مروری بر تاریخچه انتخابات پارلمانی در عراق بعد از سقوط صدام

   به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صداوسیما، «مصطفی الکاظمی» نخست وزیر عراق در ۱۳ دی ۱۳۹۹ (دوم ژانویه ۲۰۲۱) اعلام کرد که انتخابات زودهنگام پارلمانی در ۱۶ خرداد ۱۴۰۰ (ششم ژوئن ۲۰۲۱) برگزار می‌شود، اما کمیساریای عالی انتخابات عراق چندی پیش در نامه‌ای خطاب به «مصطفی الکاظمی» پیشنهاد داد انتخابات در ۱۸ مهر ۱۴۰۰ (۱۰ اکتبر ۲۰۲۱) برگزار شود.

کمیساریای عالی انتخابات عراق در این نامه تصریح کرده بود که از یک سو به لحاظ مالی و فنی برگزاری انتخابات پارلمانی در خرداد (ژوئن) سخت بود و از سوی دیگر با توجه به پایان مدت تعیین شده برای ثبت نام ائتلاف‌های سیاسی، شمار کمی از ائتلاف‌ها برای شرکت در انتخابات ثبت نام کرده‌ بودند.

در این نوشتار تاریخچه انتخابات پارلمانی در عراق بعد از سقوط صدام مرور می‌شود.

تاریخچه پارلمان عراق

مجلس نمایندگان عراق یا مجلس نواب عراق (مَجلس النوّاب العراقی) تنها مجلس قانونگذاری در عراق محسوب می‌شود. این مجلس در منطقه الخضراء شهر بغداد واقع شده است و نمایندگان آن برای دوره‌های چهارساله از طریق رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شوند.

نخستین مجلس نمایندگان عراق در سال ۱۳۰۴ (۱۹۲۵) تشکیل شد؛ در آن زمان عراق دارای دو مجلس عوام (مجلس نواب) و مجلس خواص (مجلس اعیان) بود.

این رویه تا سال ۱۳۳۷ (۱۹۵۸) ادامه یافت، در این سال به موجب احساس خطر از جانب پادشاه، انتخابات جدید برگزار شد و از ۱۴۵ صندلی مجلس جدید، ۱۴۰ صندلی به نمایندگان حامی انقلابیون تعلق گرفت. در نهایت در ۲۳ تیر ۱۳۳۷ (۱۴ ژوئیه ۱۹۵۸) همان سال کودتای ضد سلطنتی انجام گرفت.

بنابر قانون اساسی مصوب ۱۳۴۹ (۱۹۷۰) عراق، این کشور باید به یک جمهوری تبدیل می‌شد و مجلس نمایندگان عراق نیز به «شورای ملی» (المجلس الوطنی) تغییر نام می‌یافت، اما این دوره که مصادف بود با روی کارآمدن صدام حسین و حکومت نظامی وی، عراق تا خرداد ۱۳۵۹ (ژوئن ۱۹۸۰) هیچ نوع انتخابات شورای ملی را شاهد نبود.

این رویه تا پایان جنگ ایران و عراق ادامه یافت و بعد از این دوره، چندین انتخابات برگزار شد که به جز نمایندگان مورد حمایت حزب بعث عراق، کاندیداهای دیگری امکان پیروزی در آن را نداشتند.

بعد از سقوط صدام در سال ۱۳۸۲ (۲۰۰۳)، همزمان با تاسیس دولت موقت عراق، دور جدید مجلس نمایندگان عراق برای تعیین نخست‌وزیر و پایه‌گذاری دولت انتقالی شکل گرفت.

لازم به ذکر است که مقام ریاست‌جمهوری در عراق تشریفاتی است و نخست‌وزیر مهمترین مقام اجرایی کشور به شمار می‌رود.

