- پدافند به دو گروه پدافند عامل و پدافند غیرعامل تقسیم‌بندی می‌شود

- پدافند عامل: به معنای دفاع مسلحانه و نظامی از کشور

- پدافند غیرعامل: به معنای دفاع و محافظت غیرنظامی از کشوراست

- چقدر از سیاست های ابلاغی در قوای سه گانه وزارتخانه ها سازمانها نهادها و مراکز اجرایی شده است؟

- مجلس چه کرده؟ قوه قضائییه چه کرده؟ دانشگاه ها چه کرده اند؟ رسانه ها چه کرده اند؟ و .......

- مثل اینکه در این کشور تا فاجعه ­ای رخ ندهد مدیران فعال نمی­شوند.

- همیشه پس از فاجعه همه فعال می شوند و دست به اقدامات عملی می زنند.

- نهادینه کردن پدافند از مهد کودک­ ها تا بالاترین مدیران کشور باید در دستور کار قرار گیرد تا جزو فرهنگ کشور شود.

پژوهش خبری صدا وسیما: امروزه با پیشرفت تکنولوژی و پیچیدگی در نوع تسلیحات بکارگیری شده بر سرعت جنگ و اثرات مخرب و نامطلوب آن به شدت افزوده شده است و چنانچه کشوری نتواند در طرح ریزی و اجرای موفق این نوع از پدافند به گونه ای که هرگونه تفکر سلطه طلبانه را خنثی نماید، عمل کند، به طور قطع حیات سیاسی، اقتصادی و ... خود را به مخاطره انداخته و زمینه اضمحلال خویش را فراهم آورده است.

از اولین گام های مؤثر در سازماندهی پدافند غیرعامل که بتواند طرح ریزی مناسب، برنامه ریزی لازم و اجرایی موفق، اثربخش و کارآ را امکان پذیر نماید تدوین راهبرد آن است.

مقام معظم رهبری در تاریخ 29/ 11/ 85 سیاست­ های کلان نظام در حوزه پدافند غیر عامل را ابلاع کردند که راهنمای دستگاه‌های اجرایی، تقنینی و نظارتی، خط مشی و جهت‌گیری نظام در این موضوع مهم باشد.

در ادامه مروری خواهیم داشت بر سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه پدافند غیر عامل و برخی گلایه‌ها از اجرایی نشدن این سیاست‌ها

ابلاغ سیاست‌های کلی نظام در امور «پدافند غیرعامل» توسط مقام معظم رهبری 

رهبر انقلاب اسلامی سیاست‌های کلی نظام در امور «پدافند غیرعامل» را ابلاغ کردند.

پیش‌نویس این سیاست‌ها پیش از این در مجمع تشخیص مصلحت نظام تهیه و به محضر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تقدیم شده بود.

متن کامل این سیاست‌های ابلاغی که به عنوان راهنمای دستگاه‌های اجرایی، تقنینی و نظارتی، خط مشی و جهت‌گیری نظام را در بخش مذکور تعیین می‌کند، به شرح زیر است:

1- تأکید بر پدافند غیرعامل که عبارت است از مجموعه اقدامات غیرمسلحانه که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت‌های ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن می‌گردد.

2- رعایت اصول و ضوابط پدافند غیرعامل از قبیل انتخاب عرصه ایمن، پراکنده‌سازی یا تجمیع حسب مورد، حساسیت‌زدایی، اختفاء، استتار، فریب دشمن و ایمن سازی نسبت به مراکز جمعیتی و حائز اهمیت بویژه در طرح­های آمایش سرزمینی و طرح های توسعه آینده کشور.

3- طبقه‌بندی مراکز، اماکن و تأسیسات حائز اهمیت به حیاتی، حساس و مهم و روزآمدکردن آن در صورت لزوم.

4- تهیه و اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل (با رعایت اصل هزینه – فایده) در مورد مراکز، اماکن و تاسیسات حائز اهمیت (نظامی و غیرنظامی) موجود و در دست اجراء بر اساس اولویت‌بندی و امکانات حداکثر تا پایان برنامه ششم و تأمین اعتبار مورد نیاز.

5- تهیه طرح جامع پدافند غیرعامل در برابر سلاح­های غیرمتعارف نظیر هسته‌­ای، میکروبی و شیمیایی.

6- دو یا چند منظوره کردن مستحدثات، تأسیسات و شبکه‌های ارتباطی و مواصلاتی در جهت بهره‌گیری پدافندی از طرح‌های عمرانی و بویژه در مناطق مرزی و حساس کشور.

