پخش زنده
امروز: -
در حال حاضر يکي از پيچيده ترين مشکلات سياست خارجي پاکستان ، نوع مناسبات با هند و افغانستان بوده است .
به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا و سيما ، در بخش نخست اين نوشتار به چالش هاي دولت آتي پاکستان در سياست خارجي با تاکيد بر روابط با عربستان و ايالات متحده آمريکا، پرداخته شد. در بخش دوم و آخر به چالش هاي روابط اسلام آباد با هند و افغانستان مي پردازيم.
هند و پاکستان از اواسط دهه 1980 به طور مشخص وارد چرخه رقابت های هسته ای شدند . وقوع 3 دور جنگ کم دامنه میان دو طرف ، این رقابت ها را افزایش داد. (جنگ کشمیر 1947-جنگ کشمیر دوم 1965- جنگ کارگیل 1999)
در عین حال از اواسط دهه 2000 -تغییر در سیاست منطقه ای هند و رویکرد دهلی نو به سمت غرب باعث شد این کشور جای پاکستان را در سیاست منطقه ای آمریکا بگیرد.
موافقتنامه تجهیزات هسته ای موسوم به "قرارداد 123" میان آمریکا و هند در اوت 2007 و عدم تمایل واشنگتن به چنین توافقی با اسلام آباد در واقع ثابت کرد که انتخاب واشنگتن در منطقه هند است.
از سوی دیگر اتهام متقابل پاکستان و هند به دامن زدن به جنگ نیابتی در افغانستان بیانگر تشدید بی اعتمادی اسلام آباد و دهلی نو به یکدیگر است. هرچند امروز مقامات هند در حال تحلیل مواضع عمران خان و امکان سنجی تغییر در برخی استراتژی های سیاست خارجی اند.
مناسبات با دهلی نو
رهبر حزب تحریک انصاف پاکستان تاکید کرده بر خلاف آنچه رسانه های هند از سیاست من در قبال این کشور منعکس می کنند، دولت جدید پاکستان خواهان بهبود روابط با دهلی نو است چرا که بهبود روابط اسلام آباد-دهلی نو، سبب برقراری امنیت در شبه قاره و رونق روابط تجاری خواهد شد.
عمران خان همچنین با اشاره به نقض حقوق بشر در «کشمیر» گفت: برای حل مسئله کشمیر آماده مذاکرات با هند هستیم.
دولت هند نیز اعلام کرد خواهان پاکستانی مرفه و با ثبات بوده و امیدوار است دولت جدید اسلام آباد در تامین ثبات آسیای جنوبی، برقراری امنیت در منطقه و مبارزه با تروریسم اقدامات سازنده ای را انجام دهد و انتظار می رود دولت جدید اسلام آباد روابط هند و پاکستان رو به بهبودی پیش رود.
نگرانی های هند
اما پیروزی عمران خان، یک نگرانی بزرگ اما پنهان را برای رقیب سنتی و منطقهای پاکستان، یعنی هند به همراه داشته است.
"" بطور کلی هندیها در مقابل گروههای مذهبی و احزاب سیاسی با گرایشات دینی در پاکستان مواضع سرسختانهتر و غیردوستانهتری را دنبال میکنند و روی کار آمدن حزب تحریک انصاف در پاکستان که حزبی نزدیک به گروههای محافظهکار دینی به شمار میرود، چندان خوشایند دهلی نو نیست.
همین موضعگیری منفی هند در مقابل نتایج انتخاباتی اخیر پاکستان را در رسانههای هندی نیز میتوان دنبال کرد و روز پنجشنبه، روزنامه «تایمز او ایندیا» در مطلبی که بازتاب زیادی در رسانه های دیگر هند داشت، پیروزی محتمل عمران خان را خبر ناخوشایندی برای هند ارزیابی کرد.""
www.mehrnews.com/news/4360527
در عین حال این موضعگیری رسانههای هندی چندان هم بی ارتباط با مواضع قبلی عمران خان نیست چون او قبل از این سیاستهای نواز شریف، نخست وزیر پیشین پاکستان را در مورد هند محکوم کرده بود و شریف را به همسویی با هند و مسوول دانستن عوامل پاکستانی در حمله تروریستی به مومبای در سال ۲۰۰۸، متهم کرده بود.
برخی کارشناسان بر این باورند که سمت گیری های عمران خان میتواند یک جریان افراطی ملیگرایی -مذهبی در پاکستان باشد . به احتمال زیاد در این شرایط موضوع تاریخی کشمیر همچنان به عنوان محل اختلاف دو طرف باقی خواهد ماند.
رویکرد افغانستانی
کابل نیز در نخستین واکنش بر انتظار خود مبنی بر کاهش تنش ها و توسعه روابط تاکید کرد.
برای افغانستان روی کار آمدن عمران خان به احتمال زیاد میتواند شرایط را برای کاهش نگرانیهای کابل در خصوص اختلافات بر سر مرزها مشترک مهیا کند.
اختلافات دو طرف از سال های 1860 و ترسیم خط فرضی مرزی ميان سرزمين هندوستان و افغانستان شروع شد.
افغانستان هیچگاه مرز مشترک خود با پاکستان موسوم به "مرز دیوراند" را به رسمیت نشناخته است و همواره با انتقاد از اين وضعيت مرزي بدلیل جدایی اقوام پشتون در دو طرف مرز، خواستار تسهیل عبور و مرور شهروندان از این مرز بوده است.
