بخش دوم؛
مراحل تهیه گزارش تلویزیونی
اگر شما هم از علاقمندان به خبرنویسی هستید در این بخش با قسمت دوم روند تهیه گزارش تلویزیونی آشنا شوید.
به گزارش سرویس وبگردی سازمان صدا وسیما، گزارش تلویزیونی به تعبیر استادان و کارشناسان ارتباطی از پیچیده‌ترین، جذابترین و موثرترین مقولات اطلاع رسانی است.در اینجا سعی شده است روند تهیه گزارش تلویزیونی توضیح داده شود.
در روند تهیه گزارش معمولاً مراحل ذیل طی می‌شود:
۱ ـ انتخاب سوژه و موضوع گزارش:
سوژه یا به ذهن خبرنگار خطور میکند (مشاهدات عینی، توجه به متن زندگی مردم، مطالعه و تحقیق و ...) و یا به طریقی در دستور کار رسانه (و خبرنگار) قرارمی گیرد.
سوژه به هر طریق در دستور کار خبرنگار قرار گیرد باید دارای ارزش خبری بوده و ظرفیت جلب توجه مخاطب را داشته باشد و همچنین در چارچوب سیاست‌های سازمان و مصالح کلی کشور و نظام باشد.
۲ ـ مشخص کردن حدود سوژه (تحدید):
سوژه‌ها در ابتدا معمولاً کلی و بدون محدوده مشخص هستند در حالی که با توجه به محدودیت‌ها و الزامات گزارش خبری مانند: مدت گزارش، «ظرفیت مخاطب برای جذب اطلاعات»، مشکلات و محدودیت‌های پخش و ...، مشخص شدن «حدود، چارچوب و زاویه نگاه به سوژه» ضروری است. بنابراین سوژه باید «تحدید» شود و محور اصلی پردازش آن در گزارش مشخص گردد. (برای این مرحله نیاز به تحقیق ابتدایی وجود دارد مگر اینکه موضوع کاملاً عینی بوده و محور اصلی مشخص باشد). دراین مرحله مشخص می‌شود که به موضوع از چه زاویهای و با چه نگاهی در گزارش پرداخته می‌شود و سوال اصلی و سوال‌های فرعی که گزارش باید به آن‌ها پاسخ دهد چیست.
۳ ـ تحقیق اولیه:
تحقیق از رموز توفیق یک گزارش (بویژه گزارش‌های موضوعی) است. تحقیق، گاه میدانی است (گفتگو با شاهدان، متخصصان و ...، مشاهدات عینی و دیگر یافته‌های ناشی از حضور در عرصه و میدان رویداد و ...) و گاه غیرمیدانی (کتابخانه‌ای، مراجعه به کتب و اسناد و پژوهش‌های مکتوب، تصویری یا صوتی، مراجعه به آرشیو و...). در برخی مواقع نیز ترکیبی از این دو نوع تحقیق ضروری است. تحقیق اولیه، ذهن خبرنگار را کاملاً درگیر سوژه میکند و برداشت عینی و واقعی از سوژه را امکان پذیر می‌سازد. بدون تحقیق، خبرنگار خواسته یا ناخواسته اسیر اطلاعات ناقص یا غلط می‌شود (اطلاعات سطحی که در ذهن خبرنگار موجود است یا از کسی شنیده یا جایی خوانده و ...). اطلاعات ناقص و غلط نیز در واقع عامل مرگ زود هنگام گزارش است و یا باعث می‌شود گزارش ناقص الخلقه متولد شود. تحقیق اولیه در شکل دادن به ذهنیت خبرنگار درباره سوژه و موضوع کاملاً موثر و مهم است و اگر بهای لازم به آن داده نشود تأثیر منفی آن حتماً در گزارش مشهود خواهد بود.
ـ ساختار یا سناریوی اولیه:
خبرنگار با اطلاعات ناشی از تحقیق اولیه، به پردازش ذهنی سوژه می‌پردازد تا سوژه اصطلاحاً پخته شود. در این مرحله به خبرنگار توصیه می‌شود ذهن خود را بر موضوع گزارش و نتایج تحقیق متمرکز کند و اجازه ندهد موضوع دیگری ذهنیت اصلی او شود. براساس تحقیق اولیه و تمرکز و پردازش ذهنی سوژه، چارچوب و محتوای کلی گزارش در ذهن خبرنگار، شکل می‌گیرد. خبرنگار بر اساس این محتوای کلی، نوعی ساختار یا سناریوی اولیه را شکل می‌دهد. این سناریو (یا فرضیه یا ساختار اولیه) در واقع دستورالعمل تهیه گزارش است و به سؤالات مشابه سوالات زیر پاسخ می‌دهد:
- با چه کسی یا کسانی باید مصاحبه کرد؟
- سؤالات مصاحبه
- تصاویر و صدا‌های مورد نیاز
- گرافیک‌های ضروری
- پلاتوی احتمالی
- محور‌های نریشن
- ورودی وخروجی گزارش
- چینش قطعات مختلف گزارش
در مجموع خبرنگار در این مرحله به نوعی سناریو و دکوپاژ دست پیدا میکند و به مرحله تهیه اجزای گزارش می‌رسد.
