روند توسعه ارتباطات ثابت در ایران

به گزارش خبرنگار  خبرگزاری صدا وسیما؛ اگرچه در تمام دولت‌های پس از انقلاب توسعه ارتباطات ثابت، یکی از اهداف برنامه‌های پنج‌ساله توسعه بوده، اما به جز سال‌های نخست جنگ و پیش از ورود فن‌آوری‌های تلفن‌همراه، همواره دچار جاماندگی‌های تاریخی بوده است.
با خصوصی‌سازی شرکت مخابرات ایران انتظار می‌رفت ورود سرمایه و کاهش محدودیت‌های دولت بتواند به شتاب توسعه در بخش ثابت بیفزاید، اما کم دقتی در فرآیند واگذاری یکی از بزرگترین دارایی‌های دولت نه تنها بر توسعه این بخش نیز افزوده نشد، بلکه پیچیدگی‌های اجرایی و سیاستی بسیاری را وارد این عرصه کرد.
در نتیجه عقب ماندگی توسعه ارتباطات ثابت در ایران به همراه فشار فزاینده تقاضا، دولت، اپراتور‌ها و مردم را به استفاده از ارتباطات سیار سوق داد.
اما توسعه بخش سیار نیز درگیر هزینه زیاد تامین مالی، جهش نرخ ارز، چالش‌ها و موانع توسعه کسب و کار بوده و این دلایل سبب شده است تا افزایش تقاضا در این بخش همواره از افزایش ظرفیت‌ها پیشی بگیرد.
به گفته رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، هم اینک حدود ۱۳۱ میلیون سیم‌کارت فعال در شبکه سیار وجود دارد و شمار مشترکان خدمات طرح پهن باند ثابت و سیار نیز به ۱۰۲ میلیون مشترک رسیده است.
صادق عباسی شاهکوه می‌گوید: این تعداد فقط در فاصله ۵ سال یعنی از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ بیش از ۱۰۰ درصد افزایش یافته است و این میزان رشد و گستردگی تقریباً در هیچ یک از زیرساخت‌های حیاتی دیگر سابقه نداشته و حساسیت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی زیادی را برانگیخته است.
اپراتور‌های بخش خصوصی در حوزه‌های سیار و ثابت همچون همه فعالان بخش خصوصی زیر فشار چند پارچگی ناشی از حضور متولیان متعدد، ناهماهنگی‌های بین بخشی و دشواری‌های سرمایه‌گذاری مواجهند.
توسعه بخش ارتباطات ثابت حداقل به حدود ۵۰۰ هزار میلیارد ریال سرمایه‌گذاری نیاز دارد که البته در این برآورد هزینه‌هایی که شهرداری‌ها، وزارت نیرو و سایر دستگاه‌های ذیربط برای نصب و استقرار تجهیزات در سطح شهر‌ها طلب می‌کنند محاسبه نشده است.
مجموعه این چالش‌ها توسعه ارتباطات ثابت را بیش از هر وقت دیگری ضروری ساخته است و در واقع ارتقاء ظرفیت‌های ارتباطی از یک طرح دستگاهی به یک طرح ملی بدل شده است. طرح توسعه شبکه فیبر نوری (FTTX) ذینفعان بسیاری دارد.
به جز سیاست گزاران و فعالان بخش خصوصی، شهرداری‌ها، وزارت نیرو، شبکه بانکی و مالی، نظام قضایی و حقوقی، تولیدکنندگان تجهیزات داخلی و بالاخره مردم، ذینفعان این شبکه محسوب می‌شوند.
دولت سیزدهم باور دارد که توسعه ارتباطات ثابت با وجود همه فراز و نشیب‌ها باید ظرف سه سال و نیم آینده بخش مهمی از عقب ماندگی تاریخی خود را جبران کند و پنجره‌ای تازه، پیش روی ارائه دهندگان خدمات ارتباطی و مردم بگشاید. راهی که بیش از سرمایه‌های مادی به همدلی و هم افزایی و باور جمعی نیاز دارد.
طرح توسعه شبکه فیبر نوری (FTTX) در واقع امتداد سه دهه تلاش فعالان این عرصه برای متوازن کردن نقش بخش ثابت در کلان ارتباطات کشور است و از مسیر توسعه رقابت می‌گذرد.

