جمعه سیاه چه روزی است؟

جمعه سیاه غربی‌ها با آن‌چه در ایران اتفاق می‌افتد، تفاوت دارد.

به گزارش گروه وب‌گردی خبرگزاری صدا و سیما، هر سال بخشی از سنت‌های غربی بر فرهنگ اصیل کشور ما سایه می‌افکند و اکنون جمعه سیاه، در حالی که بسیاری درباره آن شناختی ندارند، رسم خریداران ایرانی لااقل در برخی از شهر‌های بزرگ شده است.

حتما تاکنون جمعه سیاه یا همان بلک فرایدی را شنیده‌اید و شاید در سال‌های اخیر نیز به بهانه تخفیف‌های بیشتر در این روز، از فروشگاه‌ها خرید کرده باشید.

آخرین جمعه ماه نوامبر به بلک فرایدی (جمعه سیاه) معروف است و این روز که در آمریکا آغاز شد و پس از آن در کشور‌های اروپایی ادامه پیدا کرد، در سال‌های اخیر در فرهنگ شرقی و کشورمان نیز تسری یافته است. در این روز برند‌ها و برخی فروشگاه‌ها با عرضه محصولات و کالا‌های متنوع، مردم را به سوی خرید بیشتر و شاید ارزان‌تر تشویق می‌کنند.

بلک فرایدی با آن‌چه در ایران اتفاق می‌افتد، تفاوت دارد

«مارز پرادو» یکی از شهروندان کالیفرنیا که پس از فیلم ۳۰۰ و هجمه‌های غرب به ایران، به شناخت فرهنگ ایرانی علاقه‌مند شد و اکنون در رشته ایران‌شناسی تحصیل می‌کند، معتقد است که آنچه ایرانیان درباره بلک فرایدی مطرح می‌کنند با آنچه در غرب اتفاق می‌افتد، کاملا فرق دارد.

بلک فرایدی روزی است که طبقه متوسط جامعه یک سال در انتظار آن هستند تا بتوانند آن‌چه می‌خواهند، خریداری کنند. البته در این روز خشونت‌هایی نیز برای خرید بیشتر بین مردم ایجاد می‌شود.

وی با بیان این‌که اصلا بلک فرایدی جایگاهی در سنت ایرانی ندارد؛ نه از نظر تاریخ و تقویم و نه از نظر فرهنگی، می‌افزاید: در آمریکا به دلیل سیاست اقتصادی و طرفداری از شرکت‌ها، جمعه سیاه پررنگ شده تا مردم متوسل به خرید در آن روز شوند.

علاوه بر این، در سال‌های اخیر بیش از ۴۰ درصد مردم آمریکا وضعیت اقتصادی مطلوبی ندارند، برای همین هم در بلک فرایدی بیشتر خرید‌های خود را انجام می‌دهند. البته در این روز شرکت‌ها سود بیشتری می‌برند، چون در یک روز فروش بسیار خوبی دارند و این سیاست آمریکا است.

حتما شما هم تجربه رفتن به مراکز خرید بدون هدف و شاید به نوعی تفریحی را دارید و وقتی به مغازه‌ای می‌رسید که برخی لوازم با قیمت‌های مناسب عرضه می‌شود، سبدی برداشته و چند دست لباس یا وسایل دیگر را که شاید مورد نیازتان هم نباشد، خریداری می‌کنید.

وقتی فرهنگ اصیل ایرانی را معرفی نکردیم، نمی‌توانیم از نفوذ فرهنگ غرب گلایه کنیم

جعفر بای، جامعه‌شناس و آسیب‌شناس اجتماعی با اشاره به اینکه فرهنگ نجات‌بخش است و همه در تلاش هستند تا فرهنگ خود را برای بقا، توسعه دهند، می‌گوید: جمعه سیاه یا بلک فرایدی که در دهه اخیر وارد کشور شده، هیچ وجه اشتراک، روند تاریخی معنادار و هدفمندی با تمدن و فرهنگ ما ندارد.

او افزود: البته فرهنگ ما جوابگوی این چنین مراسم‌هایی است، اما متولیان امر مناسک فرهنگی و اصیل خودمان را عرضه نکردند. خرید از حراجی برای همه شاید لذتبخش باشد، اما آیا در فرهنگ ما خرید در ایام نزدیک نوروز که بیش‌تر مغازه‌ها کالا‌ها را با تخفیف ارائه می‌دهند، وجود ندارد؟

همسو نبودن نهاد‌های فرهنگی برای ارائه خوراک فکری به جامعه

او با بیان این‌که نهاد‌های فرهنگی و آن‌ها که باید خوراک فرهنگی جامعه را تأمین کنند، هدفمند نبوده و در تعطیلی به سر می‌برند، می‌افزاید: تکثر نهاد‌های فرهنگی خوب است، اما آن‌چه فرهنگسازی را با مشکل مواجه کرده است، همسو نبودن نهاد‌ها برای ارائه مدل فرهنگی مناسب است.

فرهنگ بیگانه با شکلی لوکس و جذاب به مخاطب عرضه می‌شود و با توجه به ذائقه انسان و تمایل به زیبایی، این نوع فرهنگ در وجود افراد رسوخ می‌کند. جوانی که نیازمند آشنایی با فرهنگ بومی است و باید نحوه خرید مناسب و کالای مورد نیاز را بداند، در بازار پر فریب موجود با فرهنگ‌های عجیبی که از سوی غرب عرضه می‌شود، روبه‌رو می‌شود.

