مسئولیت سنگین بایدن در جبران اشتباهات ترامپ

باراک اوباما در آخرین سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل، با زبانی طنز گفت: «بسیاری معتقدند که همه مسائل و مشکلات یا ناشی از ایالات‌متحده است و یا این‌که آمریکا قادر است همه آن‌ها را حل‌وفصل کند.

برخی در واشنگتن دی سی نیز چنین باوری دارند». تجربه ریاست جمهوری دونالد ترامپ نشان داد که این بیان طنز باراک اوباما چندان هم دور از واقعیت نیست؛ زیرا سیاست‌های یک‌جانبه آمریکا و دوری گزینی از همکاری و تعاملات با سایر کشورها و نیز بی‌توجهی به ملاحظات و منافع دیگر بازیگران با تکیه‌بر سیاست اول آمریکا، سبب مسائل و مشکلاتی در مناطق مختلف دنیا شد که صرفاً کشورهای محدودی مانند عربستان، امارات متحده عربی، بحرین، اسرائیل و تا حدودی روسیه از این وضعیت منتفع شدند و باقی کشورهای دنیا حتی اروپا و چین، متضرر شدند؛ به‌عبارت‌دیگر، تجربه ترامپ نشان داد چگونه رویکرد اشتباه و یک جانبه گرایانه امریکا می تواند سیستم بین‌الملل را تحت الشعاع قرارداده و آن را دچار مشکلات متعدد نماید.

 

نقش آمریکا پس از جنگ جهانی دوم، ترویج تجارت آزاد در عرصه اقتصادی، تقویت همکاری‌های مشترک و چندجانبه در عرصه سیاسی و نظامی و نیز پیشبرد اصول و هنجارهای بین‌المللی در عرصه حقوق بین‌الملل بود؛ اما ترامپ به‌یک‌باره این سه حوزه را به چالش کشید.

معاهدات تجاری دوجانبه را بر معاهدات تجاری چندجانبه ترجیح داد. یک‌جانبه‌گرایی در پرتو سیاست اول آمریکا را اصل اول سیاست خارجی خود قرار داد و به چالش مستقیم با هنجارها و اصول حقوق بین‌الملل پرداخت. حال به نظر می‌رسد مهم‌ترین مسئولیت جو بایدن، رئیس‌جمهور جدید آمریکا این است که ثابت کند، دوره دونالد ترامپ صرفاً یک وقفه کوتاه در ایفای نقش متعارف ایالات‌متحده بوده و این کشور همچنان به دنبال ایفای نقشی است که پس از پایان جنگ جهانی دوم عهده‌دار شده است.

در این راستا جو بایدن احتمالاً در مسیر اعتمادسازی و جلب اعتماد متحدان و دیگر کشورها حرکت می‌کند. برای پی بردن به انتظارات و توقعات کشورهای مختلف از بایدن به‌صورت موردی به آن‌ها پرداخته شود؛
اتحادیه اروپا: اتحادیه اروپا انتظار دارد بایدن همانند سیاست تمام رؤسای جمهور آمریکای پیش از ترامپ، مقوم همگرایی در اروپا باشد و تقویت روابط دو سوی آتلانتیک را از طریق تقویت ناتو و نیز همکاری‌های چندجانبه پیش ببرد.

خاورمیانه: تا پیش از ترامپ، سیاست تمام رؤسای جمهور آمریکا این بود که شکلی از توازن به‌صورت نسبی در این منطقه حاکم باشد، اما دونالد ترامپ به دنبال برتری مطلق رژیم صهیونیستی و سپس برتری چند کشور عربی خاص بود و ملاحظات و دغدغه‌های امنیتی سایر کشورها را نادیده گرفت. به نظر می‌رسد انتظار دولت‌های خاورمیانه از آمریکا، پایان دادن به حمایت‌های بی‌چون‌وچرا از برخی دولت‌های منطقه و تحت‌فشار گذاشتن کامل برخی دیگر از دولت‌های منطقه باشد.

روسیه: هرچند سیاست‌های ضد اتحادیه اروپای ترامپ و خودداری او از اجرای تحریم‌ها علیه روسیه، به سود مسکو بود، اما مخالفت‌های داخلی آمریکا باعث شده بود که روابط آمریکا و روسیه در وضعیت بلاتکلیفی قرار گیرد. به نظر می‌رسد انتظار روسیه نیز این باشد که دو کشور با عبور از چالش‌های مربوط به انتخابات 2016، به همکاری با یکدیگر در مورد برخی از مسائل بین‌المللی، بپردازند.

چین: همواره در آمریکا برخی معتقد بودند که می‌توان از طریق تعاملات اقتصادی با چین، مانع تکرار تاریخ در تعامل خشونت‌آمیز قدرت‌های بزرگ شد؛ اما دونالد ترامپ تلاش کرد تعاملات اقتصادی دو کشور را تحت‌فشار قرار دهد. به نظر می‌رسد انتظار چین این باشد که آمریکا همچنان به معاهدات تجاری و دفاع از تجارت آزاد پایبند باشد.
به‌طورکلی موارد یادشده نشان می‌دهد که ریاست جمهوری دونالد ترامپ تا چه اندازه سبب اختلال در مناسبات جهانی شده و از طرف دیگر نشان‌گر جایگاه مشکل‌زای آمریکا در سیاست بین‌الملل است. بایدن تلاش خواهد کرد با بازگشت به چندجانبه‌گرایی و پیروی از مشی دیگر رؤسای جمهور آمریکا تا پیش از ریاست جمهوری ترامپ، نقش هدایت و رهبری آمریکا در مسائل جهانی و ازجمله مبارزه با بیماری کرونا را تا حدودی احیاء نماید.