۵ ـ آماده سازی و تهیه اجزا و عناصر گزارش:
در این مرحله، خبرنگار براساس ساختار یا سناریوی اولیه به تهیه اجزای مختلف گزارش (مصاحبه، پلاتو، نریشن، کار‌های گرافیکی، تصاویر آرشیوی یا تازه و ...) می‌پردازد. نکته بسیار مهم در این مرحله این است که خبرنگار در تهیه بخش‌های مختلف گزارش ممکن است با اطلاعات و عینیاتی روبرو شود که متفاوت یا حتی متضاد با تحقیقات اولیه باشد. (از جمله علل اصلی بروز این مشکل، بی دقتی و عدم تلاش و تأمل لازم در تحقیق اولیه است که نتایج تحقیق اولیه را عملاً غیرقابل استفاده میکند) در این صورت، خبرنگار باید نتایج جدید را اصل قراردهد و براساس آن‌ها به اصلاح فرضیه یا ساختار اولیه بپردازد و منطبق با نیاز‌های ساختار جدید، احتمالاً اجزای گزارش را مجدداً تهیه کند (بسیارمهم است). برخی خبرنگاران با وجود اینکه در مرحله تهیه اجزا و بخش‌های گزارش‌های، به اطلاعات تازه و گاه متفاوت با نتایج تحقیق اولیه دست می‌یابند بازهم بر یافته‌های اولیه و سناریوی ابتدایی پافشاری و به علل مختلف از اصلاح سناریو خودداری می‌کنند. این کار بسیار خطرناک است و ممکن است گزارش را غیرقابل پخش کند (و زحمات تیم تهیه گزارش را عملاً بر باد دهد). انعطاف منطقی در مرحله تهیه اجزای گزارش، امری ضروری است و باید مورد توجه کامل باشد.
۶ ـ سناریوی نهایی و تکمیل اجزای گزارش:
در این مرحله که متکی بر نتایج و یافته‌های مرحله پنجم است (تأیید نتایج تحقیق اولیه یا دستیابی به نتایج عینی تازه) سناریو و ساختار نهایی گزارش، با توجه به الزامات و ویژگی‌های یک گزارش خوب، شکل می‌گیرد. این سناریوی نهایی شکل و ساختارگزارش و چیدمان اجزای مختلف آن را مشخص می‌سازد. در این مرحله ممکن است تهیه مجدد یا تغییر برخی اجزای گزارش ضروری شود (بازنویسی نریشن‌ها، سفارش مجدد گراف ها، تهیه تصاویر جدید آرشیوی یا غیرآرشیوی، تهیه پلاتو و ...)
۷ ـ تدوین:
در مرحله پایانی تهیه گزارش، خبرنگار با سناریو و دکوپاژ مشخص (که البته ممکن است با مشورت با تدوینگران دچار تغییراتی محدود شود) به آماده سازی نهایی گزارش می‌پردازد. تهیه شات لیست و تایم کد در این مرحله، کاری ضروری و حرفهای است و از فهم ارتباطاتی و دانش و قدرت خبرنگار خبر می‌دهد. این کار همچنین باعث کاهش محسوس زمان تدوین، جلوگیری از سردرگمی خبرنگار و تدوینگر، و ... می‌شود.
نکته مهم:
مراحل هفت گانه فوق، مراحل کلاسیک تهیه یک گزارش (بخصوص گزارش موضوعی) است، اما به تناسب: موضوع گزارش، قدرت و توانایی خبرنگار، سرعت وقوع رویداد، منبع پیشنهاد دهنده سوژه و ... ممکن است برخی از این مراحل در یکدیگر ادغام شوند (نه اینکه نادیده گرفته شوند و از بین بروند). به هر حال گزارش نهایی باید با معیار‌ها و ویژگی‌های یک گزارش خوب منطبق باشد.