ارتباطات پهنای باند ثابت در ایران؛ سه دهه در یک نگاه
سال ۱۳۷۲
پروتکل IP/Tcp (پروتکل ارتباطی اینترنت) در ایران اواخر سال ۷۲ به عنوان زیر شبکه دانشگاه وین به راه افتاد.
ظرفیت اتصال کل کشور به اینترنت در آن زمان ۸ و ۹ دهم کیلوبیت بر ثانیه بود.
سال ۱۳۷۳
در فروردین سال ۱۳۷۳ دامنه دات آی آر به ثبت رسید، موسسه ندا رایانه به عنوان نخستین سرویس دهنده اینترنت Dial-Up در کشور شروع به کار کرد و اولین دامنه اینترنتی ایران به نام Neda.net به ثبت رسید.
سال ۱۳۷۴
سال ۱۳۷۴ شرکت خدمات دیتا زیر نظر شرکت دولتی مخابرات ایران تصویب شد و مسئولیت توسعه خدمات دیتا در کشور به طور انحصاری در اختیار این شرکت دولتی زیرمجموعه وزارت وقت پست، تلگراف و تلفن قرار گرفت.
سال ۱۳۷۶
مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات، برای توسعه پهنای باند اینترنتی از طریق یک لینک جدید ۱۲۸ کیلوبیتی به ماهواره Archway در شهر میلان ایتالیا وصل شد، اما چند ماه بعد، ظرفیت این اتصال به نقطه اشباع رسید.
سال ۱۳۸۲
یازده شرکت آسیاتک، داتک، نداگستر صبا، شاتل، پارس آنلاین، پیشگامان توسعه ارتباطات کویر یزد، فن‌آوا، داده گستر عصر نوین، عصر انتقال داده‌ها، کارا امین و لایزر با دریافت پروانه فعالیت به بازار اینترنت عمومی وارد شدند.
سال ۱۳۸۳
برای اولین بار اینترنت ADSL به شهروندان ارائه شد و همزمان وزیر وقت ارتباطات و فناوری اطلاعات از واگذاری ۸۵ هزار پورت اینترنت پرسرعت در شهر تهران خبر داد.
سال ۱۳۸۷
مجوز وایمکس به ۴ شرکت داده شد، اما باز هم این مجوز یک تبصره مهم داشت و دارندگان پروانه تنها می‌توانند وایمکس ثابت کنند، بدین ترتیب امکان دریافت اینترنت در حال حرکت منتفی و موکول به آغاز به کار اپراتور سوم تلفن همراه شد. در نتیجه گرچه اپراتور‌های وایمکس حدود یک سال بعد از دریافت پروانه، ارائه خدمات را آغاز کردند، اما نتوانستند تحول بزرگی در بازار ایجاد کنند و همچنان شرکت‌های PAP (شرکت‌های دارنده پروانه ارائه خدمات انتقال داده‌ها) با وجود همه محدودیت‌ها و مشکلات، بازیگران اصلی اینترنت در ایران ماندند.
سال ۱۳۸۸
شرکت مخابرات ایران به بخش خصوصی واگذار شد و توانست مجوز ارائه خدمات ADSL را نیز دریافت کنند. این موضوع مشکلات شرکت‌های PAP را دوچندان کرد، زیرساختی ملی که تاکنون با دشواری‌هایی در اختیار شرکت‌های PAP قرار می‌گرفت، اکنون در اختیار یک رقیب قدرتمند قرار گرفته بود. با این حال ورود مخابرات به حوزه اینترنت پرسرعت توانست ضریب نفوذ آن را به شکل چشمگیری در کشور افزایش دهد.
سال ۱۳۸۹
لغو محدودیت پهنای باند ۱۲۸ کیلوبیت برثانیه برای کاربران خانگی افزایش تقاضا برای ADSL را به شدت توسعه داد.
سال ۱۳۹۳
با پایان یافتن دوره پروانه شرکت‌های PAP و همچنین با هدف ساماندهی به فعالان این بخش، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در سال ۱۳۹۳ اعلام کرد که از این پس تنها دو پروانه به فعالان این بخش در قالب شبکه ارتباطات ثابت اف سی پی ارائه خدمات ارتباطی ثابت صنف را ارائه می‌کند.
سال ۱۳۹۶
با تصویب مصوبه بیت استریم قرار شد که زیرساخت‌های فیبر نوری در بخش دسترسی شرکت مخابرات ایران با شرکت‌های دارنده پروانه FCP و Servco به اشتراک گذاشته شود و با رفع انحصار مخابرات در این بخش، کیفیت خدمات افزایش یافته و امکان انتخاب برای مشترکان فراهم شود. این مصوبه البته در عمل با چالش‌هایی همراه شد.
سال ۱۴۰۰
کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، اصول حاکم بر صدور پروانه‌ای را به تصویب رساند که برای اولین بار در ایران امکان ارائه سرویس‌های یکپارچه را از سوی اپراتور‌ها میسر می‌کند. در این مصوبه آمده است دارندگان پروانه (پروانه همگرای شبکه و خدمات ارتباطی) می‌توانند تمامی خدمات ارتباطی ثابت و همراه را که تاکنون در کشور مجاز شمرده شده اند به مشترکان خود ارائه دهند.
تمرکز بر صدور پروانه جدید CNSP از دیگر موضوعاتی است که با هدف انحصار زدایی شرکت مخابرات بر شبکه ارتباطی کشور و بهبود شرایط موجود اجرایی شده است.
حالا سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی از ابتدای دولت سیزدهم به توسعه ارتباطات ثابت نگاه ویژه‌ای داشته است و با تحقق طرح ملی ۲۰ میلیون پورت فیبرنوری تا سه سال و نیم آینده به دنبال ارتباطات پایدار، باکیفیت، پرسرعت و ایمن بر بستر شبکه ملی اطلاعات است، راهی که نیازمند همکاری همه دستگاه هاست.

یادداشتی از مهدی نقوی خبرنگار تحریریه علم، فناوری و پزشکی خبرگزاری صدا و سیما