اولین انتخابات پارلمانی پس از سقوط صدام

اولین انتخابات پارلمانی عراق پس از سرنگونی رژیم صدام، در ۲۴ آذر ۱۳۸۴ (پانزدهم دسامبر ۲۰۰۵) برگزار شد؛ در این انتخابات ۲۷۵ نماینده که با آراء مستقیم مردم عراق انتخاب شده بودند، به مجلس راه یافتند.

در پایان این انتخابات، ائتلاف ملی عراق به‌ رهبری ابراهیم الجعفری توانست بیش از ۴۱ درصد آراء را به خود اختصاص دهد و پیروز شود؛ این نخستین انتخابات آزاد پارلمان عراق پس از تدوین قانون اساسی این کشور بعد از سقوط صدام بود.

ائتلاف ملی عراق که در این انتخابات پیروز شد، متشکل از گروه‌های متعدد شیعه بود که توانست ۱۲۸ کرسی از مجموع ۲۷۵ کرسی مجلس نمایندگان را به خود اختصاص دهد.

در این انتخابات، دو حزب اصلی کُرد یعنی اتحادیه میهنی کردستان و حزب دموکرات کردستان عراق نیز توانستند در قالب ائتلاف دموکراتیک میهنی کردستان، ۵۳ کرسی کسب کنند و اتحاد اسلامی کردستان نیز ۵ کرسی را از آن خود کرد.

با وجود تحریم این انتخابات از سوی برخی احزاب سیاسی سنی‌مذهب عراق، جبهه توافق عراق که متشکل از چند حزب سنی از جمله حزب اسلامی عراق و تجمع مردم عراق بود، ۴۴ کرسی و شورای گفتگوی ملی عراق نیز ۱۱ کرسی را به دست آورد.

ائتلاف میهنی عراق تحت رهبری ایاد علاوی نیز ۲۵ کرسی کسب کرد و بقیه کرسی‌ها به احزاب و شخصیت‌های دیگر تعلق گرفت.

با وجود ائتلاف بین گروه‌های شیعی و کرد عراقی و توافق بر سر پست‌های ریاست جمهوری عراق، نخست‌وزیری و اعضای کابینه، روند تشکیل دولت عراق چندین ماه به‌طول انجامید و سرانجام جلال طالبانی به‌عنوان رئیس جمهور و نوری المالکی به‌عنوان نخست‌وزیر عراق انتخاب شدند.

محمود المشهدانی از حزب التوافق (اهل سنت) هم رئیس پارلمان عراق شد، اما سوم دی ۱۳۸۷ (۲۳ دسامبر ۲۰۰۸) ریاست پارلمان را رها کرد و ۳۰ فروردین ۱۳۸۸ (۱۹ آوریل ۲۰۰۹)، ایاد السامرائی از جبهه التوافق ریاست پارلمان را به‌عهده گرفت، اما وی نیز ۲۴ خرداد ۱۳۸۹ (۱۴ ژوئن ۲۰۱۰) این سمت را رها کرد و فؤاد معصوم تا ۲۰ آبان ۱۳۸۹ (۱۱ نوامبر ۲۰۱۰) این مسئولیت را به‌عنوان جانشین به‌عهده گرفت.

دومین انتخابات پارلمانی

دومین انتخابات پارلمانی عراق پس از سرنگونی صدام در ۱۶ اسفند ۱۳۸۸ (هفتم مارس ۲۰۱۰) برای تعیین ۳۲۵ نماینده برگزار شد؛ در این انتخابات ائتلاف العراقیه به‌رهبری ایاد علاوی با ۹۱ کرسی در جایگاه نخست قرار گرفت.

ائتلاف دولت قانون به‌رهبری نوری المالکی نخست‌وزیر عراق با ۸۹ کرسی در جایگاه دوم، ائتلاف ملی عراق که از گروه‌های مهمی همچون مجلس اعلای اسلامی عراق و جریان صدر تشکیل می‌شد با ۷۰ کرسی در جایگاه سوم و فهرست اتحاد کردستان متشکل از دو حزب اصلی کرد‌های عراق، حزب دموکرات و اتحادیه میهنی با ۴۳ کرسی در جایگاه چهارم قرار گرفتند.

