رفتار و گفتار امام علی (ع) در ارتباط با همسر

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، یکی از راه‌های مهم ایجاد عطوفت و مهربانی بین اعضای خانواده و جلب قلوب هدیه دادن است که حضرت امیر از این نکته مهم نیز غافل نبوده اند.
چگونگی رفتار با همسر:
قرآن: وعاشروهنّ بالمعروف «نساء۱۸» ترجمه: با زنان به نیکویی زندگی کنید.
۱. روابط اجتماعی آنان
از آنجایی که مرد مسئولیت هدایت خانواده را به عهده دارد بنابراین باید مواظب رفت وآمد‌های همسر خود نیز باشد تا مبادا در رفت و آمد‌های خود دچار وسوسه‌های شیطان شده و از راه به در شود؛ حضرت امیر در یک دستور العمل اخلاقی، اجتماعی خطاب به فرزندش می‌نویسد: زنان را روى پوشیده دار تا چشم شان به مردان نیفتد، زیرا حجاب، زنان را بیش از هر چیز از گزند نگه دارد. خارج شدن شان از خانه بدتر نیست از این که کسى را که به او اطمینان ندارى به خانه در آورى. اگر توانى کارى کنى که جز تو را نشناسد چنان کن. [۱]

حضرت امیر در جایی دیگر مردانی را که در رفت وآمد‌های اجتماعی زنان خود، مطیع آن‌ها هستند را سزاوار خشم و غضب خدا برمی شمرد و می‌فرماید: هر که در چهار چیز به حرف همسرش گوش کند خداوند به صورت اورا در آتش می‌فکند. پرسیدند آن‌ها چیست؟ فرمودند: در پوشیدن لباس نازک در رفتن به حمام‌ها (زیرا رعایت عفت کلام و بدن را نمی‌کنند) در رفتن به عروسی (زیرا رعایت حجاب و جدایی زنان و مردان نمی‌شود علاوه بر بدزبانی‌ها و چشم و هم چشمی‌ها و تفاخر‌های بی جا) و نوحه خوانی‌ها (به طور کلی مرد باید مراقب رفت و آمد‌های همسر خود باشد و او را از رفتن به مجالسی که زمینه ساز فساد و موجب وسوسه‌ی شیطان می‌باشد منع کند). [۲]

۲. پرهیز در روابط زن و مرد نامحرم
از دیدگاه حضرت امیرمؤمنان یکی از راه‌های سلامت جامعه رعایت فرهنگ پرهیز و حرمت نهادن به جایگاه ارزشی زن و مرد است که در خطبه‌ی ۸۰ نهج البلاغه چنین می‌فرمایند: فَاتَّقُوا شِرَارَ النِّسَاءِ وَ کُونُوا مِنْ خِیَارِهِنَّ عَلَى حَذَرٍ وَ لَا تُطِیعُوهُنَّ فِی الْمَعْرُوفِ حَتَّى لَا یَطْمَعْنَ فِی الْمُنْکَرِ [۳]ترجمه آیتی: از زنان بد بپرهیزید و از زنان خوب حذر کنید و کار نیک را به خاطر اطاعت از آنان انجام مدهید، تا به کارهاى زشت طمع نکنند.

۳. غیرت ورزی
یکی از خصلت‌هایی که خداوند متعال در نهاد مردان به ودیعت گذارده است غیرت ورزیدن نسبت به ناموس و محارم خویش است که خودبخود جلوی بسیاری از مفاسد و ناهنجاری‌های اجتماعی را می‌گیرد، اما گاه می‌شود که این ویژگی در فرد بدلایل گوناگون ضعیف می‌شود، که حضرت امیر این افراد را اینگونه مورد سرزنش و لعن خود قرار می‌دهد:‌ای اهل عراق شنیده ام که زن‌های شما در راه رفتن بامرد‌ها برخورد پیدا می‌کنند آیا خجالت نمی‌کشید خدا لعنت کند بی غیرت‌ها را. [۴]