7- فرهنگ سازی و آموزش عمومی در زمینه به کارگیری اصول و ضوابط پدافند غیرعامل در بخش دولتی و غیردولتی، پیش‌‌بینی مواد درسی در سطوح مختلف آموزشی و توسعه تحقیقات در زمینه پدافند غیرعامل.

8- رعایت طبقه­‌بندی اطلاعات طرح­های پدافند غیرعامل.

9- ممانعت از ایجاد تأسیسات پرخطر در مراکز جمعیتی و بیرون بردن این­گونه تأسیسات از شهرها و پیش­بینی تمهیدات ایمنی برای آن دسته از تأسیساتی که وجود آنها الزامی است و ممانعت از ایجاد مراکز جمعیتی در اطراف تأسیسات پرخطر با تعیین حریم لازم.

10- حمایت لازم از توسعه فناوری و صنایع مرتبط مورد نیاز کشور در پدافند غیرعامل با تأکید بر طراحی و تولید داخلی.

11- به کارگیری اصول و ضوابط پدافند غیرعامل در مقابله با تهدیدات نرم‌‌افزاری و الکترونیکی و سایر تهدیدات جدید دشمن به منظور حفظ و صیانت شبکه ‌های اطلاع‌‌رسانی، مخابراتی و رایانه‌ای.

12- پیش‌بینی سازوکار لازم برای تهیه طرح‌های مشترک ایمن‌سازی و ایجاد هماهنگی در سایر طرح‌ها و برنامه‌‌ها و مدیریت نهادهای مسئول، در دو حوزه پدافند غیرعامل و حوادث غیرمترقبه در جهت هم‌­افزایی و کاهش هزینه‌ها.

13- ایجاد مرکزی برای تدوین طراحی، برنامه‌‌ریزی و تصویب اصول و ضوابط، استانداردها، معیارها، مقررات و آیین‌نامه‌های فنی پدافند غیرعامل و پیگیری و نظارت بر اعمال آنها.

مفهوم پدافند چیست

پدافند کلمه متضاد آفند و به معنی دفاع در برابر هجوم یا تک هوائی است و شامل مجموعه اقداماتی می‌شود که به منظور جلوگیری از بمباران­ های هوائی و شکسته شدن حریم هوائی یک کشور انجام می‌شود. پدافند در مفهوم کلی، مجموعه اقداماتی است که به‌منظور دفع، خنثی سازی، کاهش تاثیر اقدامات آفندی دشمن و جلوگیری از دستیابی دشمن به اهداف خودی انجام می‌گیرد.

انواع پدافند

پدافند به دو گروه پدافند عامل و پدافند غیرعامل تقسیم‌بندی می‌شود.

1ـ پدافند عامل : پدافند عامل به کارگیری تجهیزات نظامی برای جلوگیری از ورود هواپیما های متخاصم به داخل خاک کشور و یا پدافند عامل، شامل تمامی طرح‌ریزی‌ها و اقدامات پدافندی است که مستلزم به‌ کارگیری سلاح و تجهیزات جنگی می باشد. براساس قانون، این اقدام وظیفه ذاتی نیروهای مسلح است

2ـ پدافند غیرعامل : به مجموعه اقداماتی اطلاق می گردد که مستلزم به کارگیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن می‌توان از وارد شدن خسارات مالی و تجهیزات و تأسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد.

اهمیت دفاع غیر عامل

تجارب و شواهد ثبت شده در جنگ های اعصار گذشته تاریخ بشری و قرون حاضر , نمونه های مدلل و انکارناپذیری است که اهمیت پدیده ی غیرعامل را آشکار و ثابت می‌کند‍. موارد مشروحه زیر نمونه‌های بارز این اهمیت می‌باشد:

1. موجب زنده ماندن و حفظ بقای نیروی انسانی می گردد که با ارزش ترین سرمایه و موجودیت ملی کشور می باشد.

2. موجب صرفه جوییی کلان اقتصادی و ارزی در حفظ تجهیزات و تسلیحات بسیار گران قیمت نظامی می­گردد.

3. مراکز حیاتی وحساس اقتصادی, سیاسی, نظامی, ارتباطی و مراکز عمده علمی و فرهنگی و... را در برابر حملات و بمباران های هوایی دشمن حفظ و ادامه فعالیت در شرایط بحران و جنگ را ممکن می ­کند.

4. موجب تحمیل هزینه قابل توجه به دشمن می­گردد .

5. سبب به وجود آوردن تاثیرات روحی و روانی مثبت در شهروندان و رزمندگان می­گردد.

6. موجب حفظ نیروها برای ضربه زدن در زمان و مکان مناسب وگرفتن آزادی و ابتکار عمل از دشمن می‌گردد.

7. اجتناب ناپذیر بودن بروز جنگ های آینده و لزوم آمادگی دفاعی .

