گزارش مکتوب
نقطه صفر نان و جان
باید گرفتار حادثه‌ای شوند تا همه به تکاپو بیفتند و مدعی حمایت از آنان شوند، روز‌های عادی هیچکس دلش در مرز همراه آنانی نیست که می‌خواهند از نقطه صفر جان بگذرند و به نان برسند.
به گزارش
خبرگزاری صداوسیما مرکز کردستان، آماری از تعدادشان در دست نیست، اما بیشتر ساکنان مناطق مرزی اینکاره هستند.
کاری که باید در ردیف آسیب‌های اجتماعی بود چرا که زاییده بیکاری است و حتی جوانانی با مدرک بالای دانشگاهی به آن اشتغال دارند.
شاید وقتی صحبت از آسیب اجتماعی می‌شود، همه به طلاق، بیکاری، اعتیاد و دیگر معضلات مشهود می‌پردازند، اما تاکنون کسی به این فکر نکرده که کولبری نیز باید به عنوان آسیبی جدی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
کولبری شغل غیررسمی بخش زیادی از ساکنان غرب و شمال غرب ایران است و آمار‌های غیررسمی تعدادشان رد کردستان را حدود ۲۰ هزار نفر اعلام می‌کند.
ساکنان استان‌های مرزی در ۶ ماه دوم هر سال با شدت گرفتن سرمای هوا و برف و بوران رنجی را به دوش می‌کشند که کمتر کسی از آن باخبر است.
بعد از مرگ چهار کولبر در سال ۱۳۹۶ در کوه‌های سردشت، صحبت‌های جدی درباره طرح ساماندهی کولبران در دولت و مجلس مطرح شد، اما هنوز که هنوز است در اول راه مانده است و گویی کوله این طرح از کوله کولبران سنگین‌تر است که در همان ابتدای راه متوقف شد.
همان سال مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با بررسی «طرح ساماندهی معابر مرزی کشور» تصویب آن را به صلاح ندانست.
مخالفان طرح ساماندهی کولبران معتقدند آوردن آن در قالب یک قانون در واقع رسمیت‌بخشیدن به قاچاق در کشور است و تغییر آن در آینده سخت خواهد بود، ولی آنچه که آمار‌ها می‌گویند تنها یک درصد از قاچاق کشور را کولبران انجام می‌دهند.
آنچه در ایراد‌های مرکز پژوهش‌های مجلس آمده، به‌خوبی نشان می‌دهد که اصل مسئله درک شده و پاسخ هم حداقل روی کاغذ نوشته شده، ولی اینکه آن ایده‌ها از روی کاغذ به فعل و عمل تبدیل شوند، راهی طولانی در پیش دارد که عمل‌نکردن به آن‌ها همچنان منجر به رواج کولبری در منطقه می‌شود.
تابستان امسال بود که دستور رئیس‌جمهور درباره توسعه معیشت مرزنشینان به هفت وزارتخانه، معاونان رئیس‌جمهور، رؤسای سازمان‌های برنامه و بودجه و اداری و استخدامی کشور و رئیس کل بانک مرکزی ابلاغ شد.
طرحی که شامل ۳۱ مورد پیشنهاد اجرائی در قالب تکالیف ۱۲ دستگاه اجرائی مرتبط بود.
کولبری قاچاق نیستآنچه درباره کولبری و اتفاقات حول آن زیاد به چشم می‌خورد، استفاده از واژه قاچاق و قاچاقچی برای آنهاست.
کولبران، امنیت زندگی و گذر از اشتغال ناپایدار غیررسمی می‌خواهند؛ چیزی که دولت‌ها در سال‌های گذشته از برآورده‌کردن آن عاجز بودند و حالا وقتی اشتغال پایدار در منطقه وجود ندارد، راهی جز کولبری برای ساکنان مناطق مرزی وجود ندارد.
