علاج بافت فرسوده، قبل یا بعد از وقوع؟

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز قم، شهر قم، ششمین کلانشهر کشور با جمعیتی حدود یک میلیون و 300هزار نفری، از دیرباز مورد توجه زائران و مسافران بوده، به طوری که سالانه بیش از 22میلیون نفر به این شهر سفر می کنند؛ رهبر معظم انقلاب بارها در دیدار مسئولان استان و حتی کشور بر ضرورت توجه ویژه به قم به عنوان شهری که خدمات کشوری ارائه می دهد تاکید کرده اند؛ اما این شهر تاریخی در چند سال گذشته با پدیده ای نگران کننده به نام بافت فرسوده دست به گریبان شده که ظاهرا قرار نیست از سوی مسئولان مربوطه آبی برای حل این مشکل گرم شود.

پیگیری این موضوع را از دو ماه پیش آغاز کردم؛ از زمانی که در حرم مطهر کریمه اهل بیت سلام الله علیها با زائری اصفهانی هم کلام شدم که از وجود ساختمان های فرسوده در اطراف حرم مطهر گلایه داشت و آن را زیبنده شهر قم نمی دانست.

حرف هایش مرا به فکر وا داشت و در اولین فرصت پیگیر موضوع شدم.

ابتدا برای جمع آوری اطلاعاتی در خصوص میزان بافت فرسوده در قم به سراغ مدیر عامل نوسازی و زیبا سازی شهرداری رفتم .

گرد و غبار فرسودگی بر چهره مناطق مرکزی شهر

آقای خاکی میزان بافت فرسوده قم را یک هزار و 800هکتار اعلام کرد و گفت: البته بخشی از این مساحت هنوز مصوب نشده است.

 او می گفت: بر اساس آمارهای موجود، 400هزار نفر از جمعیت قم در 1589هکتار بافت فرسوده مصوب زندگی می کنند.

این حرف به آن معنا بود که 13درصد مساحت قم را بافت فرسوده تشکیل می دهد و حدود 25درصد اهالی قم  در آن ساکن اند؛ این آمار تکان دهنده نا خود آگاه ذهنم را به سمت حوادثی سوق داد که در سال های گذشته تعداد قابل توجهی از هموطنانمان را به کام مرگ کشاند و بخش زیادی را نیز بی خانمان کرد. آن طور که از شواهد پیداست، وقوع یک زلزله نه چندان شدید می تواند به فاجعه ای جبران نا پذیر در این مناطق تبدیل شود.

آقای خاکی درکنار وجود خطرهای جانی که ساکنان این مناطق را تهدید می کند، به معضلات اجتماعی بافت های فرسوده اشاره کرد و  در ادامه گفت : مشکلات فرهنگی و اجتماعی به فرسوده شدن این بافتها سرعت میبخشد و اگر ما نتوانیم همه جانبه به مساله بافت فرسوده نگاه نکیم اسیب پذیری این بافتها ادامه پیدا خواهد کرد.

خاکی در ادامه گفت :بعد از زلزله بم، قانونی تصویب شد مبنی بر اینکه هر سال باید ده درصد بافت های فرسوده نوسازی شوند که این قانون در قم و دیگر شهرهای کشور مطابق با برنامه پیش نرفته، چرا که این کار نیازمند بودجه و کمک همه جانبه مسئولان است که البته محقق نشده؛ او می گفت: اگر این قانون طبق برنامه پیش می رفت، سه سال پیش ریشه بافت های فرسوده در کشور خشکانده می شد.

نگرانی ساکنان بافت های فرسوده از آینده مبهم این محلات

برای رسیدن به یقین سری زدم به یکی از مناطق قم که در بافت فرسوده قرار دارد؛ خیابان هفت تیر، کوچه 22.

در بدو ورود، پیرزنی که با ظرف آبی تلاش در کم کردن گرد و غبار ناشی از تخریب نیمه کاره منزلی در  روبروی خانه اش بود، توجه ام را جلب کرد.

