مین در کمین/ جنگ در سایه...

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز کُردستـــان، مدیرکل امنیتی استانداری کُردستان از ۵ حادثه انفجار مین در این استان در ماه‌های فروردین و اردیبهشت ۹۷ خبر داد و افزود: از این انفجار‌ها، ۲ مورد در سقز و ۳ مورد نیز در مریوان، سنندج و کامیاران روی داد که چهار نفر در این حوادث مجروح شدند.
رضا میرزایی، افزود: ۲ نفر از زخمی‌ها از نیرو‌های نظامی استان و ۲ نفر نیز کودک بودند که یکی از این کودکان، دو دست و یک چشم خود و دیگری نیز در شهرستان سقز، دست خود را از دست دادند.
وی گفت: طرح پاکسازی ۵۶۵ منطقه و پایگاه عملیاتی آلوده استان کُردستان از مین امسال اجرا می‌شود.
میرزایی اضافه کرد: این طرح با هدف پاکسازی مین‌های بجای مانده از دوران دفاع مقدس و افزایش ضریب ایمنی مردم شهر‌های مرزی اجرا می‌شود.

 وعده‌های دیروز
در سال ۹۰ جشن پاکسازی مین در کُردستان برگزار شد.
"شایان"، آخرین و اولین قربانی مین نخواهد بود.
استاندار وقت کُردستان از پایان و جشن پاکسازی مناطق آلوده به مین در برخی شهرستان‌های استان خبر داده بود.
علیرضا شهبازی، گفته بود: استان کُردستان در زمینه تخصیص بودجه و اعتبار در راستای پاکسازی مناطق آلوده با هیچ مشکلی روبرو نیست.
سکانداری استانداری کُردستان به عبدالمحمّد زاهدی رسید و از شتاب پاکسازی میادین و مناطق آلوده به مین خبر داد.
وعده‌های مسئولان برای پاکسازی کُردستان از مین، راست از آب در نیامد.
اگرچه پاکسازی مناطق آلوده به مین هزینه‌بردار است، امّا این هزینه را نباید مردم پرداخت کنند.
پس از جنگ تحمیلی، ایران با چهار میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار اراضی آلوده به مین در ۵ استان مرزی خوزستان، ایلام، کرمانشاه، کُردستان و آذربایجان غربی مواجه شد که در سالیان اخیر اخبار پاکسازی این مناطق منتشر شده است.
کُردستان، استانی با ۲۲۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق، حالا هر سال شاهد انفجار مین در این طرف مرز هستیم.
مرزی که هم برای کولبر فرصتِ نان است و هم برای کشور، تهدیدِ قاچاق به شمار می‌رود.
۷ سال از جشن پاکسازی مین در کُردستان می‌گذرد، امّا صدای زجه مصدومان و انفجار مین در گوش و ذهن مردمان این سوی مرز، رخت بر نبسته است.
امّا در قبال وضعیت مناطق آلوده به مین، باید منتظر تمهیدات بهمن مرادنیا، استاندار فعلی کُردستان نیز باشیم.
گفته مى شود این سلاح مرگبار در هر ۲۲ دقیقه، جان یک نفر و در هر روز، ۳۲ نفر و در هر ماه، ۲ هزار قربانى را از سراسر جهان مى گیرد.

