ضرورت مدیریت کارامد در استفاده از فناوری برای مقابله با سیل

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما، پروفسور عزت‌الله رییسی، استاد رشته هیدروژئولوژی بخش علوم زمین دانشکده علوم پایه دانشگاه شیراز و پدر هیدرولوژی آب‌های زیرزمینی در پاسخ به این سوال که برای مقابله با سیل فناوری مورد نیاز است یا مدیریت، گفت: برخورد با این حوزه قبل از هر چیزی به مدیریت نیاز دارد. بایستی حریم رودها رعایت شود و در این زمینه نیاز داریم که حریم‌های رودهای کشور را اصلاح کنیم و راهی به غیر از این نداریم. چنانچه که امسال مشاهده کردیم در یکی از مناطق گردشگری، ساختمان‌هایی که در اطراف حریم رودها ساخته شده بود را خراب کردند.

وی افزود: موضوع مهم دیگر در برخورد با مخاطره سیل این است که طرح‌های عمرانی که پیرامون‌ رودها ساخته می‌شود مانند پل‌هایی که در مسیر رودها ساخته می‌شود و یا دیواره‌هایی که در اطراف رودها احداث می‌شوند، مورد بررسی قرار گیرند تا ببینیم که آیا این سازه‌ها بر اساس محاسبه مهندسی تاسیس شده‌اند یا خیر. بسیاری از این سازه‌ها بر اساس محاسبات مهندسی نبوده، بنابراین زمانی که سیلی در منطقه‌ای رخ می‌دهد، تخریب می‌شوند.

رییسی تاکید کرد: اینها بخش‌های فناوری است که باید نسبت به آنها تجدید نظر شود و کشور نیز از نظر فناوری و علمی در این حوزه کمبودی ندارد و هیدرولوژیست‌های کشور با این موضوعات آشنا هستند ولی باید مدیریت شود. از این رو تاکید می‌شود که در وهله اول حریم رودها رعایت شود و در وهله دوم، جاهایی که بدون در نظر گرفتن معیارهای مهندسی، دستکاری شده است، مورد بازنگری قرار گیرد.

عضو هیات علمی دانشگاه شیراز به بیان اثرات فرونشست در جذب آب سیلاب پرداخت و گفت: فرونشست در این زمینه اثرات زیادی ندارد، چون این لایه‌های سطحی خاک است که میزان ورود به زیر زمین را کنترل می‌کند. به عبارت دیگر در فرونشست حجم آب زیرزمینی کاهش می‌یابد، ولی در سیلاب موضوع این است که چه میزان آب می‌تواند در زمین نفوذ کند.

وی افزود: خاک این خاصیت را دارد که در بارندگی‌هایی که تا ۵۰ میلی‌متر در ساعت رخ دهد، همه آن را جذب می‌کند و زمانی که این میزان به بالاتر از ۵۰ میلی‌متر می‌رسد، رواناب، ایجاد می‌شود. برای حفظ نفوذپذیری خاک حفظ مراتع و جنگل‌ها و اینکه خاک کشور را عریان نکنیم، بسیار حائز اهمیت است.

دکتر رییسی گفت: از این رو عدم زراعت در شیب و حفظ خاک توسط پوشش گیاهی در کاهش آسیب‌های ناشی از سیل بسیار می‌تواند مهم باشد؛ چرا که وجود پوشش خاک، سرعت سیلاب را می‌گیرد.

وی ادامه داد: مشکلی که ما در سیل داریم، این است که در مدت کوتاهی، حجم زیادی آب از منطقه‌ای عبور می‌کند، ولی اگر مراتع و جنگل‌ها حفظ شود، سرعت آب در برخورد با این پوشش گیاهی کم می‌شود و این موضوعی است که ما در ایران کمتر به آن توجه کردیم و باز هم تاکید می‌کنیم، در این زمینه باید به حفظ حریم رودها و حفظ مراتع و جنگل‌ها توجه کنیم تا از این طریق سرعت سیل را کاهش دهیم و خسارات کم شود.

این عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در پاسخ به این سوال که آیا آب سیلاب‌ها قابل ذخیره‌سازی و بهره‌برداری است، گفت: رسوباتی که همراه با سیل می‌آید، حاوی حجم زیادی از سنگ ریزه‌ها و حتی سنگ‌های درشت‌ است و اگر بخواهیم وارد سد کنیم، این رسوبات، از ظرفیت سدها می‌کاهد و اگر وارد تغذیه مصنوعی کنیم، این سازه‌ها دارای ضخامت کمی هستند و در نتیجه موجب پر شدن آنها می‌شود. از سوی دیگر اگر همراه این سیلاب، رسوبات دانه‌ریز باشد، به مرور زمان خلل و فرج تغذیه مصنوعی را مسدود می‌کند و موجب کاهش نفوذ خواهد شد.

رییسی با تاکید بر اینکه سیلاب‌ها دارای دوره بازگشت هستند، گفت: این رخدادها هر ۱۰ تا ۲۰ سال یک بار به وقوع می‌پیوندند؛ از این رو از نظر اقتصادی به صرفه نیست تا برای جمع آوری آب‌های ناشی از سیلاب، برنامه‌ریزی خاصی صورت گیرد؛ لذا این موضوعی که دائما مطرح می‌شود چرا از آب سیلاب‌ها استفاده نمی‌شود، از نظر جنبه‌های علمی، صحیح نیست.

این استاد دانشگاه شیراز تاکید کرد: در این زمینه مساله اصلی که مطرح می‌شود و باید بر روی آن تکیه شود، این است که رودخانه بخشی دارد که آب پایه از آن عبور می‌کند و بخش دیگر آن حریم است که در این بخش، آب رودخانه به ندرت عبور می‌کند و تنها زمان سیل شاهد ورود آب به محوطه حریم رودها هستیم. با توجه به اینکه سیلاب دارای دوره بازگشت بوده و دوره بازگشت آنها نیز متغیر است و زمانی که این دوره بازگشت طولانی‌تر می‌شود، شروع به ساخت‌وساز و یا توسعه باغات در حریم رودها می‌شود و با این اقدامات، حریم رودها گرفته می‌شود.

پدر هیدرولوژی آب‌های زیرزمینی گفت: در این صورت با رخداد سیل، آب وارد کوچه‌ها و خیابان‌ها می‌شود، ضمن آنکه سرعت عبور آب نیز افزایش می‌یابد. اگر آب در حریم خود حرکت کند، به طور طبیعی در جریان است، ولی اگر مسیر حرکت رود کاهش یابد، ارتفاع عبور آب دو، سه و یا چهار برابر شده و بر سرعت عبور آب افزوده می‌شود و در نتیجه سیل آثار مخرب‌تری را بر جای خواهد گذاشت.