پخش زنده
امروز: -
حاج قاسم، در یاد و خاطر دلها تا ابد
یاد و نام حاج قاسم سلیمانی تا ابد در دلها زنده می‌ماند.
به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مرکز مازندران، قاسم سلیمانی (۱۳۳۵-۱۳۹۸ش) فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ایران که به همراه ابومهدی المهندس، معاون حشد الشعبی عراق در ۱۳ دی ۱۳۹۸شمسی به‌دست نیرو‌های آمریکایی در بغداد به شهادت رسید.
امروز دومین سالگرد شهادت مردی است که برای آزادی مستضعفان جهان از چنگال مستکبران از چیزی هراس نداشت و با دل و جان به مقاومت پرداخت و در این راه به شهادت رسید.
حاج قاسم در جبهه نبرد
حاج قاسم سلیمانی در جنگ ایران و عراق فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله کرمان و از فرماندهان عملیات‌های والفجر هشت، کربلای چهار و کربلای پنج بود. سلیمانی در سال ۱۳۷۶ش از سوی آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی نیروی قدس سپاه منصوب شد که بخش برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ایران است.
سلیمانی، مجاهدان افغانستان را در نبرد با طالبان یاری می‌کرد و پس از جنگ‌های داخلی افغانستان اقداماتی را برای بازسازی آنجا انجام داد. وی در جنگ ۳۳ روزه لبنان و جنگ ۲۲ روزه فلسطین، حزب الله و حماس را در برابر اسرائیل یاری و محور مقاومت را به سلاح‌های پیشرفته تجهیز کرد. پس از ظهور داعش در عراق و سوریه، سلیمانی با حضور در این مناطق و سازماندهی نیرو‌های مردمی، به مبارزه با داعش پرداخت. دور ساختن تهدید داعش از سامراء، نجف و کربلا از مهمترین دستاورد‌های او در مبارزه با داعش بود و در نهایت توانست حکومت داعش را پایان دهد.
قاسم سلیمانی علاوه بر مباحث نظامی، در مسائل فرهنگی نیز فعالیت می‌کرد. به گفته برخی از مسئولان جمهوری اسلامی ایران، سلیمانی بنیان‌گزار ستاد بازسازی عتبات عالیات بود و بر طرح‌های توسعه حرم ائمه (ع) نظارت می‌کرد. او همچنین در تسهیل زیارت اربعین و تأمین امنیت زائران آن نقش داشته است.
قاسم سلیمانی که چندین‌بار مورد ترور واقع شده بود، در نهایت در ۱۳ دی سال ۱۳۹۸ش همراه با ابومهدی المهندس معاون حشدالشعبی عراق و عده‌ای دیگر به دستور مستقیم رئیس‌جمهور وقت آمریکا، در حمله‌ای پهبادی ترور شد و به شهادت رسید. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در پاسخ به ترور او، به پایگاه آمریکایی عین الاسد حمله موشکی کرد و پارلمان عراق در رابطه با اخراج نیرو‌های آمریکایی از عراق، طرحی را به تصویب رساندند.
پیکر او و همراهانش در شهر‌های مختلفی از عراق و ایران تشییع شد و شیخ بشیر نجفی و آیت آیت الله خامنه‌ای بر پیکر آنان نماز خواندند. بر اساس گزارش برخی از خبرگزاری‌ها تشییع جنازه او، از بزرگترین تشییع جنازه‌های تاریخ بوده است که حدودا ۲۵ میلیون نفر در آن شرکت داشته‌اند. او در ۱۸ دی در مزار شهدای کرمان دفن شد.
زندگی‌نامه
قاسم سلیمانی در ۲۰ اسفند ۱۳۳۵ شمسی در روستای قنات ملک از توابع شهرستان رابُر کرمان در ایل عشایر سلیمانی به دنیا آمد. وی در ۱۸ سالگی به استخدام اداره آب کرمان درآمد. به گفته برادرش، او یکی از گردانندگان اصلی راهپیمایی‌ها و اعتصابات کرمان در زمان انقلاب اسلامی بود. قاسم سلیمانی در دوران جنگ ایران و عراق ازدواج کرد. وی شش فرزند داشت که یکی از آنان پیش از شهادت وی از دنیا رفت و فرزندان دیگر او سه دختر به نامهای نرجس، فاطمه و زینب و دو پسر به نامهای حسین و رضا هستند.