مقام معظم رهبری دریکی از سخنرانی‌هایشان با اشاره به لزوم تفکیک فعالیت کولبری از قاچاق بر بهبود معیشت مرزنشینان و مخصوصا کولبران تأکید کردند؛ مقام معظم‌رهبری در دیداری که با جمعی از کارگران داشتند، با اشاره به لزوم بهبود وضعیت کولبران فرمودند: «ما تا حالا در مبارزه با قاچاق خیلی جدی عمل نکرده‌ایم. البته مراد من از قاچاق، آن کوله بَرِ ضعیفی نیست که می‌رود آن‌طرف یک چیزی را برمی‌دارد، روی کول خودش می‌آورد این طرف؛ این‌ها که چیزی نیست، این‌ها اهمیتی ندارد. با آن‌ها مبارزه هم نشود اشکالی ندارد».
مردادماه امسال هم رییس قوه قضاییه در سفری که به کردستان داشت، با تأکید بر لزوم ساماندهی وضع کولبری در شهر‌های مرزی گفت: وقتی از قاچاق کالا سخن می‌گوییم، مقصودمان قاچاق سازمان‌یافته‌ای است که رونق تولید را تهدید می‌کند.
سیدابراهیم رئیسی با بیان اینکه رونق تولید با این میزان از قاچاق کالا سازگاری ندارد، اضافه کرد: باید جلوی قاچاق کالا را بگیریم، اما سخن از کولبری نیست بلکه کولبری باید ساماندهی شود.
کالای ارزان به قیمت جان یک انساناین تصور که کولبر‌ها جمعیت انگشت‌شماری هستند که در غرب و شمال‌غربی ایرانی از میان کوه‌ها و دره‌ها، مین‌ها و بهمن‌ها، راهشان را باز می‌کنند اشتباه است.
مایی که در خانه یک وسیله برقی از یخچال گرفته تا ماشین ظرف‌شویی و کولرگازی داریم شاید نمی‌دانیم که این کالا به قیمت سنگینی بار روی دوش یک کولبر تا خانه ما رسیده است.
وقتی از خرید کالای ارزان از بانه خوشحال و سرخوش هستیم یادمان نرود که آن را به قیمت تن فرسوده، پا‌های تاول خورده، جان‌های خسته و گاهی جنازه‌هایی به دست آورده ایم که راهی قبرستان شده اند.
ژالانه معبر کولبران کردستانیارتفاعات ژالانه در شهرستان سروآباد تنها مسیر تردد در کردستان است که کولبران در فصول مختلف سال از آن برای تردد و حمل کالا‌ها از خاک اقلیم کردستان به کشورمان استفاده می‌کنند.
این ارتفاعات همه ساله از اواخر آبان تا اوایل اردیبهشت ماه شاهد بارش‌های چند متری برف و ریزش بهمن است که تردد را برای کوهنوردان قدر هم سخت می‌کند، برسد به کولبرانی که ساعت‌ها با بار سنگین راه می‌روند و سرما امانشان نمی‌دهد.
آخرین قربانی‌های این ارتفاعات ۲۳ آذر امسال به دل کوه زدند و جنازه آنان پژواکی بود که از کوه برگشت.
۲ برادر ۲۱ و ۱۷ ساله مریوانی از سر ناچاری و بیکاری، اجرا نشدن کامل طرح ساماندهی کولبران و طرح ساماندهی مبادلات در بازارچە‌های غیر رسمی و مشکلات معیشی دل به این کوه‌ها برای کولبری زده بودند.
آزاد و فرهاد خسروی بهانه مجددی شدند تا همه از کولبران بگویند و از لزوم ساماندهی آنان، حرفی که همانند ۲ سال قبل فقط در حد حرف ماند.
کولبر ملیپوشمهدی خسروی عضو تیم ملی بوکس است، از اهالی شهر کانی دنیار و عضو یک خانواده ۱۱ نفره، پدرش بازنشسته است و حقوقش کفاف این تعداد عائله را نمی‌دهد.