در اوایل سال گذشته بود که تنش و جنگ لفظی میان کابل و اسلامآباد بیشتر شد علت آن هم نصب موانع مرزی در از سوی پاکستان در نواحی مرزی بود.
آنچه امروز می توان از مواضع عمران خان برداشت کرد ، تمایل وی نه به موضوع " خط دیوراند " بلکه به برداشتن موانع مرزی و فراهم کردن شرایط برای مرزهای باز و تردد راحتتر و امن تر مردم دو طرف باشد.
به هر حال این موضعگیری میتواند برای افغانستان خبر خوبي به شمار رود که مدتها بدنبال تسهیل عبور و مرور در مرزهای جنوبی با پاکستان بودند.
از سال هاي 1996 و روي کار آمدن طالبان در افغانستان ، نقش و نفوذ پاکستان و به خصوص ارتش آن کشور در حمايت و تجهيز طالبان روشن بود. هرچند در دوره ژنرال مشرف ظاهرا موضع اسلام آباد به مقابله با طالبان کاملا تغيير کرد.
اين درحالي است که برخی کارشناسان مي گويند با توجه به نزدیکی عمران خان به ارتش و گروههای نظامی پاکستان، اين احتمال بيشتر است که اسلام آباد تمايل چنداني به صلح و امنيت در افغانستان نداشته باشد.
يک تعبير سنتي آنست که اسلام آباد نمي خواهد يک دولت مستقل و مقتدر در کابل مستقر شود، به عبارتي افغانستان بايد به پاکستان وابسته باشد.
اين تعبير امروز قابليت اجرا ندارد، چرا که وجود گروه هاي نيابتي و نفوذ و استيلاي نظاميان تعدادي از کشورها و نيز تغيير برخي محاسبات در آسياي مرکزي، ديگر مجالي براي برنامه هاي پاکستان فراهم نمي کند.
يک ديدگاه ديگر اينکه تقویت دموکراسی و يک نخست وزير غیرنظامی در پاکستان، نه تنها باعث ثبات در آن کشور میشود، بلکه بر اوضاع منطقه و افغانستان مستقیماً تأثیرگذار است. اما این روابط تا حدود زيادي بستگي به ميزان نفوذ ارتش پاکستان در دولت غیرنظامی آن کشور است.
با اين وجود سمت گيري تحليل ها بيشتر بر بهبود روابط با افغانستان استوار است.
با اين حال چند سالي است که پاکستان به دليل حمایت از شبه نظاميان طالبان و ديگر گروههای افراطي تحت فشارهای سیاسی و اقتصادی آمریکا قرار دارد و به نظر مي رسد ارتش پاکستان تلاش کرده تا برای بازسازي روابط اسلام آباد با کابل و نيز واشنگتن از عمران خان حمايت و بستر لازم را براي بهبود مناسبات با افغانستان و آمریکا مهيا کند.
""عمران خان در سخنرانی پیروزی اش، مسائل سیاست خارجی پاکستان را مورد توجه قرار داد و با اشاره به افغانستان گفت: افغان ها، بیشترین رنج را در مبارزه علیه تروریسم و قبل از آن در جهاد افغانستان، متحمل شده اند. صلح در افغانستان به معنای صلح در پاکستان است.""
( www.dw.com/fa/a-44868603)
با اين وجود دولت افغانستان در قبال پاکستان و يک سياستمدار عوامگرا، مي کوشد تا در عرصه بحران جنگ و تلاش ها براي صلح و نيز براي اطمينان بيشتر، همچنان با امریکا هماهنگ باشد.
""چرا که نيروهاي آمريکايي طرف اصلی جنگ با طالبان هستند و روابط پرتنشی با پاکستان دارند، و اين واقعيت باعث مي شود مقامات افغانستان در باره قواعد تازه بازی با پاکستان، بيشتر فکر کند.
در حال حاضر پاکستان وارد مرحله اي شده است که در رأس آن یک سیاستمدار خارج از سیستم قرار خواهد داشت که بی محابا از امریکا انتقاد می کند ،حضور نظامی آن کشور در افغانستان را برای پاکستان، مضر می داند و نيز به استراتژي ضد پاکستانی ترامپ به شدت حمله مي کند، ولی در عین حال، می خواهد در افغانستان صلح برقرار شود.""
( www.avapress.com/fa/note/167827/Ù¾Û)
جمع بندي
آنچه مي توان به عنوان چالش هاي اصلي دولت آتي در اسلام آباد برشمرد ، جداي از مشکلات قبلي ، بخشي نيز به نوع سياست خارجي و عملکرد فرامرزي ارتش پاکستان مرتبط است. سازوکار مناسبات با هند ، افغانستان و يا آمريکا و عربستان، در وهله نخست بستگي ميزان انحنا و تغيير در نگرش منطقه اي پاکستان دارد.
حال به نظر مي رسد نخست وزير عمران خان تلاش مي کند تا جايگاه پاکستان را در بازي هاي استراتژيک منطقه بالاتر ببرد. اما ميزان فشارهاي خارجي ، چانه زني نيروهاي سياسي داخلي و متغير ارتش، واقعيات اثر بخش بر دولت آينده در پاکستان خواهد بود./
====================================
نويسنده: محمد حسيني پور - پژوهشگر سياست استراتژيک .
.