قاسم سلیمانی پس از پایان جنگ ایران و عراق، تحصیلات خود را ادامه داد و در سال ۱۳۸۴، مدرک کارشناسی ارشد خود را گرفت. قاسم سلیمانی اهل کتاب بود. تصویری از وی در سال ۱۳۹۵ منتشر شد که وی در حال مطالعه یکی از آثار گابریل گارسیا مارکز است. وی بر چندین کتاب از جمله کتاب «رادیو» (خاطرات محمدرضا حسنی سعدی)، «گردان ۴۰۹»، «وقتی مهتاب گم شد»، «سربلند» (داستان زندگی محسن حججی)، «آن بیست و سه نفر» و «من زنده‌ام» تقریظ و یادداشت نوشته است.
قاسم سلیمانی در سال ۱۳۹۸شمسی و با حکم سید ابراهیم رئیسی تولیت وقت آستان قدس رضوی، خادم حرم امام رضا (ع) شد.
دوران جنگ ایران و عراق
قاسم سلیمانی پس از انقلاب اسلامی ایران، در ۱۳۵۸ش به عضویت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی درآمد و از اعضای واحد آموزش و مربی پادگان آموزشی قدس سپاه کرمان شد. با شروع جنگ ایران و عراق چند گردان را در کرمان آموزش داد و به جبهه‌ها فرستاد. وی در دوره‌ای فرماندهی سپاه آذربایجان غربی را بر عهده داشت. سلیمانی در سال ۱۳۶۰ش با حکم محسن رضایی فرمانده وقت سپاه پاسداران، فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله در کرمان شد. وی در جنگ عراق علیه ایران، از فرماندهان عملیات‌های والفجر هشت، کربلای چهار و کربلای پنج بود. سلیمانی در دوران جنگ عراق و ایران، دو بار مجروح شد که یک بار آن، جراحاتش شدید بود.
سلیمانی پس از پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۷ش مدتی فرمانده سپاه ۷ صاحب الزمان شد و سپس مجددا فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله گردید و تا قبل از انتصاب به فرماندهی سپاه قدس با باند‌های قاچاق مواد مخدر در مرز‌های ایران و افغانستان می‌جنگید.
فرماندهی سپاه قدس
قاسم سلیمانی در ۱۳۷۶ش از سوی رهبر جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی سپاه قدس منصوب شد. سپاه قدس شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ۱۳۶۹ش به ساختار سپاه افزوده شد. نخستین فرمانده این سپاه، احمد وحیدی بود و پس از وی قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس ایران شد و پس از شهادت وی، اسماعیل قاآنی فرماندهی این نیرو را بر عهده گرفت.
مبارزه با طالبان و القاعده در افغانستان
انتصاب قاسم سلیمانی به فرماندهی نیروی قدس هم‌زمان با اوج‌گیری فعالیت طالبان در افغانستان بود. او با مجاهدین افغانستان از جمله احمد شاه مسعود همکاری می‌کرد. طبق گفته برخی از مجاهدین، او بار‌ها برای نبرد با طالبان و القاعده در افغانستان حضور پیدا کرده بود. فیلمی از حضور وی در دره پنج شیر و ملاقاتش با احمد شاه مسعود در نبرد مجاهدین افغانستان با طالبان منتشر شده است. همچنین وی برای بازسازی افغانستان در دوران پس از جنگ‌های داخلی آن کشور اقدامات زیادی انجام داده بود.