چند نکته کاربردی
- ورودی گزارش باید از جذابترین و گیراترین بخش‌ها و قطعات گزارش (بالاترین درجه و قدرت جلب توجه در میان اجزای مختلف گزارش) انتخاب شود. ورودی گزارش نباید حتماً پلاتو باشد بلکه می‌تواند مصاحبه، نریشن، آمبیانس محیط و ... باشد (هرکدام جذابتر و گیراتر بود). در گزارش باید از ورودی‌های تکراری و کلیشه‌ای کاملا پرهیز کرد، «چه اصلی» یا موضوع کلی گزارش را به عنوان ورودی انتخاب نکرد (مگر در موارد کاملاً استثنایی که موضوع گزارش به خودی خود جلب توجه میکند)، ورودی گزارش را به مقدمه و طرح بحث اختصاص نداد.
- پایان گزارش نیز باید در زمره موثرترین بخش‌های گزارش باشد (ذهن مخاطب را بیشتر درگیر سوژه کند). بنابراین باید از کاربرد کلیشه‌های رایج مثل: جمع بندی و تکرار نکات گفته شده در طول گزارش، جملات کلی و بدون جذابیت و تأثیرگذاری، توصیه‌های اخلاقی؟!، و ... خودداری کرد. ضمناً لازم نیست گزارش حتماً با حضور خبرنگار (پلاتو یا ...) پایان پذیرد. در صورت ضرورت نیز، حضور خبرنگار در پایان گزارش، باید بدیع و گیرا باشد.
- هر گزارش باید یک حرف مشخص و اصلی داشته باشد. نباید همه حرف‌ها و مسائل را در یک گزارش مطرح و گزارش را آشفته و شلوغ کرد. این نوع گزارش‌ها تنها در ظاهر پر محتوا هستند، اما عملا مخاطب حرف اصلی را در نمی‌یابد و ممکن است سردرگم شود.
- همه اجزای گزارش باید مستقیم یا غیر مستقیم در خدمت مستند کردن، اثبات، عینی کردن، تقویت، تأیید و ... حرف اصلی باشد. گزارش‌هایی که حرفهای متناقض و پراکنده مطرح می‌کنند از آشفتگی درونی رنج می‌برند.
- هرادعا و حرفی در گزارش (به غیر از بدیهیات) باید با ارائه تصویر یا صدا (یا هر دو) مستند شود (شاهد ـ دلیل و ...) مستندات نیز دو نوع هستند مستندات کشف کردنی (که خبرنگار در میدان رویداد به آن‌ها دست می‌یابد) و مستندات خلق کردنی (که عمدتاً با مصاحبه شکل می‌گیرد و عینی می‌شود).
- فراوانی حجم اطلاعات به ضرر گزارش است (کاهش ضریب تأثیرگذاری، سردرگم شدن مخاطب و ...) باید حجم اطلاعات ارائه شده در گزارش نه کم باشد و نه زیاد بلکه مناسب باشد (با توجه به ظرفیت وجودی سوژه، مدت گزارش، ظرفیت و نیاز مخاطب، زمان پخش گزارش و ...)
- برای پرهیز از ارائه بیش از حد اطلاعات در گزارش، باید حرف اصلی گزارش را به دقت انتخاب و چارچوب سوژه را مشخص و محدود کرد. هر قدر این چارچوب بندی دقیق، عینی و بدور از کلیات باشد امکان ارائه گزارش مناسب فراهم می‌شود.
- از انتخاب موضوعات کلی برای تهیه گزارش بپرهیزید، درموضوعات کلی خبرنگار کلی گو می‌شود، گزارش از عینیات و نکته‌های قابل درک و مورد نیاز مخاطب دور می‌شود، مخاطب مطلب جدید نمی‌گیرد.
- در گزارش باید همه جوانب مثبت و منفی را دید (نگاه خاکستری به سوژه نه نگاه مطلقاً مثبت و نه نگاه مطلقا منفی)، گزارش باید واقعی باشد و همه طرف‌های درگیر درسوژه در آن حضور داشته باشند. (البته سوژه و موضوعات خیلی نادری هستند که بدلایلی از جمله منافع ملی و ... نمی‌توانند شامل این بند باشند.)
- گزارش‌هایی که از نوعی داستان، روایت و قصه برخوردارند معمولاً دارای جذابیت بیشتری هستند و ذهن مخاطب را بخوبی درگیر سوژه می‌کنند، اما گزارش، داستان نیست بلکه آیینه‌ای است برای بازتاب واقعیات، بنابراین ضمن استفاده از نوعی مایه ورنگ داستانی در گزارش (البته در سوژه‌هایی که ظرفیت دارند)، باید به مرزهای مشخص گزارش در خبر با داستان و قصه و ذهنیات توجه کامل داشت.
خبرهای مرتبط