۴. غیرت نابجا ممنوع
درست است که غیرت ورزیدن مطلوب است، اما گاه خود بعنوان معضلی بزرگ جلوه می‌کند وآن زمانی است که در موضعی غیر از موضع خود بکار گرفته شود؛ حضرت امیر استفاده نابجا از غیرت را بعنوان خطر اینگونه مطرح می‌کنند.
إِیَّاکَ وَ التَّغَایُرَ فِی غَیْرِ مَوْضِعِ غَیْرَةٍ فَإِنَّ ذَلِکَ یَدْعُو الصَّحِیحَةَ إِلَى السَّقَمِ وَ الْبَرِیئَةَ إِلَى الرِّیَبِ [۵]ترجمه: امیرمومنان (علیه السلام) به امام حسن مجتبی (علیه السلام) می‌فرمایند: بپرهیز از غیرت بی جا (و سختگیری نامعقول و احیاناً متهم کردن همسر)، زیرا این کار زن پاکدامن را به آلودگی گرایش می‌دهد.

۵. محدوده‌ی اختیارات زن
یکی دیگر از روایای ارتباط با زن محدوده‌ی اختیارات و قدرت اعمال نظر زنان در زندگی است، این مطلب را می‌توان در قسمت مدیریت منزل هم ذکر کرد، زیرا به نحوی اختیار داشتن زن و محدوده‌ی آن در نحوه‌ی مدیریت منزل بسیار تأثیرگذار خواهد بود. امیر مؤمنان محدوده‌ی اختیارات زن را اینگونه به فرزند خود گوشزد می‌نمایند: حضرت امیر مومنان در سفارش خود به محمد حنفیه فرمودند: ... اگر بتوانی که زن را بیش از آنچه مربوط به خود اوست اختیار ندهی انجام ده چرا که این کار جمال زن را پیوسته و خاطرش را آسوده و حال اورا نیکو می‌کند همانا زن گل است نه کارفرما با او به هرحال مدارا کن و نیکو برخورد نما تا زندگی تو باصفا شود. [۶]

۶. خوش رویی با همسر
حضرت در ضمن بیاناتی که راجع به صفات ناپسند برخی زنان همانند تکبّر و خودپسندی ناشکری و بی صبری و مانند این‌ها ایراد نمود و توصیه فرمود که مراقب زن‌ها باشید تا به هلاکت نیفتند و سرپرستی خانواده را به آنان نسپارید و فرمودند: فَدَارِهَا عَلَى کُلِّ حَالٍ وَ أَحْسِنِ الصُّحْبَةَ لَهَا لِیَصْفُوَ عَیْشُکَ [۷]ترجمه: با زن‌ها در هر حال مدارا کنید (سخنان تند و زشت برزبان نیاورید) شاید (در اثر این نیکویی شما) آن‌ها کار‌های خودرا اصلاح کنند.

کمک به همسر:
برخی از مردان فکر می‌کنند، چون در خارج از منزل مشغول کار و تلاشند وقتی به منزل می‌آیند دیگر نباید هیچ کاری را انجام دهند و خود را بسیار خسته نشان می‌دهند برخی دیگر نیز کار در منزل و کمک به همسر را زشت می‌شمرند و آن را عار وننگ می‌دانند، اما سیره‌ی رفتاری حضرت امیر مؤمنان علی (علیه السلام) خلاف هردو دوسته فوق بوده است، ایشان با آن همه مشغله‌ای که در زمان حیات رسول گرامی اسلام داشتند (شرکت در جنگ‌های گوناگون، رفتن به مأموریت‌هایی که پیامبر اورا می‌فرستاد و ...)، اما با این حال در کار‌های منزل کمک کار بی بی دوعالم فاطمه‌ی زهرا (سلام الله علیها) بودند نمونه‌هایی از آن‌ها اینگونه در تاریخ نقل شده است:
الف) امام صادق (علیه السلام) فرمودند: حضرت امیر (علیه السلام) هیزم تهیه می‌کرد و از چاه آب برای منزل می‌آورد و جاروب می‌کرد و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) نیز گندم را آرد می‌نمود و خمیر می‌کرد و نان می‌پخت. [۸]

