ابعاد بی سابقه تنش بین آنکارا و واشنگتن ؛ تهدید به اخراج ترکیه از ناتو

سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما مقاله تحلیلی با موضوع بررسی ابعاد بی سابقه تنش بین آنکارا و واشنگتن را تقدیم حضور مخاطبان خود می نماید. 

مقدمه 

روابط آنکارا و واشنگتن در سه سال اخیر یعنی پس از کودتای نافرجام 15 ژوئیه 2016 دچار تنش های زیادی شده است. ترکیه پس از شکست این کودتا، آمریکا را در طرح ریزی و اجرای آن دخیل دانست و همین مساله موجب سردی روابط دوکشور شد. پس از این کودتای نافرجام ،  آنکارا از واشنگتن خواست فتح الله گولن مخالف سرسخت رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه را به این کشور مسترد کند چرا که از نظر آنکارا، گولن پشت کودتای ژوئیه ۲۰۱۶ بوده است؛ درخواستی که آمریکا به آن پاسخ روشنی نداده است.دو کشور همچنین بر سر سوریه با هم اختلاف دارند. درحالی که آمریکا از کردهای سوریه به بهانه مبارزه با داعش حمایت کرده ، ترکیه تسليح کردها و قدرت گرفتن آنها  را در پشت مرزهای خود  تهدیدی برای امنیت ملی خود تلقی کرده و بر این مساله تاکید دارد که " یگان های مدافع خلق " هم‌پیمان و حامی "پ.ک.ک "هستند که آنکارا آن را یک سازمان تروریستی می داند. بدین ترتیب بر خلاف امید مقامات ترک در باره بهبود روابط دو کشور با روی کار آمدن دونالد ترامپ ، اما در عمل اختلافات دو کشور بشدت تشدید شده است.

اختلاف بر سر اس -400

یکی از اختلافات مهم آمریکا و ترکیه، پافشاری آنکارا بر خرید سامانه موشکی ضد هوایی و ضد موشکی اس -400 از روسیه است. ترکیه یکی از کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است و واشنگتن مدعی است که ورود سامانه اس-۴۰۰ به شبکه پدافندهوایی ناتو می‌تواند نقاط ضعف جنگنده‌های کشورهای عضو این پیمان از جمله جنگنده نسل پنجمی اف -35را برای روسیه آشکار کند. همچنین دولت ترامپ نگران است که خرید تسلیحات روسی و وابستگی تسلیحاتی به روسیه ، آنکارا را بیش از پیش به سمت مسکو سوق دهد. مقامات آمریکا بار‌ها نگرانی خود را از حضور ترکیه در هر دو برنامه که می‌تواند به دسترسی روسیه به داده‌های حساس مرتبط با اف-۳۵ و بهبود عملیاتی سامانه اس-۴۰۰ علیه این جنگنده غربی منجر شود، ابراز کرده اند. با این حال ، این همه ماجرا نیست و مسائل دیگری نیز مطرح است. برخی تحلیلگران بر این باورند که ، نگرانی آمریکایی ها تا حدی به دلیل ضعف سامانه موشکی پاتریوت در برابر اس -400 است.

در دسامبر 2017، ترکیه با روسیه قرارداد خرید سامانه دفاع موشکی اس-400 را امضا کرد و پس از آن فشارهای آمریکا بر آنکارا برای لغو این قرارداد آغاز شد. این مساله نه فقط با مخالفت شدید کنگره آمریکا و پنتاگون مواجه شده، بلکه واشنگتن گام های عملی برای جلوگیری از این خرید تسلیحاتی انجام داده است. خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه نیز با اشاره به تهدید‌های آمریکا در باره خرید سامانه موشکی اس‌-‌400 از جانب ترکیه گفت: ما در سطح بین‌المللی نیازهای خود را در زمینه سامانه های دفاع موشکی مطرح کردیم. بهترین پیشنهاد از جانب روس‌ها مطرح شد.