مهدی می‌گوید: از ۱۵ سالگی کولبری می‌کنم تا خرج تحصیل و ورزشم را تامین کنم.
فرهاد کولبر هم می‌خواست با چول این بار کولبری اش برای خودش لباس ورزشی بگیرد، اما این حسرت را با خود زیر خاک برد.
مهدی اگرچه رزمی کار است و بدن تنومندی دارد، اما می‌گوید: هر وقت کولبری می‌کنم تا سه روز نمی‌توانم سر تمرین حاضر شوم.
ادامه می‌هد: هرچه بار کولمان سنگین‌تر باشد چول بیشتری گیرمان می‌آید مثلا برای هر کیلو بار ۱۲ هزار تومان، البته اگر بتوانیم بر صخره، برف و بهمن و سرما پیروز شویم.
در دانشگاه علوم تربیتی خوانده و تا به حال هیچکس از او حمایت مالی نکرده است، فقر و نداری و اجبار باعث شده تا کولبری شغل مهدی و مهدی‌های دیگر باشد.
کاک محمد، اما جوان نیست، سن و سالی از او گذشته و بار‌ها دیده که کولبران همراهش یا روی مین رفته اند، یا از صخره سقوط کرده اند یا زیر بهمن مانده اند.
می‌گوید: چاره‌ای جز کولبری ندارم، شما یک کارخانه نشانم بده من بروم آنجا کارگری کنم.
این پیرمرد مریوانی از ساماندهی نکردن معابر مرزی گلایه دارد و می‌گوید: این مسیر‌های خطرناک را طی می‌کنیم در حالیکه اگر وعده‌هایی که داده بودند محقق می‌شد راحت‌تر می‌توانستیم باری را جابه جا کنیم که سودش به جیب تاجران می‌رود و ما تنها زخم‌های حمل کوله را به جان می‌خریم.
کولبران از ۴ صبح بیرون می‌آیند و گاهی ۱۲ ساعت را در دل کوه و کمر طی می‌کنند، بیشترشان مثل کاک محمد هرروز صبح اشهدشان را می‌خوانند، چون می‌دانند قدم در چه راه پرخطری گذاشته اند.
وعده‌های ادامه دار۱۹ خرداد ۱۳۹۷ هم استاندار کردستان از اصلاح و ابلاغ آیین‌نامە ساماندهی مبادلات دربازارچە‌های غیر رسمی بە نفع تجار و پیلەوران در مناطق مرزی استان خبر داده و گفته بود: بنابر مصوبه هیات دولت تخفیف سود بازرگانی حاصل از مبادلات کالا برای هر مرزنشین هفت میلیون ریال و هر خانوار تا سقف چهار نفر ۲٨ میلیون ریال در ماه خواهد بود.
بهمن مرادنیا سود اختصاص یافته در کل مناطق و استان‌های مشمول طرح در کشور را ۴۲ هزار میلیارد ریال اعلام کرد.
در این طرح قرار بود میان تاجر و پیله‌ور برای ورود کالا توافق صورت گیرد تا زمینه انتفاع مناسب طرفین فراهم شود.
۲۳ هزار و ۳۹۲ خانواده مرزنشین در سه شهرستان بانه، مریوان و سرآوباد مشمول این طرح می‌شدند.
پرداخت بخشی از سود حاصل از فروش سوخت به مرزنشینان ساکن در شعاع ۲۰ کیلومتری مرز‌ها از دیگر خدمات دولت برای کاهش اثرات کولبری بود که به گفته معاون تعاون اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی کردستان از سال ۱۳۹۵ تا کنون از این محل، در مجموع ۶۰۰ میلیارد ریال به حساب مرزنشینان کردستانی واریز شده است.
علی اصغر عباسی اظهار داشت: این مبلغ در قالب کمک به معیشت مرزنشینان ساکن در شعاع ۲۰ کیلومتری مرز‌های این استان و به حساب ۲۸ هزار و ۴۰۰ خانوار واریز شده است.
