اهدای جنین؛ آخرین ایستگاه در مسیر پایان ناباروری

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از روابط عمومی مرکز فوق‌تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن‌سینا؛ دکتر فرهاد یغمایی افزود: در این روش از تخمک یا جنین یک زوج، برای باروری زوج دیگر استفاده می‌شود. ایران در زمینه ارائه این خدمت درمان ناباروری در منطقه پیشرو بوده است و مجلس شورای اسلامی با تصویب قانون «نحوۀ اهدای جنین به زوجین نابارور» در سال ۱۳۸۲ آن را قانونی اعلام کرده است.
وی ادامه داد: مرکز فوق‌تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن‌سینا یکی از مراکزی است که نقش مهمی در انتقال این فناوری به کشور و آموزش آن به متخصصان داشته و در زمینۀ انجام پژوهش و برگزاری سمینار‌های علمی، اخلاقی، حقوقی و فقهی درباره اهدای جنین در کشور پیشگام بوده است. اکنون نیز، کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا که متصدی ارائۀ خدمات اهدای تخمک و جنین در این مرکز است، توانسته با تأسیس نخستین بانک جنین اهدایی در کشور و دستیابی به آمار بالای موفقیت درمان، مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا را به‌عنوان یک مرکز ممتاز و مرجع در این زمینه در کشور و منطقه مطرح کند.

آقای دکتر یغمایی درباره علل ناباروری گفت: به‌طور خلاصه، یکی از علل مهم ناباروری نبودِ تخمک یا اسپرم مناسب یا هر دو برای باروری است. یعنی پس از بررسی‌های مختلف مشخص می‌شود خانم به دلایل مختلف، مثلاً یائسگی زودرس یا اختلالات کروموزومی، تخمک مناسب برای تشکیل جنین ندارد و درمان‌های دیگر برایش بی‌نتیجه است. در این موارد ما می‌توانیم از تخمک خانم دیگری برای تشکیل جنین استفاده کنیم. یا آقا دچار اختلالات اسپرم است، یعنی به دلایلی مثل واریکوسل شدید یا آسیب به بیضه اسپرم مناسب برای بارور کردن تخمک ندارد، در این موارد هم به دلیل ممنوعیت شرعی اهدای اسپرم، از جنین اهدایی استفاده می‌کنیم. همچنین، مواردی هست که زوجین مشکل ناباروری ندارند، یعنی ممکن است به صورت طبیعی هم بتوانند بچه‌دار شوند، اما خطر انتقال بیماری‌های ژنتیکی به جنین وجود دارد. در این موارد هم استفاده از جنین اهدایی روشی است که با استفاده از آن می‌توان از تولد یک نوزاد مبتلا به بیماری یا ناهنجاری شدید ژنتیکی جلوگیری کرد.
مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز ابن‌سینا در پاسخ به این سؤال که تخمک و جنین‌های اهدایی از کجا تأمین می‌شوند؟ گفت: خانم‌ها با یک ذخیرۀ تخمدانی مشخص به دنیا می‌آیند و پس از بلوغ تقریباً هر ماه یک تخمک آزاد می‌کنند و تعداد زیادی تخمک از دست می‌دهند. اما اگر از دارو‌های تحریک تخمک‌گذاری استفاده کنیم که باعث افزایش فعالیت تخمدان‌ها می‌شود، خانم در یک سیکل چند تخمک آزاد می‌کند. خانم‌هایی که برای درمان ناباروری مراجعه می‌کنند و برایشان از دارو‌های تحریک تخمگ تخمک‌گذاری استفاده می‌شود، ممکن است تخمک مازاد داشته باشند که ما در صورت رضایت فرد، آن‌ها را فریز می‌کنیم و به خانم دیگری اهدا می‌کنیم. البته، در مواردی هم خانم‌ها به‌صورت داوطلبانه و نوع‌دوستانه اقدام به اهدای تخمک می‌کنند. در مورد جنین هم همینطور است. زوجین برای آی وی اف مراجعه می‌کنند و چند جنین از تخمک و اسپرم‌شان تشکیل می‌شود و حداکثر سه جنین منتقل و بقیه فریز می‌شوند. اگر در همان سیکل یا سیکل‌های بعد باردار شوند، می‌توانند با امضای رضایت نامه، جنین‌های مازاد خود را اهدا کنند. در واقع با توجه به پیچیدگی‌های این روش درمانی، می‌توان گفت که اهدای جنین آخرین ایستگاه در مسیر پایان ناباروری است.