به رغم فشارهای آمریکا ، اما آنکارا همچنان بر خرید این سامانه موشکی از روسیه تاکید می کند . مولود چاووش اوغلو وزیرخارجه ترکیه با اشاره به تهدید های آمریکا گفت که قرارداد سامانه موشکی اس-400 بین ترکیه و روسیه نهایی شده و هیچ کس نمی تواند به آنکارا بگوید که بین غرب و روسیه یکی را انتخاب کند. اوغلو افزود: ترکیه به آمریکا پیشنهاد تشکیل گروهی فنی را داد تا مشخص کند که آیا اس-400 تهدیدی برای جنگ افزارهای آمریکا و ناتو هست یا نه؟وی گفت: ترکیه سامانه اس -400 را در سامانه های ضد هوایی ناتو تلفیق نمی کند . ما خواستار تشکیل گروه فنی هستیم تا اطمینان حاصل شود که اس- 400 خطری برای اف-35آمریکا یا سیستم های ناتو ندارد.

 هر چند واشنگتن برای منصرف کردن آنکارا از خرید اس-400، پیشنهاد فروش سامانه موشکی پاتریوت را به ترکیه ارائه کرد ، اما آنکارا ضمن علاقه مندی به خرید این سامانه، حاضر به انصراف از خرید اس-400 نشد. اوغلو در این باره متذکر شده که  «واشنگتن اخیرا به ترکیه سامانه موشکی پاتریوت را پیشنهاد کرده، اما تضمینی برای فروش آن نداده است».

توقف تحویل اف -35

دلایل و ملاحظات مطرح شده از سوی ترکیه مورد قبول آمریکا قرار نگرفته و باعث شده تا واشنگتن اقداماتی را علیه آنکارا انجام دهد. آمریکا  ضمن خودداری از تحویل هواپیماهای جنگنده نسل پنجمی اف -35 به ترکیه تهدیدات جدیدی را نیز علیه آن مطرح کرد. پیش از این قرار بود جنگنده‌های اف-۳۵ در سال ۲۰۱۹ به ترکیه تحویل داده شود. آمریکا روز دوشنبه12 فروردین  نخستین گام برای توقف فروش جنگنده های اف-35 به آنکارا را برداشت و ارسال قطعات و تجهیزات این جنگنده را به ترکیه را متوقف کرد . به دنبال تصمیم واشنگتن مبنی بر تعلیق تحویل جنگنده‌های اف-۳۵ به ترکیه برنامه آموزشی خلبانان این کشور نیز در پایگاه هوایی "لوک"در ایالت آریزونا متوقف می‌شود. جنگنده اف-۳۵ ساخت شرکت لاکهید مارتین است. سرمایه‌گذار اصلی جنگنده‌های جدید این شرکت، ایالات متحده آمریکا است.  ترکیه یکی از تولیدکنندگان قطعات جنگنده اف-۳۵ است و به همراه هفت کشور دیگر(بریتانیا، ایتالیا، نروژ، هلند، کانادا، استرالیا و دانمارک) در پروژه تولید این جنگنده فوق پیشرفته مشارکت کرده است که آمریکا سرمایه‌گذاری و مدیریت آن را برعهده دارد. ژاپن، کره‌جنوبی و رژیم صهیونیستی هم از خریداران اف-۳۵ هستند.ترکیه به عنوان یکی از مهمترین شرکای برنامه "جنگنده تهاجمی مشترک" از سال ۲۰۰۲ تاکنون ۱.۲۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری کرده و در نظر دارد ۱۰۰ فروند جنگنده اف-۳۵  را از آمریکا خریداری کند. در اولین مرحله از تحویل جنگنده‌های اف-۳۵ به ترکیه، خلبانان نیروی هوایی اين کشور در ژوئن ۲۰۱۸ دو فروند از این نوع جنگنده را در پایگاه هوایی لوک دریافت کرده بودند. با این حال، پس از آن و به ویژه در پی فشار کنگره آمریکا، دولت این کشور تعلیق تحویل باقیمانده این جنگنده‌ها به ترکیه را در دستور کار قرار داد."مایک اندرو"سخنگوی پنتاگون روز سه‌شنبه 13 فروردین گفت: "ما به ترکیه تصریح کردیم که در اختیار داشتن همزمان اس-۴۰۰ و اف-۳۵ ممکن نیست."پنتاگون همچنین تایید کرده که طی یک ماه گذشته ارسال بخشی از تجهیزات و قطعات این جنگنده را با هدف اخطار جدی به ترکیه در این باره، تعلیق کرده است. هرچند پنتاگون گفته در صورت موافقت ترکیه با این درخواست همچنان مایل به فروش اف-۳۵ به آنکاراست. خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه  در 16 فروردین در این زمینه گفت : ترکیه یکی از هشت کشور شریک در پروژه اف‌-35 است، مبالغ هنگفتی تا به امروز در این پروژه سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. تاکنون نیز 3 فروند اف‌-35 در اختیار ما قرار داده شده و یک فروند دیگر نیز به ما تحویل داده شد. در همین راستا 4 خلبان نیروی هوایی ترکیه در حال آموزش برای پرواز این جنگنده هستند.