طبق نظر نظامیان افغان حضور حاج قاسم در افغانستان موفقیت‌آمیز بوده است، چون وی شخصیتی صمیمی داشت که به‌راحتی می‌توانست اعتماد طرف مقابل را جلب کند. به گفته نظامیان افغان، او با متحدان افغانش با احترام برخورد می‌کرد و به‌راحتی سر سفره آن‌ها می‌نشست و در زمینه‌سازی برای آتش‌بس و همکاری میان نیرو‌ها خیلی توانایی داشت. او تجربه جنگ داخلی کردستان و جنگ ایران و عراق و نیز مبارزه با باند‌های مواد مخدر در مناطق مرزی ایران و افغانستان را داشت.
مبارزه با اسرائیل در لبنان و فلسطین
قاسم سلیمانی در جریان تهاجم اسرائیل به لبنان طی جنگ ۳۳ روزه در منطقه ضاحیه جنوبی در بیروت و در اتاق مرکزی فرماندهی عملیات حزب الله لبنان حضور داشت. او در روز اول این جنگ به لبنان رفت و پس از یک هفته برای گزارش به ایران آمد و دوباره به لبنان بازگشته و تا آخر جنگ در آنجا ماند. او در روز دهم جنگ، پیام شفاهی آیت‌الله خامنه‌ای مبنی بر پیروزی حزب الله را برای سید حسن نصرالله برد.
به گفته یکی از رهبران جنبش حماس او رابطه عمیقی با حماس داشت و از مقاومت فلسطین حمایت می‌کرد. سلیمانی توانست حماس را در برابر اسرائیل، به سلاح‌های پیشرفته تجهیز کند. به گفته احمد عبدالهادی، از اعضای جنبش حماس، تونل‌های زیرزمینی که برای مقابله با اسرائیل حفر شد، از طرح‌های عملیاتی عماد مغنیه و قاسم سلیمانی بوده است.
مبارزه با داعش در عراق
قاسم سلیمانی از فرماندهان مبارزه علیه داعش در عراق و سوریه بود. داعش گروهی تکفیری بود که پس از سقوط صدام در عراق و خلأ قدرت در این منطقه پدید آمد. در ۲۰۱۴میلادی که شهر موصل به تصرف داعش درآمد و بغداد، پایتخت عراق نیز تا مرز سقوط پیش رفت، قاسم سلیمانی با حضور در بیت آیت الله سیستانی و توضیح جزئیاتی کامل از شرایط حاکم، کمک کرد تا فتوای جهاد کفایی برای مقابله با داعش صادر شود. وی با سازماندهی بخشی از نیرو‌های حشد الشعبی نقش مؤثری در اخراج داعش از عراق داشت، به گونه‌ای که حیدر العبادی نخست‌وزیر وقت عراق، از قاسم سلیمانی به عنوان یکی از اصلی‌ترین متحدان عراق در مبارزه با داعش نام برده است.
برخی نبرد‌هایی که قاسم سلیمانی به نیرو‌های حشد الشعبی، ارتش عراق و نیرو‌های دولت اقلیم کردستان عراق برای مقابله با داعش مشاوره می‌داد عبارتند از:
آزاد سازی شهر آمرلی در استان صلاح الدین شمال شرق بغداد و جرف الصخر جنوب بغداد.
نبرد بازپس گیری تکریت و فلوجه در استان الانبار در غرب بغداد.
جلوگیری از نفوذ داعش به شهر اربیل در شمال عراق.
آزادسازی شهر جلولاء و السعدیه در استان دیالی در شمال عراق
آزادسازی جرف الصخر (جرف النصر) و دورساختن تهدید داعش از نجف و کربلا
نبرد با داعش در سامرا.
مبارزه با گروه‌های تکفیری در سوریه
سلیمانی برای مبارزه با داعش و گروه‌های تکفیری به سوریه رفت و برای این منظور نیرو‌های دفاع ملی سوریه را سازماندهی کرد. در سال ۲۰۱۱م نیرو‌های تحت فرمان او معروف به مدافعان حرم، از جمله لشکر فاطمیون و تیپ زینبیون، راهی سوریه شدند. آزادسازی بوکمال، آزادسازی شهر تاریخی تدمر در جنوب شرقی حمص و آزادسازی شهر القصیر از جمله دستاورد‌های او در جنگ سوریه به‌شمار می‌آید.