تیترِ تکراری
مین همچنان در کُردستان قربانی می‌گیرد/ به گزارش خبرنگار زریوار خبر...
سه کشته بر اثر انفجار مین در شرق لبنان/ به گزارش خبرگزاری لبنان...
مرگ کودک ۱۲ ساله شوشی در انفجار مین/ در گفت‌وگو با ایسنا...
انفجار مین در کنیا جان ۸ مأمور پلیس را گرفت/ به گزارش bbc فارسی...
انفجار مین در ارتفاعات پیرانشهر یک زخمی برجا گذاشت/ به گزارش خبرنگار کردپرس...
دو مجروح در انفجار مین در سرپل ذهاب/ ایرنا: فرمانده انتظامی سرپل ذهاب از وقوع انفجار یک قبضه مین به جا مانده از دوران جنگ تحمیلی در این شهرستان خبر داد.
آنچه فصل مشترک ادبیات رسانه‌ای است، زدن تیتر‌های مشابه در مطبوعات و خبرگزاریهاست، به طوری که بعد از هر انفجار مین در مناطق مرزی استان کُردستان، از این دست تیتر‌ها در صدر اخبار، مشتری پیدا می‌کند.
امّا اینکه پروژه پاکسازی مین در کُردستان تا چه زمانی تمام نمی‌شود خود بحث دیگری است که در گزارش نمی‌گنجد.
توپوگرافی خشن، ناهمواری زمین، کوه‌های سر به فلک کشیده، جنگل، تپه‌های ریز و درشت، فرسایش زمین، نبود تابلو و علام هشدار دهنده، نبود آموزش لازم در روستاها، کمبود نقشه جامع از مناطق آلوده به مین و از همه مهمتر کم کاری مسئولان امر، دست در دست هم داده اند که "پاکسازی مطلق" انجام نپذیرد.
امّا گزینه "بازنگری مناطق آلوده به مین" روی میز مسئولان است.

