانواده هایی که طی ۹ ماه گذشته فرزندان خود را راهی مدارس می‌کردند، دوچندان می‌شود، چراکه موضوع پر کردن اوقات فراغت فرزندشان رنگی تازه به خود می‌گیرد. اینکه چه کلاس یا برنامه‌ای را برای پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان در ایام تابستان در نظر بگیرید که حداکثر استفاده از ایام پیش آمده ممکن شود و در کنار آن نیز به فرزندان سخت نگذرد و مزه تعطیلات تابستانی را بچشند، دغدغه‌ای است که باید برای رفع آن تحقیق کرد. در اين ميان  لزوم ایجاد رضایت دوطرفه بین والدین و فرزندان امري ضروري است. اوقات فراغت، درواقع دوره تربيت غير رسمي براي دانش‌آموزان است كه اين تربيت غير رسمي حتي بيش از تربيت رسمي مي‌تواند در تغيير رفتار فرد مؤثر باشد. چرا كه فعاليت‌هاي غيررسمي اين دوره غالباً مورد علاقه بچه‌ها است و آنها آن را آزادانه انتخاب مي‌كنند. 

ما در این نوشتار به دنبال پاسخگویی به این سوالات هستیم:

1-تا چه اندازه دانش آموزان از اوقات فراغت خود استفاده بهینه می­کنند؟

2-خانواده ها تا چه اندازه در هدایت فرزندان خود در استفاده بهینه از اوقات فراغت خود موثرند؟

تعریف اوقات فراغت

اوقات فراغت يعنى آزاد شدن از يك دوره مصرف انرژى و تمركز خاص بر حالتى ديگر كه ممكن است استراحت، تجديد قوا، تنوع و تغيير فرصت ارزشيابى از خود باشد.[1]  اوقات فراغت به زماني گفته مي‌شود که فرد وظيفه اصلي و مهمي براي انجام ندارد و صرف تمايلات شخصي خود مي‌کند و اگر دانش آموز برنامه‌ريزي براي آن نداشته باشد ممکن است به بطالت بگذرد.[2]

اوقات فراغت در گذر زمان

مفهوم و ارزش زمان در عصر حاضر با دنیای گذشته قابل قیاس نیست. وقت و ارزش آن، از انقلاب صنعتی به بعد بشدت مورد تأکید قرارگرفت. تغییرات شدید و گسترده در زمینه وسایل ماشینی و الکترونیکی از یک‌طرف ارزش زمان را بالا برد و از طرف دیگر، استفاده از ایام فراغت را برای عموم طبقات جامعه ممکن ساخت. در روزگاران پیشین، از اوقات فراغت و تفریح، آنچنان که امروزه مدنظر داریم خبری نبود. طبقه متنعم و ممتاز کمابیش به امور فرهنگی، ذوقی و تفننی می‌پرداختند چون منبع مالی و زمانی کافی برای آن داشته‌اند. گسترش وسایل الکترونیک تاحد زیادی توانست انحصار در تفریح و سرگرمی را در جامعه از بین ببرد.

بنابراین تفریح، بازی و سرگرمی مفهومی مطلق نیست و در زمان‌های متفاوت می‌تواند ماهیت متفاوتی داشته باشد و مصادیق آن همراه با رشد و توسعه جوامع، پیشرفت‌های تکنولوژیک و درک مردم از آن مختلف خواهد بود. زیارت اماکن مذهبی؛ بازی های گروهی؛ میهمانی و شب زنده داری؛ اعیاد و جشن های مذهبی و سایر تفریحات از مصادیق اوقات فراغت در گذشته است.  [3]

 اهمیت اوقات فراغت از دیدگاه اسلام     

با بهره‌وري از متون ديني، مي‌توان اقسام فراغت را به مثبت و منفي تقسيم کرد:

امام سجاد (ع) در خصوص فراغت مثبت مي‌فرمايد :

خداوندا، اگر ما را فراغت و آسايشى مقدر فرموده‏ اى، چنان كن كه به هنگام آسايش در امان مانيم: نه گناهى ما را گرفتار سازد و نه ملالتى به ما رسد، تا فرشتگانى كه گناهان ما را مى‏نويسند، با صحيفه اعمال ما بى ‏آنكه در آن گناهى نوشته شده باشد از نزد ما بازگردند و فرشتگانى كه ثواب‌هاى ما را مى ‏نويسند، شادمان با صحيفه ‏اى نوشته از اعمال نيك ما به نزد تو آيند.^[4]

امام علي (ع) نيز فرمودند :

شب‌زنده‌داري با ياد خدا، فرصتي است براي افراد سعادتمند، و تفريح و آسايشي است براي اولياي خدا ^[5]

امام صادق مى‌فرمايند:

 سلامت، نيرومندى، فراغت، جوانى، نشاط و بى‌نيازى خود را فراموش منما، در دنيا از آنها بهره‌بردارى كن و متوجه باش كه از اين سرمايه‌هاى عظيم به نفع معنويات و آخرت خود استفاده نمايي[7].

امام رضا (ع) می فرمایند:

 خود را با کار مداوم خسته نکنید و برای خود تفریح و تنوع قرار دهید ولی از کاری که در آن اسراف باشد یا شما را در اجتماع سبک کند پرهیز کنید.[8] 

اهمیت اوقات فراغت از نگاه دانشمندان

فرانسيس دو؛ به من بگوييد اوقات فراغت خود را چگونه مى‌گذرانيد تا بگويم كه شما چه کسی هستيد و فرزندانتان را چگونه  تربيت مى‌كنيد.

