پیشگیری از نابینایی ارثی شبکیه با فناوری های ژن درمانی ایرانی

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما، محققان دانشگاه علوم پزشکی مشهد درباره ژن درمانی و پیشگیری از نابینایی مبتلایان به بیماری ارثی«رتینیت پیگمنتوزا» (RP) موفق به ابداع وکتور‌های ویروسی نوترکیب بهینه شده با قابلیت انتقال موثر و کمتر تهاجمی ژن RPGR با تزریق داخل زجاجیه شدند.

به گفته مریم حق‌شناس، دانشجوی دکتری ژنتیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، کاربرد ژن درمانی در درمان بیماری‌های ژنتیکی و اکتسابی در سال‌های اخیر رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است. در حوزه چشم پزشکی، ظرفیت کاربرد ژن درمانی به دلیل مزایای متعدد چشم از جمله مهار موضعی پاسخ ایمنی، گسترده است.

وی خاطرنشان کرد: رتینیت پیگمنتوزا (RP)، نوعی از انحطاط شبکیه و یکی از رایجترین اشکال نابینایی ارثی است که شیوع آن در حدود یک در دو هزار و ۵۰۰ تولد است و با دژنراسیون پیشرونده شبکیه تشخیص داده می‌شود و منجر به نابینایی در شب و نهایتا نابینایی کامل می‌شود.

شیوع بالا و این واقعیت که جوانان بیشترین گروه متاثر از این بیماری هستند، نه تنها بر سلامت عمومی، بلکه از دیدگاه اجتماعی و اقتصادی نیز تاثیر منفی دارد.

حق شناس تصریح کرد: یکی از موثرترین اقداماتی که میتواند در درمان بیماری RP صورت گیرد، تولید وکتور‌های ویروسی نوترکیب بهینه شده برای انتقال موثر ژن است.

 با استفاده از این روش برای درمان رتینیت پیگمنتوزای وابسته به X که در اثر نقص در ژن RPGR ایجاد میشود، ویروسی ساخته شد که دارای نسخه سالم ژن RPGR است.

به گفته وی در این طرح که با هدایت سینا مظفری، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و با همکاری مرکز تحقیقات چشم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اجرا شده، جهت افزایش انتقال ویروس در لایه‌های مختلف شبکیه در هنگام تزریق داخل زجاجیه که نوعی تزریق کمترتهاجمی است، جهش‌هایی در سطح پوشش ویروسی ایجاد شد.

 این جهش‌ها به نفوذ بیشتر ویروس به تمام لایه‌های شبکیه کمک می‌کند. پس از تزریق ویروس تولید شده به درون چشم بیمار، ژن RPGR در گیرنده‌های نوری بیان می‌شود و از تخریب سلول‌های شبکیه جلوگیری می‌کند.

حق‌شناس تصریح کرد: ویروس‌های حاصل از این اختراع در یک مطالعه پیش بالینی به چشم موش‌های یک ماهه تزریق شد و کارایی این ویروس‌ها در انتقال ژن RPGR و نفوذ آنها از محل تزریق یعنی زجاجیه به جایگاه گیرنده‌های نوری در شبکیه و بیان اختصاصی RPGR در این سلول‌ها به اثبات رسید.

به گفته این پژوهشگر در حال حاضر در دنیا ویروس‌های AAV حامل ژن RPGR مورد استفاده در ژن درمانی بیماری رتینیت پیگمنتوزا وابسته به X بیشتر از نوع ۵ و ۸ است که برای تزریق از نوع زیرشبکیه مناسب است.

در این اختراع برای اولین بار یک ویروس جدید AAV سروتیپ ۲ با نام AAV۲/۲.p (penta) YF/TV.GRK۱.coRPGRORF۱۵ ساخته شد که دارای جهش‌های بیشتری در ژن کپسید است و این امر موجب افزایش پایداری و نفوذپذیری بالاتر ویروس می‌شود؛ بنابراین امکان تزریق مستقیم به درون زجاجیه چشم (به جای ناحیه زیرشبکیه) را به طور بسیار موثر و کارآمدی فراهم می‌کند و دیگر نیازی به تزریق‌های بسیار تهاجمی زیرشبکیه که موجب التهاب شدید و همچنین جداشدگی شبکیه شده و در بیماران RP میتواند خطرناک باشد، نیست.

وی خاطرنشان کرد: ویروس تولید شده در این اختراع را می‌توان با یک تزریق کمتر تهاجمی به درون زجاجیه تزریق کرد و این ویروس به دلیل نفوذپذیری بالا قادر به بیان ژن RPGR به صورت اختصاصی در گیرنده‌های نوری شبکیه که در بیماران مبتلا به رتینیت پیگمنتوزا تخریب می شود و  می‌تواند از آن جلوگیری کند.

حق‌شناس تصریح کرد: هیچیک از این فناوری‌های ژن درمانی تاکنون در کشور در دسترس نبوده و این پژوهش برای نخستین بار در ایران به انجام رسیده است.