وقتی فرهنگ اصیل ایرانی را به درستی معرفی نکردیم، نمی‌توانیم جلوی جوانان را بگیریم که چرا به این فرهنگ نامتعارف روی آوردید یا اصلا برای چه چنین مراسمی می‌گیرید و در روزی خاص خرید می‌کنید.

نکته جالب در عرضه محصولات و کالا‌ها در بلک فرایدی، عرضه محصولات غیرضرور است. یعنی در این روز بیشتر لوازم الکترونیکی یا حتی پوشاک بیش از سایر لوازم به چشم می‌خورد و عمدتا خبری از تخفیف روی کالا‌های اساسی نیست. یعنی همواره در این نوع تخفیف‌ها مردم را به مصرف‌گرایی و تجمع‌گرایی سوق می‌دهند.

مصرف‌گرایی فقط به دلیل نفوذ فرهنگ غرب نیست

نیره توکلی، جامعه شناس نیز که معتقد است مهم‌ترین نتیجه جمعه سیاه مصرف‌گرایی و تمایل به خرید کاذب است، می‌گوید: بت‌پرستی کالا هیچ حد و مرزی ندارد؛ یعنی دین، مذهب، قومیت و نژاد نمی‌شناسد و در نظام اقتصادی توقعات و حکومت‌ها هستند که مردم را به سمتی خاص هدایت می‌کنند. منافع اقتصادی و بازار در یکجا خاتمه نمی‌یابد و هدف اصلی در این امر کسب سود و انباشت سرمایه است، نه رفاه عمومی.

او با بیان این‌که این روز‌ها به جای اینکه کالا‌ها در خدمت مردم باشد، مردم به خدمت کالا درآمده‌اند، می‌افزاید: این نوع اقدامات فقط به دلیل نفوذ غرب نیست، بلکه گاهی از فساد سیستم یا تغیر سبک زندگی نیز ناشی می‌شود. وقتی موج تنوع‌گرایی در جوامع ایجاد می‌شود، افراد نیاز‌های کاذبی حس می‌کنند که آن‌ها را تشویق به مصرف‌گرایی خواهد کرد.

وی افزود: در این برهه طبقه متوسط جامعه الگوپذیری بیشتری از فرهنگ غرب دارند. ما باید این حراجی که طبیعتا برای جامعه نیاز است در زمان مناسبی همچون در آستانه نوروز ترویج دهیم، نه اینکه با تقلید از غرب، روزی که ربطی به ما ندارد، جمعه سیاه و حراجی جمعه بدانیم.

بلک فرایدی را بومی‌سازی کنیم

در حالی که بسیاری از کارشناسان معتقدند بلک فرایدی نمی‌تواند فرهنگ مناسبی برای جامعه ما باشد و مصرف‌گرایی را ترویج می‌دهد، محمدرضا محبوب‌فر، جامعه‌شناس و پژوهشگرآسیب‌های اجتماعی می‌گوید: بسیاری از کشور‌ها به ویژه کشور‌های عربی و خاورمیانه با بدعت‌گیری از بلک فرایدی اقدام به برپایی حراجی روز جمعه می‌کنند.

او می‌افزاید: با توجه به این‌که در کشور‌های اسلامی، جمعه‌ها تعطیل است، اقبال عمومی زیادی هم از این اقدام می‌شود، اما آن‌چه در این زمان مهم به نظر می‌رسد، این است که ما نباید نسبت به ماهیت جمعه سیاه زاویه داشته باشیم، بلکه باید این فرهنگ را بومی‌سازی کنیم و از آسیب‌های آن بکاهیم.

وی گفت: ایرانی‌ها از گذشته مهارت زیادی در برپایی حراجی‌ها داشتند؛ به ویژه نزدیک عید، تا همه بتوانند وسایل مورد نیاز را تهیه کنند. در کشور‌های غربی هم نزدیک سال نو این اقدام شده و این روز به عنوان بلک فرایدی برجسته‌سازی شده است و به دلیل تخفیف‌های خاص، کشور‌ها نیز از آن فرهنگ الگوبرداری کردند.

او اظهار داشت: ما به جای این‌که به جنگ این فرهنگ برویم، باید آن را بومی‌سازی کنیم که البته بخشی از آن تحت عنوان نمایشگاه‌های بهاره و عیدانه در آستانه نوروز برگزار می‌شود و البته با محوریت کالا‌های اساسی و مایحتاج نوروزی صورت می‌گیرد.

خرید لوازم غیر ضروری با ارائه تخفیف‌های کاذب

مجید ابهری، رفتارشناس اجتماعی که در اروپا تحصیل کرده است، می‌گوید: با گسترش روزافزون فضای مجازی، برخی فرهنگ‌های غربی که در تمدن و فرهنگ ایرانی اسلامی هیچ جایگاهی ندارند، به بخشی از باور‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه تبدیل شد که نمونه آن هالووین و جمعه سیاه است.

او با بیان این‌که جمعه سیاه به منظور تخلیه انبار‌ها شکل گرفت، می‌افزاید: در این روز کالا‌هایی با قیمت پایین برای ایجاد روحیه مصرف‌گرایی به مردم عرضه می‌شود. متأسفانه در این روز که هیچ سنخیتی با فرهنگ ما نداشته و قطعا به زیان خریداران تمام می‌شود، ورود می‌کنیم و مصرف‌گرایی و خرید کالا‌های غیر ضروری را ترویج می‌دهیم.

ابهری، گفت: این نوع اقدامات، نیاز کاذب در افراد ایجاد می‌کند و برخی تنها به دلیل تخفیف خوب، بعضی کالا‌هایی که شاید در طول سال‌ها مورد استفاده قرار ندهند، خریداری می‌کنند.