یک قرن مداخله آمریکا در امور داخلی کوبا

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا و سیما: هفدهم دسامبر ۲۰۱۴ میلادی، کوبا و آمریکا توافق کردند، گام هایی برای عادی سازی روابط دو کشور بردارند.

با وجود خوش‌بینی‌های اولیه، خیلی زود مشخص شد این تصمیم بیش از حد ساده انگارانه است؛ بر همین اساس با آمدن «دونالد ترامپ»، توافق بین کوبا و آمریکا لغو شد. آمریکا در دوران ترامپ، سیاست خصومت با دولت هاوانا را تشدید کرد و البته احساسات ضد آمریکایی هم بیش از گذشته در کوبا گسترش یافت. تاریخ روابط واشنگتن-هاوانا با دشواری‌های زیادی همراه بوده است. با اینکه کوبا در سال ۱۹۰۲ به طور رسمی از آمریکا مستقل شد، اما آمریکا حق مداخله در امور داخلی کوبا را تا سال ۱۹۳۴ حفظ کرد. تمایلات سوسیالیستی به مرور در کوبا قوت گرفت و «فیدل کاسترو»، به همراه انقلابی سرشناس آرژانتینی، «ارنستو چه‌گوارا»، جنگی چریکی را علیه رژیم دست‌نشانده «باتیستا» آغاز کرد. پس از پیروزی نهضت سوسیالیستی فیدل کاسترو در سال ۱۹۵۹، باتیستا مجبور به فرار شد و کوبا عملا رو در روی سیاست‌های امپریالیستی واشنگتن در آمریکای لاتین قرار گرفت. در سال ۱۹۶۰، سیاست ملی کردن صنایع در کوبا منافع سرمایه داران آمریکایی را به خطر انداخت و نهایتا آمریکا تهاجم ناکامی را به کوبا صورت داد. پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، فشار اقتصادی آمریکا بر کوبا افزایش یافت، تا اینکه در سال ۲۰۰۸ «رائول کاسترو» به قدرت رسید و با هدف بهبود وضع اقتصادی کشورش، عادی‌سازی روابط با آمریکا را در دستور کار قرار داد. بسیاری از کارشناسان اعلام کردند هفدهم دسامبر ۲۰۱۴ لحظه‌ای تاریخی در روابط دو کشور است، اما خیلی زود پوشالی بودن این ادعا به اثبات رسید.

• نگاهی گذارا به تاریخ روابط آمریکا و کوبا
  کوبا به لحاظ ژئوپلیتیکی و نیز موقعیت استراتژیک از اهمیت بالایی در دریای کارائیب برخوردار است. این کشور، حلقه ارتباطی کشور‌های آمریکای لاتین است و از این جهت از اهمیت بسزایی برای آمریکا برخوردار می باشد. منطقه آمریکای لاتین که حیاط خلوت آمریکا محسوب می‌شود، با دارا بودن منابع طبیعی فراوان و بازار مصرف گسترده و همچنین به دلیل نزدیکی جغرافیایی به خاک آمریکا، منطقه مهم و حساسی برای واشنگتن به شمار می‌آید. «بنجامین فرانکلین» از پدران بنیانگذار آمریکا، پیش از استقلال ۱۳ ایالت آمریکا از استعمار انگلیس، به این کشور توصیه می‌کرد جزیره کوبا را نیز بگیرد. در سال ۱۷۸۳ میلادی (هفت سال بعد از «بیانیه استقلال» آمریکا) هم «جان آدامز» دومین رئیس‌جمهور آمریکا، بر اساس ملاحظات اقتصادی، از الحاق کوبا و پورتوریکو به آمریکا حمایت کرد. «جیمز مونروئه» پنجمین رئیس‌جمهوری آمریکا، در این خصوص تصریح کرد: الحاق کوبا مسئله‌ای است که ایالات متحده به آن نیازمند است تا بدین‌ترتیب بتواند به بالاترین درجه از منافع خود دست یابد؛ من همیشه به کوبا به دید جالب‌ترین ضمیمه برای سیستم حکومتی خودمان نگریسته‌ام. از دهه ۱۸۸۰ میلادی، آمریکا اعلام کرد کوبا (از مستعمرات اسپانیا) را به تصرف خود در خواهد آورد. دخالت آمریکا در کوبا به قدری بود که در سال ۱۸۹۹ «ویلیام مک کینلی» بیست و پنجمین رئیس جمهور آمریکا، فرمان خلع سلاح عمومی توسط ارتش آزاد کوبا را صادر کرد. بعد از تصویب سند الحاقی یا متمم «پلت» در مجلس سنای آمریکا در سال ۱۹۰۳، آمریکا به طور مستقیم در انتخابات ریاست جمهوری کوبا دخالت می‌کرد؛ به طوری که در سال ۱۹۳۳ با انجام کودتا، دولت دست نشانده آمریکا بر سر کار آمد. در سال ۱۹۵۲ میلادی حزب مردمی کوبا می‌بایست قدرت را به دست می‌گرفت، اما ۱۰ مارس همین سال کودتایی نظامی به رهبری «فولخنسیو باتیستا» رخ داد که در نتیجه آن، دیکتاتوری خشنی در کوبا آغاز شد. ملت کوبا اما، حاضر به عقب‌نشینی نبود؛ پس از مبارزه ای طولانی در نهایت در سال ۱۹۵۹ انقلاب ضد آمریکایی به رهبری فیدل کاسترو در این کشور به پیروزی رسید. کوبا که تا قبل از ۱۹۵۹ دارای سیاست اتحاد و ائتلاف با غرب بود، به مرور به سمت شوروی گام برداشت و استراتژی اتحاد و ائتلاف با غرب را به سمت بلوک شرق تغییر داد.