واکنش ها

اقدام آمریکا در توقف فروش جنگنده اف-35 با استقبال رژیم صهیونیستی مواجه شده است . در این زمینه روزنامه «جروزالم پست» در یادداشتی نوشت: با این کار برتری نیروی هوایی رژیم صهیونیستی در منطقه حفظ می‌شود.خرید همزمان این سامانه‌ها و جنگنده‌ها، امنیت اف-3۵ را از طریق فهمیدن روش شناسایی و رهگیری آنها، به‌خطر می‌انداخت.جروزالم پست با بیان اینکه رژیم صهیونیستی با رزمایش‌های هوایی متعدد، دست به آزمون سامانه‌های پدافند موشکی روسی زده است، نوشت: «مقامات اسرائیلی پیشتر از خرید جنگنده‌های اف-۳۵ توسط ترکیه ابراز نگرانی کرده زیرا نگران هستند توانمندی‌های این جنگنده به کشورهای متخاصم درز پیدا کرده و برتری نظامی خود را از دست بدهند».

تهدید جدی واشنگتن

واشنگتن نه فقط اقداماتی را برای تنبیه آنکارا به اجرا درآورده بلکه به تهدید بی سابقه  ترکیه پرداخته است. در این راستا "مایک پنس" معاون رئیس جمهور آمریکا چهارشنبه شب 14 فروردین به ترکیه به دلیل اصرار برای خرید سامانه موشکی اس-400 روسیه هشدار داد و گفت: ترکیه باید بین ماندن در ناتو و خرید اس-400 یکی را انتخاب کند.پنس در مراسم هفتادمین سالگرد تاسیس سازمان پیمان آتلانتیک شمالی " ناتو" در واشنگتن گفت: ترکیه باید انتخاب کند که آیا می خواهد به عنوان یک شریک مهم در ناتو بماند یا اینکه می خواهد این شراکت را با تصمیم های بی پروا  نابود سازد.معاون رئیس جمهور آمریکا تاکید کرد که متحدان ناتو نباید از دشمنان سلاح بخرند.بدین ترتیب رویارویی آمریکا و ترکیه بر سر خرید سامانه موشکی اس -400 وارد مرحله بی سابقه ای شده و در این راستا واشنگتن با مطرح کردن تهدید جدی یعنی اخراج ترکیه از ناتو ، آنکارا را در وضعیت بسیار دشواری قرار داده است. در پاسخ به این تهدید، «فواد اُکتای» معاون رئیس‌جمهوری ترکیه در صفحه توئیتر خود نوشت: این آمریکا است که باید انتخاب کند. آیا می‌خواهد متحد ترکیه باقی بماند یا دوستی با ما را به‌ خاطر همکاری با تروریست‌ها به‌ خطر انداخته و سپر دفاعی متحد خود در ناتو را در برابر دشمنانش تضعیف کند؟

همچنین تهدید پنس علیه ترکیه  در حالی مطرح شد که قبل از آن "مولود چاووش اوغلو" وزیر خارجه ترکیه در واشنگتن تاکید کرد، کشورش قطعا سامانه موشکی اس-400 روسیه را خواهد خرید.

