کوپن؛ نوستالژی چهل سالگی و راه حل اقتصادی

یک طرف آن زن‌ها بودند وطرف دیگر مرد‌ها و لابلای این صف‌ها بچه‌ها هم همراه پدر ومادرشان درصف دیگری جا می‌گرفتند وبا کوپن وپول در دست منتظر می‌ماندند تا نوبتشان شود؛ وبعد از گرفتن روغن یا تخم مرغ کناری می‌ایستادند تا پدر یا مادر هم از صف دیگری مثلا برنج بگیرد وبا هم روانه خانه شوند.
کوپن ما را یاد روز‌هایی می‌اندازد که خانواده‌ها اخبار استان را دنبال می‌کردند تا شماره کوپنی که اعلام می‌شود به همسایه‌ها بسپارند؛ مثلا اگر اقا غلام بقال محل، شیر اورد ویا تعاونی محله مواد شوینده و... اورد به هم خبردهند.
از ان روز‌ها ۴۰ سال می‌گذرد سود جویی عده‌ای از ارز دولتی ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی که دولت برای تامین کالا‌های اساسی در نظر گرفته بود مردم را از این تخصیص یارانه به کالا‌های حیاتی، محروم کرد و باعث شد طرح‌های مختلفی مطرح شود برای آنکه کالای وارداتی با ارز دولتی به دست مصرف کننده برسد، از جمله این طرح‌ها بازگشت کوپن به عرصه اقتصاد کشور است.

توزیع کوپن در سال ۵۹ با نرخ تورم ۲۳.۵ در صد شروع شد زمانی که ما در شرایط جنگ بودیم وتا چند سال بعد از جنگ هم برای دسترسی یکسان مردم به کالای اساسی کوپن، کار راه انداز بود.
بعد از ان زمان؛ دولت برای کمک به اقشار کم درامد و کم برخوردار مانند مدد جویان کمیته امداد و بهزیستی و یا به مناسبت‌های مختلف مانند ماه مبارک رمضان و یا عید نوروز برای کارمندان دولت بسته حمایتی در نظرگرفت.
در مراحل بررسی بودجه سال ۹۸؛ در مجلس شورای اسلامی ۱۴ میلیارد دلار برای تامین کالا‌های اساسی و دارویی با نرخ ارز دولتی ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی اختصاص یافت که این روز‌ها بحث بر سر چگونگی شیوه رساندن کالا به دست مردم است.
تورم بهمن ۹۷ نیز مانند سال ۵۹ به ۲۳.۵ درصد رسیدو میانگین قیمت کالا‌های اساسی پارسال ۴۲ درصد رشد کرد با مطرح شدن استفاده از کوپن؛ برای رساندن کالای اساسی به مردم؛ همزمان با کاهش تولید ومشکلات توزیع؛ کنترل قیمت کالا‌های اساسی وتوزیع عالانه ویکسان کالا‌های اساسی مد نظر قرار گرفت.
گرچه رئیس سازمان برنامه وبوجه می‌گوید: اگر بدانیم شیوه کوپنی کردن بهتر است به دنبال آن می‌رویم که فشار را از روی مردم کاهش دهد، اما همه ساز و کار و شیوه متفاوتی را که ما طراحی کردیم بر اساس میزان کاهش صادرات نفت طبق انچه در بودجه امسال یعنی یک ونیم میلیون بشکه نفت در روز درنظر گرفته می‌شود.
نوبخت کوپنی شدن را یکی از راه‌های دولت برای کم کردن فشار اقتصادی به مردم در شرایط سخت تحریم می‌داند و میگوید: سازمان برنامه و بودجه برای حالت‌هایی که ممکن است تحریم ایجاد کند درنظر دارد ۱۴ میلیارد دلار بودجه برای واردات کالا‌های اساسی با نرخ تسعیر ۴ هزار و ۲۰۰ تومان به دست مردم برساند.
نوبخت تاکید می‌کند: ممکن است مستقیم کالا وارد کنیم و یا واردات را به هر شکلی انجام دهیم وبه جای اینکه ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی به واردکننده بدهیم ما به التفاوت آن را در اختیار مردم قرار دهیم، همه این‌ها گزینه‌هایی است که به دولت پیشنهاد دادیم.
معاون اول رئیس‌جمهوری هم گفته: با توجه به شرایط جدید اقتصادی به سمت محدودیت‌های بیشتری پیش می‌رویم و شاید مجبور شویم در برخی کالا‌ها به سمت سهمیه‌بندی و کوپنی شدن پیش برویم.
اسحاق جهانگیری می‌افزاید:این نظری است که در دولت و خارج از دولت طرفدار دارد و پیش نیازش این است که دولت خودش دوباره وارد یکسری از فعالیت‌های اقتصادی شود.
توزیع کوپن برای کالا‌های اساسی با واکنش‌های متفاوتی دربین کارشناسان، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و اقتصاددانان همراه بوده است.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس می‌گوید: اختصاص یارانه برای تامین کالا‌های اساسی، هدر دادن منابع است؛ زیرا اصلا کالا‌های اساسی با قیمت کم، به دست جامعه هدف، یعنی قشر کم درآمد نخواهد رسید.
محمدرضا پور ابراهیمی افزاید: علاوه بر این امکان سو استفاده از رانت واردات با ارز ۴۲۰۰ تومانی وجود دارد.