8. نیل به دفاع غیرعامل در مقایسه با دفاع عامل , ساده تر و سهل الوصول تر و با سیاست و خود کفایی و عدم وابستگی و استقلال کشور موافق تر است

نگاهی به گلایه یکی از مسئولان پدافند غیر عامل در مورد اجرایی نشدن مطالبات رهبری در حوزه پدافند غیر عامل کشور 

بگذارید بگویم بنده به تنهایی به اندازه یک سازمان در آموزش و فرهنگ سازی در پدافند کار کرده ام شاید هزاران سخنرانی و کتاب و مقاله و جلسه حتی در خانه ها فرهنگسرا ها همه استان ها و شهرها نظامی و غیر نظامی ولی ...... بیایید صادقانه در محضر ملت به مردم بگوییم کم کاری کرده‌ایم سازمان پدافند را کمک نکرده ­ایم ای مدیران توجیه نکنید؟ همه در محضر خدا هستیم؟ برای حفاظت و صیانت از این مردم در مقابل تهدیدات نوین و جنگ نرم پیچیده چقدر بگویم تهدیدهای خزنده شده علمی و فناورانه شده ولی وزارتخانه ها چه کرده اند؟ مجلس چه کرده؟ قوه قضائییه چه کرده؟ دانشگاه ها چه کرده اند؟ رسانه ها چه کرده اند؟ و .......

بند 9 را ببینیم ممانعت از ایجاد تأسیسات پرخطر در مراکز جمعیتی و بیرون بردن این­گونه تأسیسات از شهرها و پیش­بینی تمهیدات ایمنی برای آن دسته از تأسیساتی که وجود آنها الزامی است و ممانعت از ایجاد مراکز جمعیتی در اطراف تأسیسات پرخطر با تعیین حریم لازم. واقعا هیچ کاری در این زمینه نشده چون کار بسیار بزرگی است موارد معدودی شده ولی خیلی فاصله داریم.

در مورد بندهای دیگر هم بسیار حرف دارم پس بررسی کنید چقدر از اینها در قوای سه گانه وزارتخانه ها سازمانها نهادها و مراکز اجرایی شده. ما موظفیم دستورات رهبری را در صدر کارهای خود قرار دهیم اگر مدیران ضعیفند و موضوع را دقیق درک نمی­کنند کنار روند بگذارند افراد صاحب نظر متخصص و قوی وارد شوند.

بررسی بند بند سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری که مثلاَ در بند( 2) رعایت اصول و ضوابط پدافند غیرعامل از قبیل انتخاب عرصه ایمن، پراکنده‌سازی یا تجمیع حسب مورد، حساسیت‌زدایی، اختفاء، استتار، فریب دشمن و ایمن سازی نسبت به مراکز جمعیتی و حائز اهمیت بویژه در طرح­های آمایش سرزمینی و طرح های توسعه آینده کشور) چه کرده‌ایم؟

من 32 سال است با سخنرانی ها مقالات کتاب­ ها اهمیت توجه به اصول ایمنی و ضوابط پدافند غیر عامل که در آن روز با نام دیگری ولی همین محتوی فریاد زدم هشدار دادم ولی جدی نگرفتند مثل اینکه در این کشور تا فاجعه ­ای رخ ندهد مدیران فعال نمی­ شوند و متاسفانه همیشه پس از فاجعه همه فعال می شوند و سر و صدا می­ کنند و به دنبال مقصر می­ گردند و باز یک ماه بعد همان آش و همان کاسه. باید ایمنی و جان و مال مردم مهم باشد قبل از بحران نه در حین یا پس ار بحران؟ وزارت کشور چه کرده شهرداری ها چه کرده اند نظام مهندسی در عمل چه کرده، مجلس چه کرده، قوه قضاییه چه کرده وزارت بهداشت چه کرده، وزارت علوم در بعد آموزش دانشجویان چه کرده بنده اولین مسئول پدافند غیر عامل وزارت بهداشت و وزارت علوم بودم هر چه گفتم یک واحد اجباری آموزش پدافند غیر عامل در تمام رشته ها از لیسانس و فوق و دکترا قرار دهید قبول نکردند چرا؟ چون تهدیدات نوین را جدی نمی‌گیرند؟ بنده تلاش زیادی کردم تا فوق لیسانس پدافند غیر عامل در نظام سلامت را راه اندازی کردم ؟

علل اجرایی نشدن بندهای سیاست ابلاغی مدیریتی است یا به علت منابع مالی وکمبود نیروی انسانی متخصص است و یا موارد دیگر؟ به نظر من مشکل اصلی در این موضوع این موارد است؟

من در اینجا صدا و سیما را هم نقد می­ کنم چقدر کمک کرده چند ساعت فیلم مستند و جلسه کارشناسی و .... در پدافند پخش کرده رسانه­ های مکتوب و مجازی چطور؟ بیاید صادقانه خودمان را نقد کنیم ؟ بیایید صادقانه بگوییم کم کاری کرده‌ایم ......

