بررسی پژوهشگران بر وضعیت اقلیمی جنوبگان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، جنوبگان نقطه کره زمین سردترین، خشک‌ترین و بادخیزترین قاره روی زمین است. 

بنا بر اعلام وبگاه زومیت، جنوبگان مکانی بسیار سرد و با شرایط بسیار نامساعد است که میانگین دمای زمستان آن منفی ۴۹ درجه سانتیگراد است. سرعت باد‌های جنوبگان به ۳۲۱ کیلومتر بر ساعت می‌رسد و میزان بارندگی سالانه آن فقط ۱۶۶ میلی‌متر است. بنابراین، عجیب نیست که جنوبی‌ترین قاره روی زمین همچنین کم‌جمعیت‌ترین قاره زمین است و دانشمندان اندکی در آنجا وجود دارند که به پژوهش مشغول‌اند و این قاره ساکنان دائمی ندارد.

اما با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژیکی و تغییرات اقلیمی، آیا ممکن است این وضعیت تغییر کند؟ آیا جنوبگان روزی می‌تواند از سکونتگاه‌های دائمی انسانی که در سایر مناطق زمین دیده می‌شود، پشتیبانی کند؟

درحالی‌که گروه خاصی از گونه‌های گیاهی و جانوری مهاجم درحال حرکت به سمت جنوبگانی هستند که درحال گرم‌تر شدن است، انسان‌ها هنوز در این فهرست قرار ندارند و احتمالاً حداقل تا قرن بعد هم همین وضعیت وجود خواهد داشت. یکی از دلایل این مسئله آن است که اقلیم و زمین کنونی جنوبگان از گیاهان و جانورانی که برای غذا پرورش داده می‌شوند، حمایت نمی‌کند.

یکی دیگر از موانع، موقعیت دورافتاده جنوبگان است. اگرچه این محیط نامساعد است، با برخی مناطق شمالگان مانند گرینلند، ایسلند و مناطق با عرض جغرافیایی بالاتر نروژ، روسیه، کانادا و آلاسکا در ایالات متحده که ساکنان دائمی دارند، تفاوت زیادی ندارد.

استاد علوم زیستی در دانشگاه مانش استرالیا گفت: اگر تنها مشکل جنوبگان آب‌وهوا بود، مردم ممکن بود بتوانند به‌طور دائمی در آنجا ساکن شوند. اما انزوای جغرافیایی آن به این معنا است که چنین جوامعی باید با وارد کردن غذا و کالا‌های دیگر حفظ شوند.

درحال‌حاضر، برخی از ایستگاه‌های پژوهشی در جنوبگان با انرژی تجدیدپذیر حاصل از توربین‌های بادی و پنل‌های خورشیدی حمایت می‌شوند. ساخت شبکه برق سراسری در این قاره به معنای ساخت‌وساز روی صفحه‌ای یخی است که به دلیل اثرات گرمایش جهانی ممکن است در آینده تغییر کند.

دانشگاه ماساچوست در این‌باره گفت: اگر تمام ایستگاه‌های آنجا عمدتاً از انرژی باد و خورشید استفاده کنند، به شبکه برق نیازی نخواهد بود و پیشرفت در تکنولوژی باتری می‌تواند به مردم کمک کند تا در ماه‌های تاریک زمستان به زندگی خود ادامه دهند.

این قاره یخ‌زده ممکن است درحال‌حاضر برای ساکنان دائمی مناسب نباشد. اما آیا اقلیم جنوبگان تابه‌حال مساعد بوده است و با توجه به اینکه زمین درحال گرم‌شدن است، ممکن است در آینده سکونت‌پذیر شود؟

از روی سوابق فسیلی می‌توانیم متوجه شویم که اقلیم جنوبگان در گذشته برای جنگل‌ها و دایناسور‌ها مناسب بوده است.

حدود ۱۰۰ میلیون سال پیش، جنوبگان از پوشش گیاهی غنی، جنگل‌های قابل‌توجه و طیف وسیعی از موجودات مانند مخروطیان، سرخس‌ها و گیاهان گلدار حمایت می‌کرد. در سال ۲۰۲۱، بقایای زغال‌شده‌ای در جیمز راس (بخشی از شبه‌جزیره جنوبگان زیر آمریکای جنوبی) پیدا شد که حاکی از آن بود که در جریان کرتاسه پسین یعنی بین ۱۰۰ میلیون تا ۶۶ میلیون سال پیش، جنگل‌های این منطقه براثر آتش‌سوزی‌های طبیعی سوختند.

اقلیم زمین در طول صد‌ها میلیون سال تغییر می‌کند و بین دوره‌های یخبندان سردتر و دوره‌های میان یخچالی گرم‌تر در گردش است.