وی درباره قانون و آیین‌نامۀ اجرایی اهدای جنین گفت: این قانون و آیین‌نامه اجرایی آن اگرچه در پذیرش و ترویج این روش درمان در کشور مؤثر و راهگشا بوده و حتی می‌توان گفت: پیشروتر از بسیاری کشور‌های پیشرفتۀ جهان بوده است، اما به هر حال کلی است و حتی ابهاماتی دارد. بنابراین، ما در این زمینه دستورالعمل‌های خاصی داریم که با تأیید وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، طبق آن‌ها عمل می‌کنیم. مهم‌ترین رکن رویکرد مرکز ابن‌سینا به روش اهدای جنین، محرمانگی است. یعنی دو طرف اهداکننده و دریافت‌کننده نباید یکدیگر را بشناسند. نظریۀ محرمانگی در جهان طرفداران و مخالفانی دارد، اما در مجموع پس از بحث ها و پژوهش‌های گسترده از منظر حقوقی، اجتماعی و روانی، سیاست مرکز درمان ابن‌سینا بر این قرار گرفت که محرمانگی به‌طور کامل رعایت شود.
دکتر یغمایی درباره اتخاذ این سیاست افزود: دلایل مهم متعددی وجود دارد، اما مهم‌ترین نکته آرامش و صلاح فرزند حاصل از این روش است. اگر زوج اهداکننده دریافت کنندگان را بشناسند، ممکن است به هر دلیلی بخواهند طفل را ببینند، از احوال او باخبر شوند و ... این وضعیت امنیت روانی کودک را به خطر می‌اندازد و ممکن است او را در معرض آسیب‌های اجتماعی، مثل برچسب‌زنی و تحقیر اطرافیان قرار دهد. از دیگر سو، اگر محرمانگی رعایت نشود، زوج دریافت‌کننده جنین اهدایی همواره باید بیم آن را داشته باشند که فرزندشان از آن‌ها گرفته شود یا طفل دچار گسست عاطفی شود یا با فهمیدن نابهنگام واقعیت، آن‌ها را ترک کند و مشکلاتی از این دست. در مجموع، از نظر ما برآیند منافع محرمانگی برای طرفین بیشتر است.
مدیر کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز ابن‌سینا درباره ناآشنایی زوجین اهداکننده و اهداگیرنده و ناهمخوانی ویژگی‌های فرزند حاصل از اهدا گفت: در واقع معیار ما در انتخاب جنین، تطابق حداکثری اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان است. منظور از تطابق حداکثری این است که ما نه‌تن‌ها دقت می‌کنیم که ویژگی‌های ظاهری و فیزیولوژیک دو خانواده شبیه باشد، بلکه به تطابق شاخص‌های دیگر، مثل سطح تحصیلات، طبقه اجتماعی و فرهنگی، باور‌های مذهبی و ... نیز اهمیت می‌دهیم. در بسیاری از موارد فرزندان یک خانواده نه از نظر ظاهر نه از نظر ویژگی‌های روانشناختی و شخصیتی شبیه به هم و شبیه والدین خود نیستند. بنابراین، حتی اگر زوجین دریافت‌کننده جنین، اهداکنندگان و فرزند آن‌ها را هم ببینند، تضمینی وجود ندارد که فرزند حاصل از جنین اهدایی شبیه آن‌ها باشد؛ بنابراین ما به نکات کلی دقت می‌کنیم، به طور مثال اینکه جنین زوجی با پوست سبزه و مو‌های تیره را به زوجی که پوست و موی روشن دارند، ندهیم. فراموش نکنیم پدر و مادر‌ها در بارداری‌های طبیعی هم نمی‌توانند جزئیات ظاهری فرزند خود را پیش‌بینی کنند.