پای آمار مصدوم است
به سراغ مسئولان رفتیم.
آمار کاملی از قربانیان و مصدومان مین نداشتند و یا داشتند و رسانه ایی نکردند.
می‌گویند: اعتبار تخصیصی و نحوه قرارداد‌ها در طول این دوره پاکسازی در دسترس استانداری‌ها نمی‌باشد و مستقیماً از سوی وزارت کشور و مرکز مین روبی انجام می‌شود.
مدیرکل امنیتی و انتظامی استانداری کُردستان می‌گوید: از سال ۶۹ تاکنون، دو هزار و ۵۷۶ پایگاه آلوده به مین شناسایی شده که سه هزار و ۳۷۷ هکتار زمین در کُردستان از مین و گلوله‌های بازمانده از جنگ پاکسازی شده است.
رضا میرزایی، گفت: در این مدت دوازده هزار و ۳۹۹ مین از دل خاک بیرون کشیده شده که سهم امسال از این تعداد، ۱۲ مین است.
آمار‌های ارائه شده از سوی مسئولان قانع کننده نیست، در کنار آن سطح پاکسازی مناطق آلوده به مین نیز رضایت بخش نیست، چون همیشه شاهد انفجار مین در کُردستان و قربانی شدن مردم هستیم.
بانه، سقز، مریوان و سروآباد در کُردستان، مهمترین مناطق آلوده به مین هستند که هزار و ۹۳۲ هکتار میدان مین در این مناطق به صورت عمومی و ۸۰۷ هکتار هم به صورت فنی شناسایی شده است و آلودگی باقیمانده آن، دویست و دو هزار و ۹۸۲ هکتار برآورد می‌شود.
وی، اظهار کرد: از سال ۹۰ تا پایان اردیبهشت امسال، در حین عملیات پاکسازی، ۳۴ نفر از پرسنل مین روب مجروح و یک نفر نیز شهید شده است.
میرزایی همچنین گفت: در همین مدت، ۷ پیمانکار مجری طرح‌های مختلف مجروح و ۷ تن شهید شده و ۳۴ نظامی نیز مجروح شده و ۳ تن شهید شده اند.
امّا در همین مدت، آمار‌های مردمی، بالاترین آمار را به خود اختصاص داده اند؛ ۷۶ نفر مجروح شده اند و ۷ نفر هم به شهادت رسیده اند.
تا قبل از سال ۸۶ علایم هشداردهنده مین به صورت مکانیزه وجود نداشت، استانداری مناطق مرزی در ظاهر، آستین همت بالا زدند، از ۸۶ به بعد در هر ۱۰۰ متر با اولویت مناطق صفر مرزی و مناطق آلوده که محل تردد مرزنشینان بود، علامت گذاری مکانیزه انجام شد.
این در حالی است که "دشمن خاموش" همچنان در دل خاک کمین کرده است، دشمن خاموش، اصطلاحی است که صدام برای مین‌های کاشته شده در ایران به کار گرفت.
تازه مصوبه کمیسیون مین روبی استان می‌خواهد از ظرفیت دهیاران برای نصب علائم هشداردهنده در مناطق آلوده و پرخطر استفاده کند، نوش داروی بعد از مرگ سهراب.
این مسئول، مناطق آلوده به مین در کُردستان را ۱۵۰ هزار هکتار تخمین زد که ۳ درصد از مساحت کل استان را دربرمی گیرد.
مدیرکل امنیتی و انتظامی استانداری کُردستان، یادآور شد: عملیات پاکسازی این مناطق با مسئولیت لشکر ۲۸ پیاده کُردستان از سال ۶۹ آغاز شد و تا سال ۷۶ ادامه داشت.
از ابتدای سال ۷۷ مسئولیت پاکسازی به اداره کل امور مرزی وزارت کشور واگذار شد و تا سال ۸۱ ادامه داشت و بعد از آن مصوبه هیأت وزیران و دستورالعمل ستاد کل نیرو‌های مسلح، پاکسازی را به معاونت مهندسی وزرات دفاع و مرکز مین زدایی کشور محول کرد که هنوز هم ادامه دارد.
در این گیرودار بروکراسی و واگذاری اختیارات به ارگانها، همچنان مین قربانی می‌گرفت و مسئولان امر به این باور رسیدند که "پاکسازی مطلق" مناطق آلوده به مین و جشن پاکسازی، واهی بوده است، چه باید کرد؟ "بازنگری مناطق آلوده مین" ضروری است.
میرزایی، اولویت بازنگری امسال را شامل؛ روستاها، اراضی و پایگاه‌های آلوده در شهرستان‌های دیواندره، سروآباد، سقز، بانه، بیجار، مریوان و سنندج دانست و گفت: بر این اساس، ۱۹۹ روستا و اراضی آلوده و همچنین ۳۶۶ پایگاه شناسایی شده که نیازمند بازنگری هستند.
او می‌گوید: برآورد آلودگی اولیه در صفر مرزی، دو هزار و ۲۰۰ هکتار با در نظر گرفتن عمق میدان و ۲۲۰ کیلومتر طول مرز مشترک با کشور عراق است.
هم اکنون، از مجموع ۲۹۵ نفر فعال در عرصه مین روبی، ۱۳۳ نفر تخریب چی هستند که ۳۸ دستگاه خودرو سواری، ۲۶ دستگاه آمبولانس، ۱۰ دستگاه بولدوزر، ۱۰ دستگاه بیل مکانیکی و ۵ دستگاه کمرشکن در اختیار دارند.
امّا به قول حافظ؛ از بد حادثه این جا به پناه آمده‌ایم، مسئولین می‌گویند: هیچ نقشه‌ای از میادین مین در صفر انسدادی مرز در دست نیست و همه آن‌ها به صورت عمومی شناسایی شده است و با توجه به توپوگرافی و شیب منطقه و در برخی مناطق هم به دلیل ایجاد دیوار فنس و سیم خاردار و صعب العبور بودن امکان شناسایی وجود ندارد و احتمال افزایش آلودگی صفر مرزی متصور است.
در دوران جنگ تحمیلی، بیش از ۱۶ میلیون مین در خاک ایران کاشت شده است.