اعلام پایان داعش
قاسم سلیمانی در نامهای خطاب به آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران که ۳۰ آبان ۱۳۹۶ش در رسانه‌های ایران منتشر شد، پایان سیطره داعش را اعلام کرد و از برافراشته شدن پرچم سوریه دربوکمال از شهر‌های سوریه در نزدیکی مرز عراق خبر داد. پیش از آن نیز سلیمانی در ۳۰ شهریور ۱۳۹۶ش وعده داده بود که کمتر از سه ماه دیگر پایان حکومت داعش در کره خاکی را اعلام خواهد کرد.
بازسازی عتبات عالیات
به گفته غلامرضا کرمی، مسئول مرکز پژوهش و نشر آثار ستاد بازسازی عتبات عالیات، ستاد بازسازی عتبات عالیات با حمایت مستقیم نیروی قدس سپاه شکل گرفت و مسئول آن از طرف قاسم سلیمانی تعیین می‌شد. طبق گفته کرمی، سلیمانی در جریان تمامی فعالیت‌های این ستاد مانند طرح ترفیع گنبد و لاغرسازی ستون‌های حرم امام حسین (ع) بود و در تامین امنیت حرم ائمه مدفون در عراق، مشارکت داشت.
همکاری در برپایی مراسم راهپیمایی اربعین در عراق
بر اساس گفته حسن پُلارَک، رئیس وقت ستاد بازسازی عتبات عالیات، حاج قاسم سلیمانی در زمینه تأمین امنیت زائران پیاده‌روی اربعین و همچنین فراهم کردن امکانات پشتیبانی و لجستیکی و امکانات رفاهی برای زائران اربعین نقش داشت چنانکه به کوشش او ویزای عراق برای زائران اربعین ایرانی حذف شد. به گفته معاون فرهنگی ستاد بازسازی عتبات عالیات، سلیمانی احیای دوباره پیاده‌روی اربعین را آغاز تمدن نوین اسلامی می‌دانست.
کمک به سیل‌زدگان خوزستان
به دنبال جاری شدن سیل در استان خوزستان در ۱۳۹۸ش، بخش‌هایی از این استان درگیر سیل شد. قاسم سلیمانی با حضور در منطقه، از موکب‌های اربعین خواست تا برای یاری رسانی به مردم به خوزستان بیایند. وی هم چنین با کمک ابومهدی المهندس، نیرو‌های حشد الشعبی را به یاری مردم خوزستان آورد.
مدارج نظامی
حاج قاسم سلیمانی در بهمن ۱۳۸۹ش از سوی آیت‌الله خامنه‌ای، فرمانده کل قوا، درجه سرلشکری را دریافت کرد. همچنین در ۱۹ اسفند ۱۳۹۷ش رهبر جمهوری اسلامی ایران نشان ذوالفقار را به وی اهدا کرد. طبق آئین‌نامه اهدای نشان‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران، نشان ذوالفقار به آن دسته از فرماندهان عالی‌رتبه و رؤسای ستاد‌های عالی‌رتبه در نیرو‌های مسلح اهدا می‌شود که تدابیر آن‌ها در طرح‌ریزی و هدایت عملیات‌های رزمی موجب حصول نتایج مطلوب شده باشد. پس از انقلاب ایران در ۱۳۵۷ش، سلیمانی نخستین کسی است که نشان ذوالفقار را دریافت کرد. قاسم سلیمانی در سال ۱۳۹۸ش و پس از شهادتش به درجه نظامی سپهبدی رسید.
ترور‌های نافرجام
قاسم سلیمانی چندین بار هدف ترور قرار گرفته است. او نخستین بار در ۱۳۶۰ش، از سوی یک پزشک وابسته به سازمان مجاهدین خلق هدف ترور قرار گرفت. اوایل مهر ۱۳۹۸ش، حسین تائب، رئیس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، از دستگیری افرادی خبر داد که قصد داشتند در کرمان، قاسم سلیمانی را ترور کنند.