•  حمله نظامی به خلیج خوک ها
  اواسط پاییز ۱۹۵۹ نقشه برکناری کاسترو در دولت آمریکا به ریاست «آیزنهاور» مطرح شد. پس از انفجار کشتی باری فرانسوی در بندر هاوانا، کاسترو، آمریکا را به دست داشتن در این انفجار متهم کرد و پیوند‌های خود را با شوروی محکم کرد. آمریکا در واکنش به دوستی کوبا و شوروی، چند تحریم اقتصادی به کوبا تحمیل کرد و کاسترو در گام بعد، همه پالایشگاه‌های آمریکا در کوبا را ملی اعلام کرد. در گذر این کشمکش‌ها، طرح سرنگونی دولت کاسترو در آمریکا قطعی شد و همه تردید‌ها کنار رفت. «کندی» که به ریاست‌جمهوری رسید، به روابط سیاسی آمریکا و کوبا پایان داد و دستور حمله به کوبا را صادر کرد.
  عملیات «خلیج خوک‌ها» عملیات نظامی ناموفقی بود که آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) برای ساقط کردن حکومت سوسیالستی فیدل کاسترو در کوبا ترتیب داد. در این عملیات که ۱۷ آوریل ۱۹۶۱ انجام شد، قرار بود نیروی هزار و ۵۰۰ نفره مهاجمان که اغلب کوبایی‌های تبعیدی ضدکاسترو بودند، نقش اصلی را در براندازی رژیم کوبا بر عهده داشته باشند. اجرای عملیات خلیج خوک‌ها از نظر آمریکایی‌ها تراژدی - کمدی برآمده از اشتباهات بود. در این نقشه‌ی متکی به مجموعه‌ای از تجزیه و تحلیل‌های نادرست و متعصبانه، تأکید شده بود مردم کوبا از سرکوب حکومتی و کمبود‌های اقتصادی به تنگ آمده‌اند؛ بنا بر این، از نیروی مهاجم آزادی‌بخش استقبال خواهند کرد. در پی این حمله، فیدل کاسترو بلافاصله ارتش ۲۰ هزار نفری و میلیشیای ۲۰۰ هزار نفری را در خلیج خوک‌ها آورد و در عرض دو روز موفق به نابودی ارتش مهاجمان شد. در این نبرد دو روزه ۱۶۱ نفر از نیرو‌های کوبایی و ۱۰۷ نفر از نیرو‌های مهاجم کشته شدند. کاسترو هم‌چنین، موفق شد حدود هزار و ۲۰۰ نفر از نیرو‌های مهاجم را که نام «بریگاد ۲۵۰۶» روی خود گذاشته بودند، به اسارت بگیرد.