ب) روایت است از امیرالمؤمنین علیه السلام که فرمود داخل شد بر ما رسول خدا صلی الله علیه وآله در حالى که فاطمه نشسته بود نزد دیک و من عدس در دیک می‌ریختم آن سرور فرمود یا ابو الحسن عرض کردم لبیک یا رسول اللَّه فرمود بشنو از من آنچه می‌گویم و نمی‌گویم مگر از امر پروردگار خود؛ نیست مردى که یارى کند زن خود را در خانه الا آنکه باشد او را بهر مویى که در بدن اوست عبادت یک ساله که روز آن روزه دار باشد و شب آن به قیام و بدهد او را خداى تعالى از ثواب، مثل آنچه داده است صابران را و داوود پیغمبر و یعقوب و عیسى علیهم السلام را، یا على هر که در خدمت عیال باشد در خانه و ننگ ندارد از آن بنویسد نام او را خداى تعالى در دیوان شهیدان و بنویسد خدا از براى وى به هر روزى و شبى ثواب هزار شهید و بنویسد از براى او به هر قدمى ثواب حجى و عمره‌ای و بدهد او را به هر رگى که در بدن اوست شهرى در بهشت، یا على یک ساعت در خدمت خانه بهتر است از عبادت هزار ساله و هزار حج و هزار عمره و بهتر است از آزاد کردن هزار بنده و هزار جهاد و عیادت هزار بیمار و هزار جمعه و هزار جنازه و هزار گرسنه را سیر کردن و هزار برهنه را پوشیدن و هزار اسیر آوردن در راه خدا و بهتر است او را از هزار دینار صدقه دادن بر درویشان و بهتر است او را از خواندن تورات و انجیل و زبور و قرآن و از هزار اسیر که بخرد و آزاد گرداند آن را و بهتر است او را از هزار شتر که بدهد بدرویشان و بیرون نرود از دنیا تا آنکه ببیند جاى خود را در بهشت، یا على هر که ننگ ندارد از خدمت عیال داخل گرداند او را خدا در بهشت بی حساب، یا على خدمت عیال کفاره گناهان کبیره است و بازمی نشاند غضب پروردگار را و مهر حور العین است و زیاد می‌گرداند حسنات و درجات را، یا على خدمت نمی‌کند عیال را مگر صدیق یا شهید یا مردی که خدا خواهد برای وى خیر دنیا و آخرت را [۹]

تقسیم کار با همسر:
 امام صادق علیه السلام از پدرش امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمودند:حضرت امیر با حضرت زهرا (علیهماالسلام) راجع به تقسیم کار از پیامبر نظر خواستند پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمودند: کار‌های تا دم درب خانه به عهده فاطمه و کار‌های پشت درب خانه بر عهده‌ی علی باشد. حضرت زهرا فرمودند: از این تصمیمی که پیامبر گرفت و مرا از سر و کار داشتن با مرد‌ها بی نیاز کرد آنقدر شادمان شدم که جز خدا کسی نمی‌داند. [۱۰]

عدالت بین همسران:
درست است که تعدد زوجات یکی از راه‌های جدی مقابله با مفاسد اجتماعی است، اما شرایط و مقررات خاص خودش را دارد که یکی از آن‌ها عدالت رفتاری میان همسران است و قرآن کریم در این باره در آیه‌ی ۳ سوره‌ی نساء هشدار داده است که اگر نمی‌توانی رعایت عدالت کنی نباید چند زن اختیار کنی. حضرت امیرمومنان، چون همسران متعدد داشتند عدالت را دقیقاً میان آن‌ها رعایت می‌نمودند. هنگامی که شبی نوبت یکی از آن‌ها بود حتی وضوی خود را هم در خانه‌ی او می‌گرفت یعنی عدالت رفتاری را حتی در وضو گرفتن نیز رعایت می‌فرمودند [۱۱].