شهادت
قاسم سلیمانی در ۱۳ دی ۱۳۹۸ش در حمله تروریستی پهپاد آمریکایی به خودروی حامل وی در نزدیکی فرودگاه بغداد به همراه چند تن دیگر از جمله ابومهدی المهندس معاون حشد الشعبی (بسیج مردمی عراق) به شهادت رسید. ساعاتی بعد از این حمله، وزارت دفاع آمریکا با صدور بیانیه‌ای، اعلام کرد که حمله به خودروی حامل قاسم سلیمانی به دستور دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، انجام شده است.
واکنش‌ها
شهادت سردار سلیمانی، اعتراضاتی را در کشور‌های مختلف جهان در پی داشت و مراسمی در بزرگداشت او در شهر‌های مختلف ایران و دیگر کشور‌های جهان برگزار شد. همچنین شخصیت‌های سیاسی و مذهبی ایران و دیگر کشورها به شهادت وی واکنش نشان دادند. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در پیامی او را چهره بین‌المللی مقاومت خواند و به مناسبت شهادتش سه روز در ایران عزای عمومی اعلام کرد. دیگر شخصیت‌های سیاسی و مذهبی از جمله رؤسای قوای سه‌گانه ایران و مراجع تقلید ایران و عراق در پیام‌های جداگانه شجاعت، اخلاص و فداکاری او را ستودند.
سید حسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله لبنان، سیدعبدالملک بدرالدین الحوثی رهبر انصارالله یمن و رؤسای جمهور سوریه، لبنان و عراق از شخصیت‌های سیاسی غیرایرانی بودند که شهادت سلیمانی را محکوم کردند. روسای جمهور افغانستان و ترکیه و نیز وزارت خارجه روسیه شهادت او را به ملت ایران تسلیت گفتند. اگنس کالامارد، گزارشگر ویژه سازمان ملل، ترور هدفمند قاسم سلیمانی و ابومهدی مهندس را غیرقانونی و نقض قوانین حقوق بین‌الملل دانست. یرواند آبراهامیان، تاریخ‌نگار امریکایی نیز تأکید کرد که ایرانیان پیش از این امریکا را دولتی توطئه‌گر می‌دانستند، از این پس دولت مذکور را دولتی تروریست هم خواهند دانست. مایکل مور، فیلمساز امریکایی به اقدام دولت امریکا اعتراض کرد و دولت امریکا را تلویحاً جنگ‌طلب خواند.
پیامد‌های شهادت حاج قاسم
برخی از پیامد‌های شهادت قاسم سلیمانی عبارتند از:
تصویب طرح اخراج آمریکایی‌ها از عراق: پس از شهادت قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس، برخی از گروه‌های سیاسی عراق و شماری از مردم این کشور خواستار اخراج نیرو‌های امریکایی از عراق شدند. پارلمان عراق در جلسه‌ای اضطراری که در ۱۵ دی ۱۳۹۸ش برگزار شد طرحی را در رابطه با خروج نیرو‌های امریکایی از عراق تصویب کرد. هر چند موضوع اخراج نیرو‌های امریکایی از عراق، پیشتر در پی حملات آمریکا به مواضع حشد الشعبی مطرح شده بود و سید کاظم حائری از مراجع تقلید نیز ماندن نیرو‌های آمریکایی را در عراق حرام اعلام کرده بود.
حمله موشکی ایران به پایگاه هوایی عین‌الاسد: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ۱۸ دی ۱۳۹۸ش در پاسخ به ترور قاسم سلیمانی، پایگاه هوایی عین الاسد را که پایگاه نظامیان آمریکایی در عراق بود، مورد حمله موشکی قرار داد.
نامگذاری روز ۱۳ دی به عنوان روز جهانی مقاومت در تقویم جمهوری اسلامی ایران
تشییع و تدفین
مراسم تشییع حاج قاسم سلیمانی به همراه ابومهدی المهندس و دیگر همراهانشان در ۱۴ دی ۱۳۹۸ش با حضور شخصیت‌های سیاسی و مذهبی و عموم مردم عراق در شهر‌های بغداد، کربلا و نجف برگزار شد. در کربلا سید احمد الصافی تولیت حرم حضرت عباس و در نجف، شیخ بشیر نجفی بر پیکر آنان نماز گزارد. سپس پیکر‌های شهدای ایرانی و ابومهدی المهندس به ایران منتقل شده و در ۱۵ دی در اهواز و مشهد و در ۱۶ دی در تهران و قم تشییع شدند.
آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی ۱۶ دی ۱۳۹۸ش در تهران بر پیکر حاج قاسم سلیمانی و دیگر همراهانش از جمله ابومهدی المهندس نماز گزارد. در مراسم تشییع جنازه وی در تهران، اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی حماس طی سخنانی از تلاش‌های قاسم سلیمانی برای رهایی فلسطین یاد کرد و وی را شهید القدس نامید. پایگاه خبری روسی روسیا الیوم، تشییع جنازه وی را پس از تشییع جنازه امام خمینی بزرگترین تشییع جنازه تاریخ برشمرد. به گفته سخنگوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حدود ۲۵ میلیون نفر در تشییع شهید سلیمانی شرکت کردند.
پیکر قاسم سلیمانی ۱۷ دی در کرمان تشییع و در ۱۸ دی ۱۳۹۸ در این شهر دفن شد. پیکر حاج قاسم طبق وصیت وی، توسط دوست قدیمی‌اش محمود خالقی و با کمک محمد باقر قالیباف به خاک سپرده شد.
وصیت‌نامه
مراسم چهلمین روز شهادت سلیمانی در شهر‌های مختلف ایران و برخی دیگر از کشورها برگزار شد. در تهران این مراسم در ۲۴ بهمن ۱۳۹۸ در مصلای امام خمینی برگزار شد. اسماعیل قاآنی فرمانده نیروی قدس در این مراسم وصیت‌نامه قاسم سلیمانی را قرائت کرد. پیروی از آیت الله خامنه‌ای و حمایت از، ولی فقیه، توجه به فرزندان شهیدان و احترام به نیرو‌های مسلح ایران از جمله وصیت‌های وی است. وی در بخشی از وصیت‌نامه خود اهمیت جمهوری اسلامی را متذکر شده و آن را قرارگاه حسین بن علی و حرم توصیف کرده است و هشدار داده است که اگر دشمن، این حرم را از بین برد، حرمی باقی نمی‌ماند، نه حرم ابراهیمی و نه حرم محمّدی (ص).
از نگاه دیگران
در سال ۲۰۱۹م، در ویژه‌نامه‌ای که هر سال نشریه آمریکایی فارین پالیسی برای معرفی صد اندیشمند برتر دنیا منتشر می‌کند، قاسم سلیمانی در فهرست ده متفکر برتر حوزه دفاعی-امنیتی قرار گرفت. به گفته یکی از فرماندهان ارتش آمریکا، سردار سلیمانی استراتژیستی محاسبه‌گر و عملیاتی است که روابط پایدار و موقعیت ایران را در منطقه تقویت کرده و در متحد ساختن شیعه و توانمندسازی آن‌ها موفق بوده است. برخی از تحلیل‌گران سیاسی بر این باورند که قاسم سلیمانی می‌تواند مصداق برترین ژنرال جهان باشد.
شهادت و دیدار معبود
سردار سپهبد پاسدار شهید حاج قاسم سلیمانی پس از عمری مجاهدت سرانجام توسط موشک‌های لیزری پهپاد آمریکایی در بامداد روز ۱۳ دی ماه امسال به همراه شهید ابومهدی المهندس نائب رئیس حشد الشعبی، سردار پورجعفری رئیس دفتر شهید سلیمانی، شهید وحید زمانی نیا و شهید هادی طارمی و شهید محمدرضا الجابری رئیس تشریفات حشد الشعبی در پی حمله پهپادی نیرو‌های آمریکایی به کاروان آن‌ها در فرودگاه بغداد به شهادت رسیدند.
روحش شاد و راهش پررهرو
سارا فرهمند خبرنگار اعزامی خبرگزاری صداوسیمای مرکز مازندران به کرمان از حال هوای این شهر در دومین سالگرد شهادت سردار دلها گزارشی تهیه کرده که با هم می بینیم:
نظر شما