کردستان سهمیه ماهیانه پنج میلیون لیتری دارد که توسط ۱۹ تعاونی مرزنشین با ۲۱۵ هزار عضو به خارج از کشور صادر می‌شود و ساکنان جامعه هدف در این طرح ۲۰ درصد سود حاصله را به عنوان کمک معیشتی دولت دریافت می‌کنند.
با این وجود هنوز بسیاری از مرزنشیان همچنان کولبر هستند و زندگی خود را از این راه می‌گذرانند و مسوولین هم غیر از زمانی که حادثه‌ای برای کولبران پیش می‌آیاد، حرفی از ساماندهی کولبران نمی‌زنند.
ساماندهی می کنیم!
در تازه‌ترین اظهارات هم یک مقام ارشد دولتی که خواسته بود نامش عنوان نشود، درباره وضعیت کولبران و شرایطی که برای آن‌ها ایجاد خواهد شد، گفته بود: چندی پیش در قالب آیین نامه‌ای فعالیت مرزنشینان که در آن کولبران هم دیده شده‌اند، در دولت تصویب و برای اجرا به استان‌های کردستان، آذربایجان غربی، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان ابلاغ شد.
او این را هم گفته بود که با نوسان نرخ ارز قرار شده دولت دوباره آیین نامه فعالیت مرزنشینان را اصلاح کند، البته آیین نامه قبلی به قوت خود باقی است و از سویی قرار شده فعالیت مناطق مرزی تا شعاع ۲۰ کیلومتری باشد.
در این صورت تمام روستا‌ها و خیلی از افراد، حائز شرایط برای قانون مرزنشینی می‌شوند.
این مقام ارشد دولتی عنوان می‌کند: مرزنشینان با ثبت اطلاعات خود در سامانه داده شده می‌توانند فعالیت مرزی خود را انجام دهند و دیگر شاهد کولبری و اتفاقات ناگوار این حوزه نباشیم.
او همچنین افزوده بود: چگونگی واردات و اینکه چه کالا‌هایی را مرزنشینان یا کولبران می‌توانند وارد کنند، در آیین نامه جدید می‌آید و درحال‌حاضر واردات هزار و ۳۳۹ قلم کالا از سوی مرزنشینان ممنوع است (کالا‌هایی که تولید داخلی آن وجود دارد) از سویی واردات ۱۳۴ قلم کالا برای این گروه (مرزنشینان و کولبران) آزاد خواهد شد چرا که بازار داخل به این نوع کالا‌ها نیاز دارد.
این منبع ناشناس گفته بود: توصیه ما برای اجرا شدن قانون برای مرزنشینان این است که فعالیت برای آن‌ها تسهیل شود و دیگر دولت در زمینه برگشت ارز این گروه اصرار نکند چرا که کولبران و مرزنشینان به خاطر قوانین سخت تمایل ندارند به‌صورت قانونی واردات را انجام دهند و کولبران به‌دنبال امرارمعاش هستند از این‌رو اگر قوانین سهل شود هیچ‌کدام آن‌ها نمی‌خواهند قوانین را دور بزنند.
دغدغه بعدی؟
با تصمیم‌های صحیح اقتصادی و ارائه مشوق‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری در مرز‌های کشور، معافیت‌هایی در جهت ایجاد اشتغال پایدار، کاهش هزینه‌های سکونت و تولید در مناطق مرزی، می‌توان فرصت‌های سودآور برای تجار و بازرگانان و صنعتگران و تولیدکنندگان در این مناطق ایجاد کرد تا ضمن ایجاد امنیت پایدار مرزی در جهت رشد و توسعه کسب‌و‌کار، افزایش تولید ملی و رونق اقتصادی مرز‌ها در اولویت قرار بگیرد.
روز‌ها از حوادث تلخ برای کولبران می‌گذرد و باید منتظر حادثه دیگری بود تا کولبری بازهم دغدغه شود.
گزارش از : کلثوم مومنی