هدیه برای خانواده:
 قالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَطْرِفُوا أَهَالِیَکُمْ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْفَاکِهَةِ کَیْ یَفْرَحُوا بِالْجُمُعَة [۱۲]ِ ترجمه: برای اهل و عیال خود در هر روز جمعه مقداری میوه‌ی تازه بخرید تا از جمعه خوشنود شوند. (تا نسبت به شعایر اسلامی احترام کرده محبت شان به دین زیاد شود.)

نکات مهم
۱- حضرت امیر نه تنها در زمان حیات خود به فکر درآمد خانواده خویش بودند بلکه با وصیت نامه‌ای درباره نخلستان‌ها منبع درآمدی را هم برای بعد از فوت خویش برای خانواده خود بجای گذاردند.
۲- گناهان انسان بر رزق و روزی او تاثیر دارند و باعث کم شدن آن می‌شوند.
۳- غیرت ورزی مردان یکی از راه‌های حفظ پاکدامنی زنان است، اما باید توجه داشت که استفاده نابجا از غیرت اثرعکس بجا می‌گذارد و باعث آلودگی دامن زنان می‌شود.
۴- برای اصلاح رفتار زنان تندی و خشونت جایی ندارد، اما حضرت می‌فرمایند مدارا و چشم پوشی از خطا‌های آنان باعث اصلاح رفتار آن‌ها خواهد شد.
۵- حضرت امیر با مشغله‌ی فراوان اجتماعی که داشتند در کار منزل به حضرت زهرا کمک می‌کردند.
پی نوشت:
[۱]- امام على بن ابى طالب علیه السلام، نهج البلاغه، ۱ جلد، انتشارات دار الهجره قم /نامه ۳۱
[۲]- علامه مجلسى، بحار الأنوار، ۱۱۰ جلد، مؤسسة الوفاء بیروت - لبنان، ۱۴۰۴ هجرى قمرى / ج۱۰۰ ص ۲۴۲
[۳]- امام على بن ابى طالب علیه السلام، نهج البلاغه، ۱ جلد، انتشارات دار الهجره قم /خطبه ۸۰
[۴]- علامه مجلسى، بحار الأنوار، ۱۱۰ جلد، مؤسسة الوفاء بیروت - لبنان، ۱۴۰۴ هجرى قمرى / ج۷۶ ص ۱۱۵
[۵]- امام على بن ابى طالب علیه السلام، نهج البلاغه، ۱ جلد، انتشارات دار الهجره قم / نامه ۳۱
[۶]- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۴ جلد، انتشارات جامعه مدرسین قم، ۱۴۱۳ هجرى قمرى/ ج۳ ص۵۵۶
[۷]- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۴ جلد، انتشارات جامعه مدرسین قم، ۱۴۱۳ هجرى قمرى/ ج۳ ص۵۵۶
[۸]- ثقة الاسلام کلینى، الکافی، ۸ جلد، دار الکتب الإسلامیة تهران، ۱۳۶۵ هجرى شمسى /ج۵ ص ۸۶
[۹]- شرف الدین خویدکى، کاشف الاستار در ترجمه جامع الاخبار، تعداد جلد: ۱، ناشر: کتاب فروشى اسلامیه، تهران، ۱۳۸۸ ق، چاپ: اول ص ۱۰۵
[۱۰]- محدث نورى، مستدرک الوسائل، ۱۸ جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام قم، ۱۴۰۸ هجرى قمرى/ج ۱۳ ص ۴۸
[۱۱]- دشتی/ امام علی و اخلاق اسلامی /موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین/ص۳۰۴
[۱۲]- علامه مجلسى، بحار الأنوار، ۱۱۰ جلد، مؤسسة الوفاء بیروت - لبنان، ۱۴۰۴ هجرى قمرى/ج۱۰۱ ص ۷۳
منبع: سایت پرسمان