از او پرسیدم چند سال است که در آن خانه ساکن است؟ او با کمی تامل گفت: بیش از 75سال است که در این خانه زندگی می کنم.

ما را به داخل خانه اش دعوت کرد؛ دعوت او را پذیرفتیم؛ سطح خانه اش به اندازه یک پله پایین تر از سطح کوچه بود؛ پرده را کنار زدیم و به دالانی طولانی رسیدیم که در انتهای آن می شد حیاط خانه را دید .

برای ورود به حیاط یک پله پایین تر رفتیم؛ حیاطی با دیوارهای سیمانی ترک خورده که در بعضی قسمت ها با آجر و سیمان به هم وصل شده بود؛

پیرزن ما را به سمت اتاقی در آن طرف حیاط راهنمایی کرد؛ اتاقی با سقفی گنبدی شکل که به محض ورود به آن، چشمم به ترک عمیق موجود در سقف افتاد.

از پیرزن علت آن شکاف را پرسیدم که او در جواب گفت: در زلزله اخیر زمستان که در قم آمد این سقف شکاف خورد.

از او پرسیدم چرا اقدامی برای نوسازی خانه اش انجام نداده، در جواب گفت: شهرداری اجازه این کار را به ما نمی دهد و در صحبت هایش از طرحی صحبت کرد که در مورد آن چیزی نمی دانست و تنها اطلاعاتی که داشت این بود که شهرداری باید خانه را از ما بخرد.

در و دیوار این خانه حس نا امنی را در وجود انسان ده چندان می کرد؛ خانه ای که باید محلی امن برای در امان ماندن از بلایای طبیعی باشد، به قاتلی بالقوه تبدیل شده بود.

 از خانه آن زن خارج شدیم و به کوچه ای دیگر رفتیم؛ چشمم به خانه های نوسازی افتاد که در آغوش این کوچه پس کوچه ها جا خوش کرده بودند.

مردی را دیدم که در حال پارک کردن ماشینش بود؛ بعد از اتمام کارش به سمت خانه ای رفت در کوچه ای یک متری که فرسودگی از رنگ و ریش می بارید.

در حال باز کردن در بود که خود را به او رساندم و بعد از معرفی، از او  پرسیدم: چند سال است که در این محل ساکن هستید؟ گفت: 15سال.

وقتی موضوع گزارش مرا دانست، گفت: روزی که اقدام به خرید این خانه کردم، برای دریافت مجوز نوسازی به شهرداری مراجعه کردم؛ در آنجا خبر از طرحی به نام 24متری شهدا را به من دادند و همان 15 سال پیش عوارض یک خیابان 24متری پرداخت نمودم، این در حالی است که بعد از گذشت 15سال حتی نمی توانم از پارکینگ خانه ام استفاده کنم .

او می گفت:  هر روز به خاطر پارک ماشین در مکانی نامناسب، شاهد اتفاقاتی برای وسیله نقلیه خود هستم.

از او علت اجرا نشدن طرح را جویا شدم که در جواب گفت: با هر بار مراجعه به شهرداری فقط یک جمله تکراری را می شنویم و آن هم این است که بودجه نداریم. 

ساماندهی بافت های فرسوده اولویت شهرداری نیست!

از او خداحافظی کردم و برای تکمیل اطلاعاتم در مورد طرح 24متری شهدا به سراغ مهندس یحیی زاده معاون نوسازی شهرداری منطقه 3 رفتم .

او گفت: طرح خیابان 24 متری شهدا پروژه ای است که از سال79 در طرح تفصیلی شهرداری به ثبت رسیده است اما تا به امروز  به علت نبود بودجه پیشرفتی نداشته  .