موضع تند اردوغان و مسکو

از دیدگاه مقامات ارشد ترک به ویژه" رجب طیب اردوغان" رئیس جمهور ترکیه ، آمریکا در این زمینه  رویکردي دو گانه اتخاذ کرده است. به گفته وی در حالی که دیگر کشورهای عضو ناتو مانند بلغارستان ، یونان و اسلواکی از سامانه موشکی اس -300 روسی استفاده می کنند ، اما  آمریکا فشار و تهدیدات روز افزونی علیه ترکیه  برای ممانعت از خرید سامانه اس -400  اعمال می کند . با این حال ترکیه نه فقط بر اجرای این قرارداد تاکید دارد ، بلکه وزیر دفاع  این کشور گامی فراتر نهاده و  خواهان خرید سامانه موشکی بسیار پیشرفته اس -500 از روسیه در آینده شده است. اردوغان در آخرین موضع گیری خود روز جمعه 16 فروردین اعلام کرد  که خرید سامانه اس- ۴۰۰ جایگاه مهمی در مذاکرات ما با روسیه دارد و استدلال‌های آمریکا در مخالفت با خرید این سامانه نیز بسیار نادرست است. ما روند خرید اس- ۴۰۰ را تکمیل کرده و به پرداخت‌های خود در چارچوب خرید این سامانه ادامه می‌دهیم.

روسیه نیز به عنوان فروشنده سامانه موشکی اس -400 اقدامات آمریکا برای مجازات ترکیه  از جمله توقف تحویل جنگنده اف -35 و تهدید به اخراج ترکیه از ناتو را محکوم کرده است. در این راستا آلکسی پوشکوف از مقامات ارشد شورای فدراسیون روسیه ،تهدیدات آمریکا علیه ترکیه به دلیل خرید سامانه موشکی اس- 400 پوچ و توخالی دانست.پوشکوف در پیام توئیتری گفت:" پنس به ترکیه پیشنهاد کرد بین خرید اس- 400 و عضویت در ناتو، یکی را انتخاب کند. این تهدیدات پوچ و توخالی است و بعید است آنکارا از معامله با مسکو دست بردارد و همچنین احتمال اخراج ترکیه از ناتو اندک است".به گفته وی ،  کاخ سفید در دوره دونالد ترامپ اغلب تهدیداتی را مطرح می کند که قادر به عملی کردن آنها نیست. 

جمع بندی

به نظر می‌رسد نگرانی آمریکا در باره خرید سامانه موشکی روسی اس -400 از سوی ترکیه، در حال تأثیرگذاری همه‌جانبه بر روابط دو کشور است و در این راستا، نه تنها روابط نظامی، بلکه حتی روابط سیاسی و تعاملات منطقه‌ای آن‌ها را نیز در معرض تهدید قرار داده است. در این راستا، مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا در جریان دیدار با مولود چاووش اوغلو همتای ترکیه‌ای خود در واشنگتن، به ترکیه درباره هرگونه عملیات نظامی در شمال شرقی سوریه هشدار داد این در حالی است که پیش از این و در یک سال اخیر شماری دیگر از موضوعات، از درخواست ترکیه از آمریکا برای استرداد فتح‌الله گولن، رهبرمخالف دولت آنکارا گرفته تا بازداشت یک کشیش آمریکایی در ترکیه به اتهام جاسوسی، بر روابط دو کشور سایه افکنده بود .به نظر می رسد که مساله خرید سامانه موشکی اس -400 توسط ترکیه از این پتانسیل برخوردار است تا به تنهایی به مهمترین و چالش‌برانگیزترین مسئله در روابط آنکارا و واشنگتن تبدیل شده و آینده روابط میان دو کشور عضو ناتو را در هاله‌ای از ابهام قرار دهد.به ویژه اینکه دولت ترامپ صراحتا ترکیه را به اخراج از ناتو تهدید کرده است.تنش های بین ترکیه و آمریکا ممکن است تشدید شود و چنانچه آنکارا قرارداد خرید اس- 400 را با روسیه اجرایی کند، ترکیه احتمالا با تحریم های بیشتر آمریکا مواجه خواهد شد. آمریکا به آنکارا هشدار داد که پافشاری آنکارا برای خرید سامانه دفاع موشکی اس-400 ادامه حضور آن در برنامه  اف-35 و تمامی قراردادهای تسلیحاتی آتی با آمریکا را تهدید می‌کند.در این راستا" چارلز سامرز" سخنگوی وزارت دفاع آمریکا "پنتاگون" اخیرا در یک نشست خبری اعلام کرد، خرید اس-400 برای ترکیه عواقب خطرناکی دارد. ترکیه با خرید سامانه دفاع موشکی اس-400 از روسیه به جنگنده های اف 35 و سامانه موشکی پاتریوت آمریکایی دیگر دست نخواهد یافت./

نویسنده: دکتر سید رضا میرطاهر، کارشناس مسائل بين الملل