دکتر یغمایی با اشاره به آمار بالای موفقیت درمان در کلینیک اهدای ابن‌سینا و عواملی دستیابی به این نرخ موفقیت گفت: ما همواره سعی کرده‌ایم مطابق با آخرین راهنما‌ها و دستورالعمل‌های علمی جهان عمل کنیم و همۀ روند‌ها در کلینیک مطابق بالاترین استاندارد‌های جهانی باشد. متخصصان این کلینیک نیز از بین زبده‌ترین‌های این حوزه انتخاب شده‌اند که همواره بر اساس جدیدترین یافته‌های علمی و به روز‌ترین پروتکل‌های معتبر جهان رویکرد‌های تشخیصی و درمانی را انتخاب می‌کنند. به همین دلیل، نرخ موفقیت در هر سیکل درمان، نزدیک به پنجاه درصد است که این آمار هم تراز معتبرترین مراکز درمان ناباروری جهان است.
وی درباره عوامل جذب مراجعان به کلینیک اهدای ابن‌سینا گفت: عوامل متعددی نیز وجود دارند که می‌توانم آن‌ها را به‌عنوان وجوه متمایزکنندۀ خدمات اهدای تخمک و جنین در مرکز بربشمارم. ابتدا، باید به روند دقیق انتخاب جنین‌های اهدایی در این کلینیک اشاره کنم. حدود دو سال است که ما موفق شده‌ایم نخستین بانک جنین اهدایی را در کشور تأسیس کنیم. این کار دو مزیت مهم داشته است: طول مدت انتظار متقاضیان از چند سال، به ۶ ماه کاهش یافته و همچنین جنین‌ها از نظر سلامت و کیفیت با دقت بسیار بررسی و سپس وارد این بانک می‌شوند. همین دقت در خصوص احراز صلاحیت زوجین نامزد درمان به روش اهدا هم وجود دارد. یعنی سلامت جسمی و روانی متعارف و صلاحیت اجتماعی آن‌ها (نداشتن سابقه کیفری و اعتیاد) به دقت بررسی می‌شود و بنابراین، اهداکنندگان می‌توانند آسوده خاطر باشند که جنین اهدایی آن‌ها در اختیار والدین شایسته‌ای قرار می‌گیرد. در صورت احراز صلاحیت متقاضیان، ما جلسات متعدد مشاوره برای آن‌ها برگزار می‌کنیم تا متخصصان و مشاوران مرکز، همۀ ابعاد پزشکی، روانشناختی، اجتماعی و حقوقی این روش درمان را برای آن‌ها توضیح دهند و زوجین متقاضی جنین اهدایی بتوانند با حداکثر آگاهی ممکن دربارۀ انتخاب این روش تصمیم بگیرند.
دکتر یغمایی در پاسخ به این سؤال که درمان ناباروری در کشور ما تا حدی گران است و کلینیک شما در این زمینه تسهیلاتی برای بیماران در نظر گرفته است؟ گفت:‌
نمی‌توان گفت: این خدمات در کشور ما گران است. حتی هزینه درمان ناباروری در کشور ما، از مراکز مشابه منطقه و حتی جهان، ارزان‌تر است. به این دلیل است که ما مراجعان زیادی از کشور‌های منطقه و کشور‌های اروپایی داریم، چون آن‌ها می‌توانند در ایران خدماتی با کیفیت بالا و قیمت پایین‌تر دریافت کنند. اما شاید به دلیل نبود پوشش بیمه‌ای برای خدمات درمان ناباروری، همین هزینه هم برای بسیاری از هم‌وطنان عزیزمان سنگین باشد. بنابراین، ما این امکان را فراهم کرده‌ایم که مراجعان کلینیک اهدا بتوانند هزینه را به‌صورت اقساطی پرداخت کنند.
ما با بحران سالخوردگی جمعیت در دهه‌های آینده جامعۀ ما را تهدید می‌کند و به همین دلیل، هدف اصلی سیاست‌های جمعیتی کشور ترویج فرزندآوری است. حدود ۲۰ درصد از زوج‌های کشورمان نابارورند و حمایت از آنها، از طریق اقداماتی مثل ملزم کردن بیمه‌ها به پوشش دادن خدمات درمان ناباروری، فراهم کردن تسهیلات بانکی برای هزینه‌های درمان و کمک به مراکز درمان ناباروری کشور، می‌تواند یکی از محور‌های اصلی سیاست‌های جمعیتی باشد.