روایت رنج
تلخ‌ترین لحظه این تراژدی، تقاضای معصومانه شایان فرجی از وزیر بهداشت است: دکتر من دستهایم را می‌خواهم، دستهایم را به من برگردان.
تقاضای محالِ شایان، تقاضای تمام قربانیان مین در جهان است.
پدر شایان در یک تماس تلفنی با خبرگزاری صداوسیما، از روز بدِ حادثه و حسرت و‌ ای کاش‌های تکراری برایمان گفت.
کمال فرجی، می‌گوید:‌ای کاش روز حادثه پایم می‌شکست و به این سفر شوم نمی‌رفتیم.
ترس انفجار مین هنوز در صدایش پیداست، امّا ادبش اجازه نمی‌دهد ما را بی جواب ترک کند و مشخص نیست این داستان تلخ را چندین بار در ذهنش تکرار کرده است.
به منزل شایان رفتیم، پدر شایان می‌گوید: روز پنج‌شنبه برای دیدار اقوام به مریوان رفته بودیم، بعدازظهر جمعه تصمیم گرفتیم به سنندج برگردیم، در مسیر مریوان ـ سنندج برای صرف نهار در کنار جاده اتراق کردیم، هوا خوب بود، شب قبل، هوا بارانی بود و همه چیز را شسته بود جزء مینی که در کمین شایان بود، مشغول صرف نهار بودیم، شایان برای چیدن گل به سمت تپه حرکت رفته بود. شایان رفته بود برای معلمش گل بچیند امّا...
در این لحظه بغض گلویش ترکید و زد زیر گریه،‌ ای خدا! من با شایان بدون دست چکار کنم؟ شایان عزیزم چرا مین دست‌های کوچک تو را پرپر کرد؟ مادر شایان هم فقط سکوت کرد.
بعد از کمی مکث پدر شایان دوباره ادامه داد: کودک ۱۱ ساله ام غرق در خون بود، نمی‌دانم چه کسی با ۱۱۵ تماس گرفته بود، آمبولانس رسید، شایان را به بیمارستان کوثر سنندج رساندیم، همان شب اقدامات اولیه انجام شد.
دکتر‌ها گفتند: که باید چشم چپش تخلیه شود.
پدر شایان، با چشمان خیس و با صدای آهسته که فرزندش این روایت را نشنود ادامه داد: در اثر شدت ترکش‌ها تمام عصبهایش پاره شده بود.
اصرار پدر شایان باعث اعزام این کودک به بیمارستان سینای تهران شد. وضعیت وخیم چشم شایان طوری بود که او را به بیمارستان فارابی منتقل کردند.
تیم پزشکی مجرب با دستور هاشمی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، جراحی قرنیه و شبکیه چشم شایان را انجام دادند و از تخلیه آن جلوگیری کردند.
درباره آینده دست‌های شایان از او پرسیدیم، گفت: هنوز هیچ اقدامی صورت نگرفته است، باید منتظر بهبود زخمهایش باشیم و در آینده برای پروتز تصمیم می‌گیرند.
به شایان نزدیک شدم و از وضعیت روحیش پرسیدم، بدون جواب سئوال به سراغ کم کاری مسئولان رفت و از نبود علام هشدار دهنده در منطقه آلوده به مین برایمان گفت، کودکی باهوش و پرانرژی است.
شایان از دست‌های هوشمند که در خارج از کشور ساخته می‌شود، برایمان گفت.
انگار شایان ناچار است از دوران کودکی خداحافظی کند و باید آدم بزرگی شود و باید به پدر و مادرش هم روحیه ببخشد.
پدر شایان، کارگر ساده، تنگدست و اجاره نشین در یکی از کوچه پس کوچه‌های حاجی آباد سنندج است، اصالتاً اهل روستای "ژنین" از توابع مریوان است، چند سالی است به سنندج آمده، از چهره پدر شایان رنج موج می‌زند، ۱۴ ساله بوده که پدرش را از دست می‌دهد، برادر بزرگ ۷ خواهر و برادر است، امّا اکنون همزاد رنجی بزرگ است که به قول خودش، گلویش را می‌فشارد.
آخرین حرف از هزاران ناگفته پدر شایان این بود: مسئولان وعده داده اند شایان را کمک کنند.