سوال از کارشناسان و پیگیری بند بند مطالبات رهبری

1- دستگاه های اجرایی، مجلس، نظارتی، و سایر نهاد ها و سازمان ها چقدر در اجرا کردن مطالبات رهبری تا چه اندازه فعالیت کرده ­اند؟

2- چه مقداراز تک تک بند های سیاست های ابلاغی اجرایی شده است؟ (چند درصد)

3- علل اجرایی نشدن بندهای سیاست ابلاغی مدیریتی است یا به علت منابع مالی وکمبود نیروی انسانی متخصص است و یا موارد دیگر؟

4ـ پیگیری مطالبات از بند4 (تهیه و اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل (با رعایت اصل هزینه – فایده) در مورد مراکز، اماکن و تاسیسات حائز اهمیت (نظامی و غیرنظامی) موجود و در دست اجراء بر اساس اولویت‌بندی و امکانات حداکثر تا پایان برنامه ششم و تأمین اعتبار مورد نیاز.) چقدر همه اینها اجرایی شده است؟

5ـ پیگیری مطالبات از بند 5 (تهیه طرح جامع پدافند غیرعامل در برابر سلاح­های غیرمتعارف نظیر هسته‌­ای، میکروبی و شیمیایی. واقعا سازمان پدافند و سردار جلالی تنها کسی است که تمام تموانش را در تهیه این طرح ها گذاشته اگر ایشان نبود مطمئن باشید هرچه الان در پدافند داریم هم نبود همه همت ایشان است. هرچند بنده نقد­هایی به زیر مجموعه­ های سازمان دارم.

6ـ پیگیری مطالبات از بند 6 که خیلی مهم است چقدر اجرایی شده ( بند6دو یا چندمنظوره کردن مستحدثات، تأسیسات و شبکه‌های ارتباطی و مواصلاتی در جهت بهره‌گیری پدافندی از طرح­های عمرانی و بویژه در مناطق مرزی و حساس کشور.)

7ـ پیگیری مطالبات از بند 7 (فرهنگ سازی و آموزش عمومی در زمینه به کارگیری اصول و ضوابط پدافند غیرعامل در بخش دولتی و غیردولتی، پیش­‌بینی مواد درسی در سطوح مختلف آموزشی و توسعه تحقیقات در زمینه پدافند غیرعامل) واقعا این کلیدی است) دولت چقدر عمل کرده گذاشتن یک همایش و جلسه که هفته بعد فراموشی شود چه تاثیری دارد. نهادینه کردن پدافند از مهد کودک­ ها تا بالاترین مدیران کشور باید در دستور کار قرار گیرد تا جزو فرهنگ کشور شود.

8- در برنامه دولت­ ها تا چه اندازه به پدافند غیر عامل اهمیت داده شده است؟ چقدر بودجه تخصیص داده اند؟ هر سازمان چقدر در عمل برای توسعه فرهنگ پدافند عمل کرده است؟

سخن آخر

به طور کلی شاید بتوان گفت یکی از علل اجرایی نشدن برخی بندهای سیاست های ابلاغی در زمینه پدافند غیر عامل این نکته باشد که هنوز خیلی از مدیران تعریف و شاید ضرورت و اهمیت پدافند غیر عامل را نمی دانند؟ خیلی ها هنوز فرق بین مدیریت بحران و پدافند غیر عامل را نمی دانند؟ خیلی­ ها نمی­ دانند کشورهای پیشرفته 80 سال سابقه پدافند غیر عامل دارند؟ خیلی ها فکر می­ کنند پدافند غیر عامل چیزی مثل پدافند هوایی و موضوعی نظامی است؟ درحالی که پدافند غیر عامل یعنی دفاع بدون سلاح؟ خیلی­ ها هنوز نمی­ دانند پدافند غیر عامل چگونه سبب کاهش آسیب پذیری کشور در مقابل تهدیدات نوین فوق پیشرفته نظامی مثل بیولوژیک، بیوتروریسم، سایبری، رادیولوژیک، شیمیایی، و اقتصادی و.... می شود. و با کمال تاسف باید گفت برخی مدیران تصمیم ­گیراهمیت لازم را به آن نمی ­دهند. در حرف و شعار شاید بگویند ولی در عمل در اجرای این سیاست ها جدی نیستند.

پژوهش خبری//پژوهشگر:نرگس شامحمدی