وزیر بازرگانی در زمان جنگ ایران و عراق نیز معتقد است:کشور در حال حاضر در جنگ اقتصادی به سر می‌برد و ویژگی این شرایط همانند دوران هشت سال جنگ نظامی محدودیت‌هایی در ورود ارز به کشور ایجاد میکند که باعث می‌شود عرضه و تقاضا متعادل نباشند.
حسن عابدی جعفری می‌افزاید: دولت باید تلاش کند تا از طرق گوناگون اساسی‌ترین کالا‌های مورد نیاز مردم را تأمین کند.

یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز معتقد است: این نوع توزیع می‌تواند عدالت محور باشد و تبعیض بین دارا و ندار و شهری و روستایی را از بین ببرد.
حسینعلی حاجی دلیگانی افزود: این طرح در شرایط فعلی طرح مفیدی است و باعث می‌شود آرامش در بازار خصوصاً در زمینه کالا‌های اساسی مثل قند و شکر و برنج و گوشت و روغن ایجاد شود و ثبات و اطمینان خاطری را برای عموم مردم به وجود می‌آورد.
عضو کانون عالی شورا‌های اسلامی کار هم معتقد است: با توزیع کالا برگ هم دست دلالان بازار قطع می‌شود و هم جلو افزایش قیمت برخی کالا‌ها گرفته می‌شود.
علی اصلانی می‌افزاید: توزیع کوپن کالا در شرایط کنونی ضروری است، چون جامعه کارگری از نوسانات قیمتی که هر از گاهی در بازار ایجاد می‌شود در عذاب است و نمونه بارز آن بحث افزایش قیمت برخی اقلام و مواد غذایی مثل ماکارونی و تن ماهی است که چند هفته‌ای است بازار را به هم ریخته است.
اما درمقابل برخی فعالان اقتصادی معتقدند توزیع کوپن برای کالا‌های اساسی از رانت، ثبات قیمت‌ها و توزیع عادلانه ثروت جلو گیری نمی‌کند و دولت باید برای کنترل قیمت‌ها، نظام توزیع و نظارت خود را تقویت کند.
حیدر مستخدمین حسینی کارشناس اقتصادی و معاون وزیر اقتصاد در دولت هشتم معتقد است: دولت باید این مبلغ را در قالب یارانه نقدی در اختیار خانوار‌های کم درآمد و دهک‌های پایین قرار دهد تا قدرت خرید مردم افزایش پیدا کند.
یکی از اعضای اتاق بازرگانی تهران نیز دراین زمینه گفته است:تجربه ماه‌های گذشته نشان می‌دهد توزیع کالا‌های اساسی به شکل سهمیه‌بندی نتیجه‌بخش نیست و باید در این سیاست تجدیدنظر شود.
مقیمی ادامه داد: باید برای تغییر در الگوی مصرف و بالا بردن بهره‌وری تلاش کرد، چون اگر منابعی که در حوزه‌های توزیعی صرف شده برای کاهش مصرف و افزایش بهره‌وری هزینه می‌شد، امروز نیاز کشور با واقعیت‌ها انطباق بیشتری داشت.
اقتصاددانی هم درباره این طرح میگویند: باید توجه داشت که افزایش قیمت کالا‌های اساسی مربوط به کمبود عرضه نیست که از سیاست کوپنی استفاده شود.
تیمور رحمانی می‌افزاید: در این شرایط بهتر است که بجای این سیاست مابه‌التفاوت افزایش قیمت کالا‌ها را در قالب یارانه نقدی به دهک‌های پایین جامعه و تهی‌دستان اضافه کنیم تا فشار روی این دهک‌ها کاهش یابد.
وی معتقد است: سیاست کوپنی هزینه‌های جانبی را افزایش می‌دهد در حالی‌که در روش اضافه کردن به یارانه‌ها این هزینه‌ها کمتر است.
اجرای طرح کوپنی شدن کالا‌های اساسی یک تصمیم بزرگ در اقتصاد کشور بعد از جراحی بزرگ اقتصادی در سال ۸۹ در قالب طرح هدفمندی یارانه‌هاست؛ این طرح چه اجرا شود ویا در خاطره‌ها بماند در هر دو صورت موافقان ومخالفانی خواهد داشت.
کوپن مارا به یاد روز‌های سخت جنگ می‌اندازد؛ اما همدلی ویکرنگی مردمی که ان روز‌ها نیمی در خط مقدم می‌جنگیدند ونیمی دیگر صادقانه داشته‌ها ونداشته هایشان را تقسیم می‌کردند باعث شده ازسختی‌های ان زمان با خاطرات شیرین همدلی یاد کنیم.

گزارش از معصومه مرزبند خبرنگار سرویس اقتصادی خبرگزاری صدا و سیما