کمتر از ۱۰ درصد مساحت کشور خاک حاصلخیز است

به گزارش  خبرگزاری صدا و سیما،  دکتر کامبیز بازرگان رئیس انجمن علوم خاک ایران در  برنامه افق روشن رادیو سلامت درباره روز جهانی زمین پاک (حفاظت از زمین با مراقبت از خاک) گفتگوکرد.
سوال: می‌دانیم که بیش از ۶۰۰ استاندارد ملی در خصوص حفاظت از خاک در کشور ما تدوین شده است و بالاتر از قانون حفاظت از خاک هم که نداریم و در این قانون هم به موارد متعددی از جمله استاندارد‌های انواع کود و آفت کش‌ها و سموم و بهبود دهنده‌های رشد گیاه هم تاکید شده است. از آنجا که ریاست انجمن علوم خاک ایران را به عهده دارید به نظر شما برای تقویت خاک و همینطور جلوگیری از آلودگی‌هایی که تهدید کننده خاک محسوب می‌شود چه باید کرد نقش انجام علوم خاک در این زمینه چیست؟

بازرگان: در مقدمه دو جمله بگویم که کشور ایران به دلیل شرایط اقلیمی با محدودیت منابع آب و خاک با کیفیت برای تولید محصولات غذایی مواجه است. کمتر از ۱۰ درصد مساحت کشور ما خاک حاصلخیز قابل کشاورزی است. سطح زیر کشت کشاورزی کشور در سال‌های مختلف کمتر از ۱۵ میلیون هکتار است و حداکثر ظرفیت قابل کشت ما ۱۸ میلیون هکتار است و با توجه به رشد جمعیت و تغییر رژیم غذایی به سمت گوشتخواری بیشتر، فشار بر منابع از این طریق در کشور ما بیشتر می‌شود و از طرف دیگر موضوع تغییر اقلیم منابع ما را تهدید می‌کند هم در بحث آب و هم در بحث خاک، شور شدن، آلودگی، تغییر کاربری اراضی این‌ها عوامل تهدید کننده هستند، اما اگر مستقیماً بخواهم به بحث آلودگی اشاره کنم باید این را عرض کنم که منابع خاک کارکرد‌های مهمی دارد این کارکرد‌ها در دنیا شناخته شده، یکی از مهمترین آن‌ها بحث منبع تولید است، اما در کنار یک کارکرد مهم اکوسیستمی دارد در تنظیم شرایط اقلیمی، منابع خاک بعد از از اقیانوس‌ها مهمترین منبع ذخیره کربن هستند و می‌دانید که افزایش گاز‌های گلخانه‌ای و منابع کربن در اتمسفر یکی از دلایل گرم شدن کره زمین است؛ بنابراین دنیا به وضعیت منابع خاک و کارکرد منابع خاک در ذخیره کربن به عنوان تعدیل کننده اثر تغییر اقلیم توجه ویژه‌ای دارد.

بازرگان: به نظر من ما باید بیشتر در فرهنگ سازی کار کنیم و انجمن علوم خاک هم در این زمینه فعال است، اما حوزه‌های دیگر مثل صدا و سیما که جای تشکر دارد شما ورود کردید خیلی در این موضوع نقش دارد. واقعیت این است که باید اهمیت منابع پایه را در فرهنگ عمومی، در مدیران و سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان که جای ویژه دارد، ولی در فرهنگ عمومی در مدارس، در دانش‌آموزان و خانواده‌ها باید اهمیت این را روشن کنیم و به صورت شفاف این که آینده کشور به حفظ منابع و کیفیت منابع پایه و منابع خاک گره خورده است این موضوع در ذهن عموم جامعه نهادینه شود نه فقط متخصص این موضوع، ما استاندارد‌ها را داریم قانون داریم، اما قانون در یک بستر فرهنگی همان کشاورزان اگر راهکار بهتر و راه جایگزین به آن‌ها بدهیم واقعا خودشان قطعا نمی‌خواهند منابع پایه تولید نسل آینده شان را آلوده کنند و ما باید روی روش‌های جایگزین کار کنیم روش‌های جایگزین که مقرون به صرفه باشد به نظر می‌رسد در حوزه فرهنگ سازی باید بیشتر کار کنیم.