حزب گوران یا تغییر با ۸ کرسی، جبهه توافق ائتلاف اصلی اعراب سنی عراق با ۶ کرسی، فهرست وحدت عراق به‌رهبری جواد بولانی وزیر کشور عراق با ۴ کرسی، اتحاد اسلامی کردی با ۴ کرسی و جامعه اسلامی کردی با ۲ کرسی در رده‌های بعدی قرار گرفتند.

پس از پایان این انتخابات، جلال طالبانی به‌عنوان رئیس جمهوری و نوری المالکی هم به‌عنوان نخست وزیر انتخاب شدند. اسامه النجیفی از فهرست الوطنیه ریاست پارلمان را به‌عهده گرفت.

سومین انتخابات پارلمانی

سومین انتخابات پارلمانی عراق ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ (۳۰ آوریل ۲۰۱۴) برگزار شد؛ این اولین انتخابات پارلمانی پس از خروج نظامیان آمریکایی از عراق در سال ۱۳۹۰ (۲۰۱۱) و سومین انتخابات از زمان سرنگونی صدام بود.

بیش از ۲۷۷ حزب و جریان عراقی برای کسب ۳۲۸ کرسی با هم رقابت کردند؛ میزان مشارکت در این انتخابات، بیش از ۶۰ درصد بود یعنی ۱۲ میلیون نفر از مجموع ۲۲ میلیون واجد شرایط رأی دادن شرکت کردند.

در این انتخابات مانند انتخابات‌ پیشین، سه طیف شیعیان، اهل سنت و کُرد‌ها با ائتلاف‌های گوناگون با هم رقابت کردند.

ائتلاف دولت قانون در این انتخابات به پیروزی رسید و به‌همراه ائتلاف ملی عراق دولت ائتلافی تشکیل داد؛ پس از برگزاری این انتخابات، ‏‌حیدر العبادی به‌عنوان نخست وزیر و فؤاد معصوم به‌عنوان رئیس جمهور انتخاب شدند. سلیم الجبوری هم رئیس پارلمان شد.

چهارمین انتخابات پارلمانی

چهارمین انتخابات پارلمانی عراق برای انتخابات ۳۲۹ عضو در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۱۲ می ۲۰۱۸) برگزار شد؛ انتخابات ۲۰۱۸، دومین انتخابات مجلس این کشور بعد از خروج کامل نیرو‌های آمریکایی از عراق در سال ۱۳۹۰ (۲۰۱۱)، چهارمین انتخابات بعد از سقوط صدام و نخستین انتخابات سراسری پس از شکست کامل گروه تروریستی داعش بود. این انتخابات ۶ ماه پس از همه‌پرسی استقلال کردستان عراق برگزار شد.

ابتدا قرار بود این انتخابات، شهریور ۱۳۹۶ (سپتامبر ۲۰۱۷) برگزار شود، اما این انتخابات با ۶ ماه تأخیر در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۱۲ مه ۲۰۱۸) برگزار شد.

در این انتخابات ائتلاف سائرون به‌رهبری مقتدی صدر، ائتلاف الفتح به‌رهبری هادی العامری و ائتلاف النصر به‌رهبری حیدر العبادی به ترتیب اول تا سوم شدند.

پس از برگزاری این انتخابات، ‏‌عادل عبدالمهدی به‌عنوان نخست وزیر و برهم صالح به‌عنوان رئیس جمهوری عراق انتخاب شدند. محمد الحلبوسی هم رئیس پارلمان عراق شد.

۱۰ اکتبر ۲۰۲۱، زمان برگزاری انتخابات پنجم پارلمانی عراق

پس از تظاهرات و اعتراضات مردم عراق در مهر ۱۳۹۸ (اکتبر ۲۰۱۹)، پارلمان این کشور به منظور آرام کردن معترضان، ارائه قوانین جدید انتخابات و برگزاری انتخابات زودهنگام را وعده داد.

