۳۰ درصد ضایعات در چرخه تولید و توزیع محصولات کشاورزی

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما:  سالانه در جهان حدود ۴ میلیارد تن مواد غذایی تولید می‌گردد که از این مقدار ۲/ ۱ تا ۲ میلیارد تن تحت شرایط و روش-های نامناسب برداشت، حمل و نقل، ذخیره سازی، توزیع و مصرف تبدیل به ضایعات گردیده و از دسترس مصرف کننده خارج می‌شود.

 

بر اساس گزارش فائو، حدود ۵۰ درصد محصولات تولید شده در جهان در مراحل تولید و مصرف به صورت ضایعات از چرخه مصرف خارج می‌شود. ارزش این حجم بالای ضایعات و هدررفت مواد غذایی بالغ بر ۱ تریلیون دلار در سال برآورد شده و سهم کشور‌های در حال توسعه در این میان معادل ۳۱۰ میلیارد دلار می‌باشد.

ضایعات کشاورزی و هدر رفت مواد غذایی در ایران بنابر برآورد‌های به عمل آمده حدود ۳۰ درصد در سال تخمین زده می‌شود که این مقدار حدود ۳ درصد از کل ضایعات تولیدات کشاورزی و دور ریز مواد غذایی در جهان است.

طبـق آمـار فائـو، سـالانه حـدود ۵/ ۴۳ درصد از محصولات کشــاورزی اساســی در کشــور‌های در حــال توســعه در اثــر آفــات، بیماری هــا، علف هـای هـرز، خشکسـالی و ... در مراحـل مختلـف تولیـد، پـس از برداشـت، فـرآوری، توزیـع و مصـرف از بیــن مــی رود.

 

آمارهــای جهانــی نشــان می‌دهد کــه در کشــور‌های در حــال توســعه، به طــور متوســط ۲۴ درصـد از میوه جـات و حـدود ۴۲ درصـد از سـبزیجات در فاصلـه تولیـد تـا رسـیدن بـه دسـت مصرف‌کننـده از بیـن می‌رود. در ایران نیـز بـر اساس آخریـن برآوردها، حـدود ۱۶ درصد از محصـولات زراعی و حـدود ۲۸ درصد از تولیدات باغـی در مراحل مختلف تولید تـا مصرف از بین می‌رود.

بر اساس مطالعات صورت گرفته، حدود ۹۰ درصد کل ضایعات برآورد شده برای ۶۰ محصول باغی و زراعی مورد مطالعه، مربوط به ۲۰ نوع محصول (گندم، گوجه فرنگی، سیب زمینی، چغندر قند، انگور، نباتات علوفه ای، دانه‌های روغنی، سیب، ذرت دانـه ای، پرتقـال، سـبزیجات، شـلتوک، جـو، پیـاز، هندوانـه، نارنگـی، یونجـه، خرمـا، لیمـو شـیرین و خربـزه) بوده است. در ایـن میـان، شـلتوک بـا ۵ درصد و انگور بـا ۳۴ درصد بـه ترتیـب کم‌ترین و بیشترین ضایعات را داشـته اند.

در حال حاضر سالانه و به طور متوسط حدود ۱۰۰ میلیون تن انواع محصولات کشاورزی در ایران تولید می‌شــود کــه حدود ۵/ ۱۶ میلیون تن آن بــه صورت ضایعات از چرخه مصرف خارج می‌شود. ایـن مقدار ضایعات معادل محصول تولید شده در سطح حدود یک میلیون هکتار یعنی ۱۲ درصد سطح زیر کشت محصولات آبی کشور است.

 

به بیانی دیگر، اگر برای تولید یک کیلوگرم محصول کشاورزی، بر اساس بهره وری متوسط آب در کشـور ۸۳۰ لیتـر آب مصـرف شـود، بـرای ۵/ ۱۶ میلیون تن تقریبا ۷/ ۱۳ میلیــارد متــر مکعب آب هدر می‌رود که معادل ۱۸ درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی است.

طـی یک بـرآورد کلی، اگر هـر کیلوگرم از ایـن انبـوه ضایعات فقـط ۷/ ۰ دلار ارزش داشـته باشـد، از گـذر ایـن خسـران، سـالانه ۱۶ تـا ۱۸ میلیـارد دلار سـرمایه کشـور از دسـت می‌رود. از این رو به نظر می‌رسد کــه با پرداختن و عنایت ویژه به جایگاه مراقبت‌ها و فناوری‌های پس از برداشت محصولات کشاورزی و توسعه صنایع تبدیلی بتوان از ضایعات محصولات کشاورزی بـه میزان قابل توجهی کاست.

 

بـا کاهش ضایعات محصولات کشاورزی عـلاوه بـر بازگردانـدن حجـم قابـل توجهـی از محصـولات بـه چرخـه مصـرف، گام هـای بلنـدی نیـز در راستای افزایش بهره وری منابع تولید، از جمله آب و سایر نهاده‌های تولید (خاک، کود، سم، سوخت و انرژی) می‌توان برداشت. به عبارتی دیگر بـا کاهش ضایعـات، محصولات کشاورزی متنابهی بدون استفاده و فشار بـر کمیت و کیفیت منابع تولید، بــه بازار مصرف باز می‌گردد.

وضعیت فعلی ضایعات محصولات کشاورزی در ایران و جهان  
ســالانه در جهــان ۴ میلیــارد تــن مــواد غذایــی تولیــد می‌گــردد کــه از ایــن مقــدار حــدود ۳۰ تــا ۵۰ درصــد در اثــر شــرایط و روش هــای نامناســب برداشــت، حمــل و نقــل، ذخیره ســازی، توزیــع و مصــرف از بیـن مـی رود. ایـن بـدان معنـی اسـت کـه ۲/ ۱ تـا ۲ میلیـارد تـن مـواد غذایـی تبدیـل بـه ضایعـات گردیـده و از دســترس مصــرف کننــده خــارج می‌شــود.

 

شکل‌های ۱، ۲، ۳، ۴ به ترتیب میزان ضایعات جهانی مواد غذایی به تفکیک ایران، کشــور‌های در حــال توســعه و توســعه یافته و بــه تفکیــک نــوع محصــول در مرحلــه تولیــد و مراحــل مختلــف پــس از تولیــد را نشــان می‌دهــد. ایـن حجـم از ضایعـات علاوه بـر اینکـه از نظـر فنـی و اقتصـادی بسـیار نامناسـب و غیـر قابـل پذیـرش اســت، در تضــاد بــا آموزه هــای دینــی و دســتور صریــح خداونــد تبــارک و تعالــی اســت.

بـا مدیریـت و کاهـش ضایعـات، ایـن حجـم از ضایعـات می‌توانـد بـه عنـوان مـواد غذایـی در چرخـه مصـرف قـرار گیـرد. بـه عبـارت دیگـر، امـکان افزایـش ۶۰ تـا ۱۰۰ درصـدی مـواد غذایـی تنهـا بـا مدیریـت ضایعات وجـود دارد کـه فرصتی بسـیار مغتنم بـرای جامعه جهانی اسـت. فرصتی بزرگ و استثنایی کــه به طور همزمان آزادسازی اراضی زیــر کشت، کاهش مصرف آب و انرژی را بـه ارمغان می‌آورد.

پژوهشگر: مهدی ناجی