دیرین‌اقلیم‌شناسان برای درک این موضوع که اقلیم جنوبگان ممکن است در آینده به چه شکل باشد، به گذشته‌های دور این سرزمین نگاه می‌کنند. گروهی از پژوهشگران ازجمله با مطالعه لایه‌های رسوبی قفسه یخی راس، دریافتند که صفحه یخی غرب جنوبگان چند بار فرو ریخته و دوباره تشکیل شده است. این کوچک شدن و بزرگ شدن‌های صفحه یخی که به‌طور مکرر اتفاق افتاده است، احتمالاً با دوره‌های میان‌یخچالی بسیار گرم در ارتباط بوده است و این نوسانات اقلیمی با تغییر در اتمسفر زمین ازجمله افزایش و کاهش کربن‌دی‌اکسید ارتباط نزدیکی دارند.

اگرچه تغییرات توصیف‌شده ازنظر تاریخی طی صد‌ها هزار سال اتفاق افتاده است، درحال‌حاضر، انتشار گاز‌های گلخانه‌ای درحال تغییر اقلیم زمین با سرعت بی‌سابقه‌ای است و اگر تا سال ۲۰۴۰ به انتشارات صفر خالص نرسیم، افزایش دمای ناشی از انتشار گاز‌های گلخانه‌ای بزرگ‌ترین محرک تغییر جنوبگان خواهد بود.

برای تصور نوع محیطی که ممکن است همگام با افزایش دما ظاهر شود، به جزایر زیرجنوبگان و اکولوژی جنوبی‌ترین بخش‌های آمریکای جنوبی نگاه کنید.

شبه‌جزیره جنوبگان یکی از شمالی‌ترین (بالاترین عرض جغرافیایی) بخش‌های این قاره است که از مدار جنوبگان تا آمریکای جنوبی کشیده شده است. شهر اوشوآیا در آرژانتین فقط ۱۰۹۵ کیلومتر با آنجا فاصله دارد. با افزایش میانگین دمای جهانی، اقلیم شبه‌جزیره جنوبگان تغییر خواهد کرد و احتمالاً شبیه جنوبی‌ترین بخش‌های آمریکای جنوبی یا جزایر دریا‌های اطراف خواهد شد.

درحال‌حاضر در شبه‌جزیره جنوبگان، علف‌های بومی، تعداد معدودی حشره، پرندگان مهاجر و پستانداران دریایی زندگی می‌کنند. با گرم شدن اقلیم، احتمالاً شاهد تنوع بیشتری در گیاهان خواهیم بود. اگر این روند ادامه پیدا کند، در آینده نزدیک، دما‌های بالاتر و افزایش بارندگی موجب رشد گیاهان بومی و همچنین گونه‌های مهاجمی خواهد شد که به‌طور تصادفی توسط انسان به آنجا منتقل شده‌اند.

اگرچه دمای سرد به این معنا است که بعید است که به این زودی شاهد جنگل‌هایی در جنوبگان باشیم. 

درمجموع، بعید است که در آینده نزدیک بتوانیم سکونتگاه‌های انسانی دائمی را در جنوبگان ایجاد کنیم که بتوانند ازطریق کشت محصولات کشاورزی یا دامداری نیاز‌های خود را تأمین کنند.

اگرچه اقلیم جنوبگان درحال تغییر است و افزایش میانگین دمای زمین اکولوژی این قاره را تغییر داده است. نوعی چمن یکساله (Poa annua) که در شهر‌های معتدلی مانند کیپ‌تاون آفریقای جنوبی و ملبورن استرالیا دیده می‌شود، در جنوبگان نیز مشاهده شده است. حتی کلنی پنگوئن جنتو که اوایل سال ۲۰۲۲ در جنوبگان مشاهده شد، مسئله‌ی نگران‌کننده‌ای است، زیرا این پرندگان که علاقه‌ای به یخ ندارند، در جزایر زیرجنوبگان زندگی می‌کنند و احتمالاً به دلیل اینکه تغییرات اقلیمی درحال گرم کردن جنوبی‌ترین قاره زمین است، به سمت آن پیشروی کرده‌اند.

جدا از شبه‌جزیره، بیشتر این قاره صفحه‌ای یخی است که ضخامت آن در برخی نقاط به چند کیلومتر می‌رسد.

ذوب شدن صفحه یخی غرب جنویگان و درنتیجه افزایش سطح آب دریا نه‌تنها جغرافیای جنوبگان بلکه اقلیم کل سیاره را تغییر خواهد داد. در سال‌های پس از ۲۱۰۰، افزایش دما و سطح آب دریا احتمالاً مهاجرت پناهندگان اقلیمی را تسریع خواهد کرد. در صورتی که اقلیم سردتر جنوبگان موجب شود این قاره نسبت‌به بخش‌های گرم زمین شرایط مساعدتری داشته باشد، مردم ممکن است به‌دنبال سکونت پیدا کردن در این قاره باشند.

حتی بدون پرورش دادن محصولات کشاورزی، ذوب شدن یخ دریا ممکن است به این معنا باشد که مردم در این ناحیه می‌توانند ماهیگیری کنند.

اما با وجود تلاش‌های دانشمندان برای کاوش و مطالعه نامسائدترین و سکونت‌ناپذیرترین قاره زمین، بعید است که به این زودی انسان‌ها بتوانند به‌طور دائمی در این منطقه سکونت پیدا کنند.