«مصطفی الکاظمی» هم بعد از چند ماه از انتخابش به عنوان نخست‌وزیر جدید عراق، موعد انتخابات زودهنگام را ۱۶ خرداد ۱۴۰۰ (ششم ژوئن ۲۰۲۱) اعلام کرد، اما کمیساریای عالی انتخابات عراق در نامه‌ای خطاب به مصطفی الکاظمی پیشنهاد داد انتخابات زودهنگام در ۱۸ مهر ۱۴۰۰ (۱۰ اکتبر ۲۰۲۱) برگزار شود.

«مصطفی الکاظمی» نخست وزیر عراق هم پس از برگزاری نشست با فراکسیون‌های سیاسی این کشور تاکید کرد: انتخابات در ۱۸ مهر ۱۴۰۰ (۱۰ اکتبر ۲۰۲۱) برگزار خواهد شد.

براساس آمار کمیساریای عالی مستقل انتخابات، در انتخابات پنجم پارلمانی عراق، ۲۱ ائتلاف انتخاباتی حضور دارند؛ در این انتخابات ۱۰۹ حزب رقابت می‌کنند که ۵۸ مورد از آنها، درون ائتلاف‌ها هستند.

شمار کلی نامزد‌های انتخابات پارلمانی عراق، سه هزار و ۲۴۹ نامزد است که از این میان، ۷۸۹ نفر به‌صورت فردی (خارج از لیست‌ها و ائتلاف‌ها)، ۹۵۹ نامزد از ائتلاف‌ها و یک هزار و ۵۰۱ نامزد از احزاب نامزد شده‌اند.

اخبار ضد و نقیض از احتمال تعویق انتخابات

اخبار ضد و نقیضی درباره احتمال تعویق مجدد زمان برگزاری انتخابات پارلمانی در عراق شنیده می‌شود؛ افزایش گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال تعویق زمان برگزاری انتخابات، واکنش‌های زیادی را در صحنه سیاسی این کشور به دنبال داشته است.

بسیاری از شخصیت‌های سیاسی عراق اعلام کرده‌اند که تحت هیچ شرایطی زیر بار تعویق زمان برگزاری انتخابات نخواهند رفت.

در همین راستا، شیخ «عبد الامیر التعیبان» نماینده پارلمان عراق اعلام کرد: هرگونه به تعویق انداختن زمان برگزاری انتخابات پارلمانی زودهنگام عراق به مثابه کودتا علیه اراده مردمی در این کشور است.

از سوی دیگر، «سید مقتدی الصدر» رهبر جریان صدر عراق که ابتدا این انتخابات را تحریم کرده بود، پنجم شهریور ۱۴۰۰ (۲۷ اوت ۲۰۲۱) اعلام کرد که از تصمیمش منصرف شده است.

وی در توئیتی مردم عراق را به حضور «میلیونی و انقلابی» در انتخابات عراق فراخواند و از عبارت «انقلاب انتخاباتی میلیونی» برای تاکید بر این امر استفاده کرد.

اما در همین حال، ائتلاف «وطنیه» که «أیاد علاوی» ریاست آن را برعهده دارد انصراف خود را از مشارکت در انتخابات پارلمانی زودهنگام در عراق اعلام کرد.

پس از این اقدام؛ «برهم صالح» رئیس جمهوری عراق با انتشار یک پست توئیتری از تحریم کنندگان انتخابات پارلمانی این کشور خواست در تصمیم خود تجدیدنظر کنند.

از سوی دیگر، «ریاض المسعودی» نماینده پارلمان عراق در سخنانی با انتقاد از توطئه‌ها برای تعویق انتخابات پارلمانی این کشور گفت: آمریکا، عربستان و امارات در انتخابات عراق مداخله می‌کنند.

تنظیم و نگارش: محمدرضا تقی زاده