•  بحران موشکی کوبا
  اکتبر ۱۹۶۲ در پاسخ به حمله ناموفق آمریکا به خلیج خوک ها و نیز استقرار موشک‌های بالستیک آمریکا در ترکیه و ایتالیا، «نیکیتا خروشچف»، رهبر شوروی با درخواست فیدل کاسترو برای استقرار تسلیحات هسته‌ای در این کشور و در فاصله ۱۸۰ کیلومتری از ساحل فلوریدا موافقت کرد. وقتی «کندی» متوجه شد خروشچف، موشک هسته ای به کوبا فرستاده است، بازگرداندن فوری آن را خواستار شد و به منظور تأکید بر خواست خود، فرمانی دایر بر محاصره دریایی منطقه صادر کرد. خروشچف در پاسخ، روابط با آمریکا را از حالت عادی خارج کرد؛ اما وقتی با خطر بازرسی کشتی‌های شوروی از سوی آمریکا مواجه شد، اعلام کرد: «اقدام آمریکا جایی برای مذاکره باقی نمی‌گذارد و سهل است که نیرو‌های متخاصم را به جنگ بکشاند و در نتیجه پیامد‌های مهلک و غیرقابل جبرانی به بار خواهد آورد.» خروشچف دو نامه به کندی نوشت که در اولی خواستار قول آمریکا مبنی بر حمله نکردن به کوبا و در دومی خواستار خروج نیرو‌های نظامی آمریکا از ترکیه بود. در نهایت خروشچف، ۲۸ اکتبر، یک هفته پس از آغاز بحران، دستور بازگشت کشتی‌های حامل موشک را به شوروی صادر کرد؛ مشروط به اینکه:

• آمریکا موشک‌های میان برد (طرح نورستاد) را از ایتالیا، ‌ترکیه و انگلستان برچیند.

• هرگز در صدد ساقط‌ کردن کاسترو بر نیاید.

• اقدامات ضد کوبایی آمریکا پس از فروپاشی شوروی

  از سال ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۲ دولت آمریکا پیشنهاد‌های فراوانی برای تشدید تحریم‌ها ارائه داد، تا جایی‌که در سال ۱۹۹۳ قانون «توریچلی» به امضا رسید. در این قانون قید شده است که «آمریکا به سازمان‌های غیر دولتی با صلاحیت، و افراد و سازمان‌هایی که برای دگرگونی صلح‌آمیز و دموکراتیک در کوبا فعالیت می کنند، کمک خواهد کرد». در این دوره، تعداد فرستنده‌های رادیویی که علیه دولت کوبا فعالیت می‌کردند، افزایش یافت و گروه‌های ضد انقلابی زیادی برای مبارزه با دولت کوبا حمایت شدند. در سال ۱۹۹۶ هم قانون «هلمز – بورتون» به امضا رسید. در قانون هلمز بورتن آمده است: «رئیس جمهور آمریکا مجاز است به افراد و سازمان‌های غیر دولتی مستقل برای پشتیبانی از فعالیت‌های دموکراتیک در کوبا یاری رساند».