بازرگان: واقعیت این است که داده‌های مشخصی در این قسمت نداریم حداقل در کشور ایران، ولی بیشتر بحث صنعت است.
سوال: الان مثل بحث مصرف آب است ما می‌گوییم مثلاً شما باید کمتر استفاده کنید صرفه جویی کنید و بعد متوجه می‌شویم که ۹۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی دارد استفاده می‌شود و هشت درصد در بخش شهر برای شرب و بهداشت استفاده می‌شود این یک مقدار مردم را نسبت به بحث فرهنگسازی ممکن است دچار چالش کند. الان درصدش باید مشخص باشد مثلا الان ما درصدی نداریم برای اینکه بدانیم یک نفر چقدر در آلوده شدن خاک تاثیر دارد پس ما بدون آمار و اطلاعات چگونه می‌خواهیم کرد فرهنگ سازی را انجام دهیم؟

بازرگان: متاسفانه این آمار را ما را نداریم، اما همانطور که اشاره فرمودید در مصرف عموم مردم و گستره آن زیاد است و در بحث آلودگی‌های صنعتی شدت نقطه‌ای زیاد است فرض کنید یک فاضلاب صنعتی یک دفعه یک ماده آلاینده قوی را ممکن است وارد منابع آب و خاک کشور کند، اما در سطح مصارف شهری بله، مواد پاک کننده، استفاده از روغن در فاضلاب‌ها و اینکه آزمایشگاه‌های خاص ممکن است فاضلاب‌های اسیدی و فاضلاب‌های آلوده و برخی ترکیبات را وارد منابع آب و خاک کشور کنند است و در کنار آن بحث‌های کشاورزی هم است و آلودگی را به طور کلی به دو دسته آلودگی‌های نقطه‌ای و آلودگی‌های غیر نقطه‌ای تقسیم میکنیم. آلودگی‌های غیر نقطه‌ای مربوط به سازند‌های زمین شناسی و آب‌های آلوده هستند که به طور طبیعی اتفاق می‌افتد از این نظر در کشور لکه‌هایی را در بعضی از استان‌ها داریم آلودگی با آرسنیک و کروم در بعضی جا‌ها که سازمان زمین شناسی کشور کار‌های خوبی کرده و نقشه‌های خوبی تهیه کرده که با همکاری سازمان محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی دارد رویش کار می‌شود که روی مدیریت کشت و کار در بعضی از خاک‌هایی که آلودگی شان به سطح خطرناکی رسیده باشد کار شود و محصولات غذایی آنجا کشت نشود سوال: شما در بحث آلودگی صنعتی که اشاره می‌کنید الان کدام سازمان باید برود و به چه کسی باید بگوید مثلا شما بخش صنعت را در حفظ خاک این کار را باید انجام دهید. متولی خاصی دارد؟

بازرگان: سازمان محیط زیست متولی این موضوع است و کار‌های خوبی هم کرده اند.

بازرگان: به این کشمکش ذاتی در ادبیات علمی دنیا می‌گویند و این کشمکش ذاتی ذینفعان در همه جای دنیا وجود دارد و با حساب و کتاب و عدد و رقم تکلیف را روشن میکنند ببینید، چون ما بحث پایداری سرزمین و پایداری اکوسیستم برای ما مهم است. همان شغل با نگاه کوتاه مدت ممکن است مثلاً جواب و خروجی بدهد و متاسفانه بعضا مثلا من مدیر اسیر این شوم که مثلا در دوره مدیریت بنده آمار خوبی بدهند، اما در دراز مدت ممکن است .

بازرگان: خوشبختانه سازمان محیط زیست دستورالعمل‌هایی دارد اظهارنامه‌هایی را از این‌ها مرتب فکر می‌کنم حداقل سالانه از این‌ها اظهارنامه‌هایی را می‌گیرد که فاضلاب هایشان را چگونه مدیریت می‌کنند، بحث فیلتر‌های تصفیه آلاینده‌هایی که وارد هوا می‌خواهد بشود فیلتر تصفیه دارند را چگونه مدیریت می‌کنند؟ کجا دفع می‌کنند و چه فیلتری استفاده می‌کنند. همه این‌ها را در قانون حفاظت از خاک هم مصوباتی را گرفتند برای این کار و همه کارخانه‌ها ملزم هستند که گزارش عملکردشان را به سازمان محیط زیست دهند و پایش در حال انجام است.
پایان