گفتمان سازی رسانه‌ای بیانیه گام دوم انقلاب (معنویت و اخلاق)

"معنویت و اخلاق" دومین محور مورد تاکید مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم است که بلافاصله بعد از مبحث "علم و پژوهش" مطرح شده است .

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، ضمن تبیین اجمالی پیشینه انقلاب اسلامی چشم انداز آینده آن را از منظر بالاترین مقام سیاسی کشور تشریح و این چشم انداز را در چند محور بیان می‌کند. "معنویت و اخلاق" دومین محور مورد تاکید مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم است که بلافاصله بعد از مبحث "علم و پژوهش" مطرح شده است و این حاکی از اهمیت و ضرورت توجه به معنویّت و اخلاق، به عنوان جهت‌دهنده همه حرکت‌ها و فعالیت‌های فردی و اجتماعی در جهت پیشرفت و تعالی جامعه است. چنانکه ایشان در این بیانیه در تعریف و تبیین اهمیت معنویت و اخلاق تاکید می‌فرمایند:

«معنویّت به معنی برجسته کردن ارزش‌های معنوی از قبیل: اخلاص، ایثار، توکّل، ایمان در خود و در جامعه است و اخلاق به معنی رعایت فضیلت‌هایی، چون خیرخواهی، گذشت، کمک به نیازمند، راستگویی، شجاعت، تواضع، اعتمادبه‌نفس و دیگر خلقیّات نیکو است. معنویّت و اخلاق، جهت‌دهنده همه حرکت‌ها و فعّالیّتهای فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه است؛ بودن آنها، محیط زندگی را حتّی با کمبود‌های مادّی، بهشت می‌سازد و نبودن آن حتّی با برخورداری مادّی، جهنّم می‌آفریند.»

و با تاکید بر لزوم جهاد و تلاش برای رشد و تقویت شعور معنوی و اخلاقی در جامعه، مسئولیت و وظیفه سنگین حکومتها، دولتمردان و نهاد‌های اجتماعی و رسانه‌ها را در این زمینه، نه یک نقش دستوری، که در نقش الگویی عمل کننده و زمینه ساز و مقابله کننده هوشمندانه و معقولانه با کانون‌های ضد معنویت و اخلاق، می‌دانند:

«شعور معنوی و وجدان اخلاقی در جامعه هرچه بیشتر رشد کند، برکات بیشتری به بار می‌آورد؛ این، بی‌گمان محتاج جهاد و تلاش است و این تلاش و جهاد، بدون همراهی حکومت‌ها توفیق چندانی نخواهد یافت. اخلاق و معنویّت، البتّه با دستور و فرمان به دست نمی‌آید، پس حکومت‌ها نمی‌توانند آن را با قدرت قاهره ایجاد کنند، امّا اوّلاً خود باید منش و رفتار اخلاقی و معنوی داشته باشند، و ثانیاً زمینه را برای رواج آن در جامعه فراهم کنند و به نهاد‌های اجتماعی دراین‌باره میدان دهند و کمک برسانند؛ با کانون‌های ضدّ معنویّت و اخلاق، به شیوه معقول بستیزند و خلاصه اجازه ندهند که جهنّمی‌ها مردم را با زور و فریب، جهنمی کنند.

ابزار‌های رسانه‌ای پیشرفته و فراگیر، امکان بسیار خطرناکی در اختیار کانون‌های ضدّ معنویّت و ضدّ اخلاق نهاده است و هم‌اکنون تهاجم روزافزون دشمنان به دل‌های پاک جوانان و نوجوانان و حتّی نونهالان با بهره‌گیری از این ابزار‌ها را به چشم خود می‌بینیم. دستگاه‌های مسئول حکومتی دراین‌باره وظایفی سنگین بر عهده دارند که باید هوشمندانه و کاملاً مسئولانه صورت گیرد و این البتّه به معنی رفع مسئولیّت از اشخاص و نهاد‌های غیرحکومتی نیست. در دوره پیشِ ِرو باید در این باره‌ها برنامه‌های کوتاه‌مدّت و میان‌مدّت جامعی تنظیم و اجرا شود؛ ان‌شاء‌الله.»

از کارکرد‌های مهم و قابل توجّه بیانیّه گام دوم انقلاب، حرکت از معانی و انگاره‌ها به سوی گفتمان‌ها است. ایشان تاکید می‌کنند که باید این گفتمان سازی انجام بگیرد که البته نقش رسانه‌ها و بخصوص نقش روحانیون و نقش بزرگان و اساتید دانشگاهی حتما نقش بارز و مهمی است.

گفتمان‌سازی، فرآیند همه‌گیر کردن یک مفهوم و یک معرفت با استفاده از برنامه‌ریزی مداوم و دائمی تبلیغی و با هدف میانی رشد اندیشه، بینش و باور همراه با احساس مسئولیت و تعهّد جامعه است و هدف نهایی آن، رشد اعمال صالح در جامعه است. گفتمان را باید «شرایط تفاهم و مفاهمه در جامعه» بدانیم. بر این مبنا، باور عمومی، تجلّی‌گاه گفتمانِ جامعه است؛ گفتمان یعنی آن وضعیتی که یک سخن (یک آرمان، یک معرفت و...) مورد تفاهم، قبول و پذیرش عموم مردم تلقی شود و مردم به آن توجه کنند؛ گفتمان جامعه، مفهوم و معرفتی است که در بُرهه‌ای از زمان در یک جامعه همه‌گیر می‌شود.

مقام معظم رهبری نیز درباره اهمیت گفتمان سازی در خصوص آرمان‌های انقلاب می‌فرمایند: اگر می‌خواهیم یک خواسته‌ای تحقّق پیدا کند، قدم اوّل این است که این خواسته را به‌صورت یک گفتمان پذیرفته شده در بیاوریم. به این منظور نهاد‌های دست اندر کار فرهنگ سازی و گفتمان سازی به ویژه رسانه ملی باید با شناسایی شاخص‌های مورد نظر مقام معظم رهبری در خصوص "معنویت و اخلاق"، مفاهیم و مقوله‌های اصلی این گفتمان را محور تولید محتوای خود قرار دهند و به شیوه‌های مختلف به تکرار هنرمندانه آن‌ها بپردازند.

بهترین مرجع برای استخراج این مفاهیم و مقوله‌ها نیز بیانات مقام معظم رهبری است و لذا این پژوهش با استخراج این مفاهیم و مقوله‌های از بیانات معظم له در ده سال گذشته به روش تحلیل مضمونی، در صدد است تا زمینه‌ای برای سیاستگذاری و تولید محتوای رسانه‌ای برای گفتمان سازی "معنویت و اخلاق"، به عنوان دومین محور اصلی بیانیه گام دوم انقلاب، فراهم آورد.