•  دخالت دولت بایدن در امور داخلی کوبا
  تظاهرات اخیر ضد دولتی و نا آرامی‌ها در کوبا، فرصتی در اختیار واشنگتن قرار داده است تا مجددا دخالت در امور داخلی کوبا را گسترش دهد. اخیرا هزاران کوبایی از هاوانا تا سانتیاگو به خیابان آمدند تا به کمبود غذا و دارو، محدودیت های همه گیری کرونا، سرعت واکسیناسیون و آنچه بی‌توجهی دولت نامیدند، اعتراض کنند. این در حالی است که کوبا اصلاحات اقتصادی را آغاز و در ابتدای سال جاری با هدف نوسازی هرچه بیشتر اقتصاد و جذب سرمایه‌گذاران خارجی، دو ارز محلی را ادغام کرده است. دولت همچنین تصمیم گرفته است بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی را به بخش خصوصی واگذار کند. به گفته کارشناسان، نقش اصلی آمریکا در بحران کوبا، اعمال تحریم‌های ۶۰ ساله است. دونالد ترامپ، تقریباً تمام اقداماتی را که باراک اوباما برای کاهش تحریم و بهبود روابط بین آمریکا و کوبا انجام داده بود، پایان داد و تحریم‌های جدیدی نیز علیه کوبا اعمال کرد. «برونو رودریگز»، وزیر امور خارجه کوبا می گوید: «خسارت وارد شده به اقتصاد کوبا از آوریل ۲۰۱۹ تا مارس ۲۰۲۰ بالغ بر پنج میلیارد و ۵۷۰ میلیون دلار بود که حدود یک میلیارد و ۲۲۶ میلیون دلار بیشتر از سال قبل است.» گفتنی است بخشی از سیاست ترامپ در فشار به دولت هاوانا با هدف جلب آرای کوبایی‌های مقیم ایالت حساس فلوریدا انجام شد. حدود یک میلیون مهاجر کوبایی‌تبار در فلوریدا زندگی می‌کنند.
  همزمان با اعتراضات مردم کوبا، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا اعلام کرد دولت این کشور از اعتراضات مردم کوبا حمایت می‌کند. رئیس جمهور آمریکا گفت دولت او در کنار آن دسته از شهروندان کوبایی ایستاده است که برای به دست آوردن آزادی و پایان دادن به سرکوب و نابسامانی‌های اقتصادی مبارزه می‌کنند. «میگل دایاز کانل»، رئیس جمهور کوبا از همه کشور‌ها خواست به حق حاکمیت کشور کوبا احترام بگذارند. رئیس جمهور کوبا گفته است: «برای آنکه کسانی بخواهند انقلاب را به شکست بکشانند، باید ابتدا از روی نعش ما بگذرند.»
  «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان ضمن محکوم کردن دخالت‌های آمریکا و غرب در کوبا، خواستار پایان فوری تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه این کشور شد. سخنگوی وزارت امور خارجه خاطرنشان کرد: «کوبا برای بیش از شش دهه با تحریم‌های گسترده آمریکا مواجه بوده که اقتصاد و وضع معیشتی مردم این کشور را به ویژه در شرایط پاندمی کرونا با شرایط بغرنجی روبرو کرده است». «ماریا زاخاروا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه هم در واکنش به اعتراضات کوبا از موضع آمریکا درباره اعتراضات اخیر در کوبا و مداخلات واشنگتن انتقاد کرد و گفت: «واشنگتن در تلاش برای پیش بردن سناریوی انقلاب رنگی در کوباست.»
  چین با وعده حمایت از کوبا، از واشنگتن خواست کمپین چند دهه‌ای تحریم علیه کوبا را متوقف کند. سخنگوی وزارت خارجه چین در بیانیه‌ای اعلام کرد: «تحریم‌های اخیر آمریکا علیه نهاد‌ها و مقامات کوبا، هنجار‌های اساسی حاکم بر روابط بین‌الملل را نقض می‌کند و بار دیگر استاندارد دوگانه و زورگویی به سبک آمریکا را به جهانیان نشان می‌دهد.»
•  جمع‌بندی
  نگاه آمریکا به کوبا همواره سلطه جویانه بوده است. پس از سقوط دولت دست نشانده «باتیستا» تاکنون، دولت آمریکا رفتار خصمانه‌ای علیه کشور کوبا در پیش گرفته است. شش دهه تحریم و سیاست ظالمانه آمریکا شرایط سختی را به مردم و نظام سیاسی کوبا تحمیل کرده است. در حالی که بخش‌هایی از جامعه کوبا از عملکرد دولت در دوره پاندمی کرونا انتقاد دارند، هاوانا شاهد تجمع گسترده‌ای از مردم با تاکید بر اصول انقلاب و مخالفت با مداخله خارجی در امور داخلی کشورشان هم بوده است. شرکت‌کنندگان در این مراسم شعار‌هایی در راستای دعوت مردم به وحدت و لغو تحریم‌های آمریکا سردادند و مخالفت خود را با هرگونه اقدام غرب جهت بی‌ثبات سازی کشورشان اعلام کردند. کشور‌های مختلف جهان خواهان پایان دادن به سیاست تحریم آمریکا شده‌اند؛ «برنی سندرز» سناتور ایالت ورمونت، تحریم‌های آمریکا را علت ریشه‌ای اعتراضات در کوبا می‌داند و تاکید می کند تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه کوبا فقط به مردم این کشور آسیب زده است.

پژوهشگر:علی ظریف