حرکت نکنید؛ خطر مین جدی است
مدیر مؤسسه حقوقی دانش‌پژوهان ماف در کُردستان گفت: خطر انفجار مین بعد از بارش‌های اخیر به دلیل حرکت و جابه‌جا شدن مین‌ها بیشتر است لذا باید این مهم را جدی گرفت.
جبار طهماسبی در گفت‌وگو با خبرگزاری صداوسیما، اظهار کرد: در اردیبهشت ماه امسال شاهد بارش‌های پی در پی باران و برف و گاهی ایجاد سیل در اثر بارش‌های شدید بودیم که در کنار خلق زیبایی‌ها، موجب حرکت مین‌ها در مناطق مختلفی از کوهستان‌ها و دشت‌های آلوده شده است.
وی خاطرنشان کرد: خبر دردناک از دست دادن دو دست و یک چشم "شایان فرجی"، کودک ۱۱ ساله بر اثر انفجار مین در روز جمعه ۲۱ اردیبهشت امسال در مسیر سنندج ـ. مریوان بار دیگر موجب تأثر و نگرانی‌های جدی در این مناطق شده است.
مدیر مؤسسه حقوقی دانش‌پژوهان ماف با تأکید بر ضرورت پاکسازی به عنوان مهم‌ترین روش مقابله با مین و مهمات عمل‌نکرده، اذعان کرد: گستردگی مناطق آلوده، جا به جا شدن مین‌ها در طول سالیان و فاصله هزاران متری با نقاط شناسایی شده از علل دشواری‌های این بخش است که اهمیت آموزش و آگاه‌سازی در این وضعیت را بیشتر و بیشتر مورد توجه قرار می‌دهد.
طهماسبی در ادامه افزود: هرچند در سال‌های اخیر مشارکتی میان متولیان، ارگان‌های ذیربط و نیرو‌های غیردولتی در پیشگیری از ایجاد تلفات با روش‌های پاکسازی و آگاه‌سازی به وجود آمده و گستردگی این برنامه‌ها بر فعالین این حوزه پوشیده نیست، امّا متاسفانه هنوز خطر این مهمات جدی و فراگیر است.
وی برای مقابله با این معضل نکاتی را سفارش کرد و یادآور شد: در مکان‌های ناشناخته حرکت نکنید، اگر شیء مشکوکی روی زمین دیدید به آن نزدیک نشوید، به سیمی که روی زمین افتاده، دست نزنید و از کوبیدن به مواد خطرناک خودداری کنید.

سایه جنگ
جنگ تحمیلی در تابستان ۱۳۶۷ به پایان رسید، صدام رفت، امّا سایه جنگ هنوز نرفته است. کسی که در جنگ مین کاشت، امّا امروز جان انسان‌ها را درو می‌کند.
امنیت در مرز کم رنگ است، جنگ به کُشتن مرز‌ها برخاست، مرزبان گرسنه است، کشاورز بیمناک از زمین آلوده به مین، این سایه جنگ هنوز در مرز است.
مرز، خط مقدم جنگ تحمیلی بود، در جنگ ۸ ساله ایران و عراق، مرزنشینان آواره شدند، گندم زار‌ها خشکید، دامداری برچیده شد، زیرساختی نبود که بمانَد.
در گرماگرم جنگ کسی از مین و بازخورد آن خبر نداشت و یا نمی‌خواست خبر داشته باشد، چون جنگ بود و تمامیت ارضی کشور مهم‌تر از هر چیزی بود؛ این را شهدایی اثبات کردند که جانشان را فدای خاک کردند.
امّا دوران بعد از جنگ خود داستان دیگری است که هر روز ورقی از آن باز می‌شود، در این صفحات پساجنگ تحمیلی، حوادثی ناگوار و سوزناک نوشته می‌شود که خبر از توصیف آن عاجز است.
در حال حاضر، ۹۰ میلیون مین خنثى نشده در سراسر جهان وجود دارد و بیش از ۸۴ کشور جهان با این مسأله مواجه هستند.

 

گزارش از: بهزاد احمدی