هربرت وبر؛ انسان دراوقات فراغت، از تعیین نوع فعالیتش توسط دیگران آزاد است که این موجب تمایز آن از کار می شود.

ولفانگ نارشتت؛ اوقات فراغت، زمان آزادی کامل شخص است تابتواند تمامی خواسته های خود را بدون کوچک ترین اجباری .تحقق بخشد.

اوپاشوسکی؛ اوقات فراغت تنها منحصر به افرادی که کار می کنند نیست، بلکه برای همه اقشار جامعه ضروری است.

پژوهش خبری : تا چه اندازه دانش آموزان از اوقات فراغت خود استفاده بهينه مي کنند؟

خانم دکتر ياسمين زحمتکش روانشناس و مشاور تربيتي : اوقات فراغت بايد هدفمند و متناسب با فرهنگ جامعه برنامه ريزي شود و داراي برنامه هايي سرگرم کننده و نشاط آور و جذاب باشد و براي جوانان ايجاد انگيزه کند .اين فعاليت ها به تعادل رواني دانش آموزان کمک مي کند و منجر به افزايش مهارت هاي شغلي ، فني و حتي مهارت هاي زندگي شود و بدين ترتيب اسيب ها و ناسازگاري هاي اجتماعي کاهش مي يابد. اگر کلاس‌هاي تابستاني اين ويژگي‌ها را داشته باشند، تاب آوري دانش آموزان را بالا مي برند ، منتهي بايد متناسب با توان و علاقه دانش آموزان باشند. از سوي ديگر نظارت و ارزيابي بر کلاس هاي آموزشي بسيار حائز اهميت است ، زيرا همه خانواده ها توان مالي براي شرکت در اين کلاسها را ندارند و تشکيل اين کلاس ها و انجام مسابقات ورزشي و فرهنگي از سوي سازمان هايي مثل شهرداري و صدا و سيما و پايگاهاي مقاومت بسيج بسيار حائز اهميت است .

پژوهش خبری :خانواده ها تا چه اندازه در هدايت فرزندان خود در استفاده بهينه از اوقات فراغت خود موثرند؟

خانم دکتر ياسمين زحمتکش روانشناس و مشاور تربيتي : در برنامه‌ريزى براى پر نمودن بهينه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در تابستان، خانواده ها بايد حتى‌المقدور به گرايش‌ها، تمايلات و نيازهاى نوجوانان و جوانان توجه کنند و مشاركت خود آنان را در برنامه‌ريزى‌ها جلب کنند همچنين بايد وضعيت اقتصادى، فرهنگى و تحصيلى خانواده‌ها ، در برنامه‌ريزى‌ها در نظر گرفته شود. اگر در پر نمودن بهينه اوقات فراغت دانش‌آموزان در فصل تابستان به شيوه‌هاى صحيح تربيتى توفيق حاصل نشود ، بى‌شك، زمينه انحرافات در بين دانش‌آموزان فراهم مي شود و در نتيجه، با عواقب زيانبارى مواجه خواهيم شد.[9]

 کلام آخر

گذران بهينه اوقات فراغت دانش‌آموزان در فصل تابستان نه تنها از انحرافات اجتماعى پيش‌گيرى مى‌كنند، بلكه باعث آزاد شدن انرژى نوجوانان و جوانان دانش‌آموز شده و منجر به خودشكوفايى و آشكار شدن استعدادهاى آنان مى‌شود كه اين امر نقش مهمى در تكوين شخصيت فردى، اجتماعى و آينده اين نسل ايفا مى‌كند و آنان را در نزديك شدن به علايق، تمايلات و آرزوهاى خود كمك مى‌کند و به همين علت، برخى از صاحب‌نظران روان‌شناسى و علوم تربيتى گذران بهينه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان را بيانگر درجه سلامت آنان مى‌دانند.  

اوقات فراغت دانش آموزان هم تهدید است هم فرصت. بسیاری از خانواده ها در فصل تابستان به دلیل مسایل کاری و شغلی خود بویژه خانواده هایی که پدر و مادر هر دو شاغل باشند نمی تواند، زمان بیشتری را با بچه های خود بگذرانند و دانش آموزان باید مدتی را در خانه تنها بمانند و یا در دوره ها و کلاس های آموزشی و مهارتی طی کنند. 

   در این میان این سوال پیش می­آید که متولیان اوقات فراغت تا چه اندازه به وظایف خود  عمل می­کنند؟ اظهارا نظرهای مختلف در این زمینه نشان می دهد که  نهادها و دستگاه های زیادی متولی اوقات فراغت جوانان و نوجوانان هستند که در آخرین آمار ارائه شده حدود 22 دستگاه از جمله وزارت ورزش و جوانان، بسیج، آموزش و پرورش، ستاد عالی هماهنگی و نظارت بر کانون های فرهنگی و هنری مساجد متولی اوقات فراغت نوجوانان و جوانان می باشند. [10]  اما مشکل مهم در این حوزه آن است که سهم هرکدام از این دستگاه ها به خوبی مشخص نشده و پایش کمی و کیفی درستی نیز از عملکرد آنها صورت نگرفته است. [11]  به نظر می رسد یک دستگاه خاص متولی غنی سازی اوقات فراغت باشد و دستگاه های مختلف به صورت تخصصی، برنامه ها و دوره های آموزشی را برای جوانان برگزار کنند تا دوره های غنی سازی اوقات فراغت خروجی بهتری داشته باشد. تحقيقات نشان مى‌دهد كه پر نکردن بهينه اوقات فراغت دانش‌آموزان و دانشجويان، می تواند تعداد كثيرى از آنان به سوى انواع انحرافات سوق دهد.

 پژوهش خبری // لیدا تاجیک