از او در خصوص مشکلاتی که گریبان اهالی کوچه های منطقه3 را گرفته است سوال کردم که در پاسخ گفت: این طرح در اولویت شهرداری نیست و تنها راه حل این مشکل به صورت موقت این است که هر کدام از اهالی منطقه که می خواهند خانه خود را تعمیر کنند به شهرداری مراجعه نمایند و مجوز های لازم را دریافت کنند.

اما اهالی باید بدانند که هر لحظه ممکن است اجرایی شدن این طرح در اولویت قرار گیرد و این به آن معناست که بعد از تعمیرات ممکن است خیلی زود خانه آنها خراب شود.

پاسخش مجابم نکرد؛

برای گرفتن پاسخی شفاف تر به سراغ معاون عمرانی استاندار رفتم.

در مصاحبه با مهندس بهشتی از معاون استاندار از برنامه های دولت در راستای احیای بافت ناکارآمد شهری جویا شدم که در پاسخ به این پرسشم این طور پاسخ داد که دولت در قالب  ستاد ملی باز آفرینی برای احیای این بافت ها ورود کرده است  و به دنبال تعامل با نهادهای مربوطه است.

او از نبود سرمایه گذار خصوصی گفت و ادامه داد: مشارکت نکردن بخش خصوصی در احیای بافت های فرسوده از سرعت احیای این بافت ها می کاهد ؛ دولت و شهرداری نمی توانند به تنهایی ریشه بافت فرسوده را از بین ببرند در نتیجه برای حل این مشکل نیازمند ورود بخش خصوصی هستیم.

بهشتی به قوانین و ظرفیتهای مناسب قانونی موجود در کشور اشاره کرد و گفت: در برنامه سوم و چهارم قرار بر این بود که سالانه ده درصد بافت فرسوده کشور ساماندهی شود و طی دو برنامه 5 ساله بساط بافت فرسوده برچیده شود اما این اتفاق نیفتاده است .

او در خصوص اجرا نشدن این قانون گفت : بافتهایی که امروز ما از آنها به عنوان بافت فرسوده یاد می کنیم هسته های اصلی و مرکزی تشکیل شهرها هستند و قدیمی ترین ساکنین یک شهر در آن زندگی می کنند؛ هنگامی که از این بافت های ارزشمند به عنوان بافت فرسوده یاد می شود  افراد بومی و صاحب علقه از این بافت ها فراری می شوند و افراد کم بضاعت و یا بی بضاعت که نه علاقه ای به بازسازی دارند و نه توانایی مالی، در این مناطق ساکن می شوند و سرعت بخشی و  احیا را به تعویق می اندازند که می توان این علت را یکی از دلایل اصلی احیا نشدن بافت های ناکار آمد شهری دانست.

به هر حال باید گفت که تاکید مسئولان بر ورود بخش خصوصی برای سر و سامان دادن به بافت های فرسوده، شاید با توجه به شرایط موجود و اوضاع مالی شهرداری و دولت قابل توجیه باشد، اما چیزی که ذهن مخاطب این وجیزه را به خود مشغول می کند این است که اولا علت بی میلی بخش خصوصی به سرمایه گذاری در این بخش چیست؟ آیا این موضوع ارتباطی به نبود امنیت سرمایه گذاری در برخی طرح های عمرانی استان دارد؟ طرح هایی که با میلیاردها تومان سرمایه مردمی و دولتی، اکنون به آینه های دق مردم تبدیل شده اند.

سوال دیگری که باید از خود پرسید این است که چه اولویتی بالاتر از حفظ جان مردم در دستور کار مسئولان است؟

 نه اینجا دادگاه است و نه خبرنگار در جایگاه قضاوت، اما شاید کمی تامل و دادن پاسخی قانع کننده به این سوالات، ما را در رسیدن به راه حلی مطلوب یاری کند؛ راه حلی برای شنیدن صدای مردم و رهانیدن آنان از کابوسی به نام بافت فرسوده.

زمانیان _ خبرگزاری صداوسیما _ قم