شیراز ، خاستگاه خاتم + فیلم
هنر خاتم از جمله هنرهای زیبا و اصیل است که دستان هنرمند ایرانی از دیر باز با آن آشنا بوده و پس از فراز و نشیب های تاریخی و اجتماعی در ادوار و اعصار گوناگون بر قوام و استحکام و اصالت آن افزوده است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز فارس، گذشته و سابقه هنر خاتم در ایران زمین همچنان در پس پرده
هایی از ابهام قرار دارد و کسی به درستی نمی داند مخترع و مبتکر این هنر چه کسی بوده
، ولی بر اساس مدارک و آثار موجود نشان می دهد، شیراز با بیش از هزار سال قدمت، مهد
خاتم است و کیفیت و اصالت خاتم شیراز زبانزد خاص و عام بوده و خاتم های ساخته
شده در شیراز از عمر و کیفیت بیشتری نسبت به مشابه آن در دیگر شهرها دارد.
زهرا الحمدی معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری
فارس می گوید: منبر خاتم کاری در مسجد جامع
عتیق شیراز با قدمت بیش از هزار سال از سابقه خاتم پیچی در شیراز و خاستگاه اولیه آن
حکایت دارد .
او می افزاید: هنرخاتم سازی نیز مثل سایر رشتههای صنایع دستی در دوره
صفویه رونق و رواج داشته است و در دوره قاجاریه به علت عدم توجه به این هنر از درجه
اعتبار و اهمیت افتاد و در سدههای گذشته هنرمندان خاتم ساز شیرازی صندوقچههای خاتم
بسیار نفیسی جهت مرقد مطهر امامان در عراق را ساختهاند .
محمدهادی ستایش استاد خاتمساز شیرازی که صنایعدستی شغل آبا و اجدادی
وی به شمار میرود می گوید: اصل خاتم مانند هنرهای میناکاری و قلم زنی متعلق به شیراز
است.
این هنرمند شیرازی در خصوص مراحل کار این هنر می افزاید: چوب، استخوان،
برنز، برنج و لایههای مس، موادی است که از کنار هم قرار دادن آنها اغلب متساویالاضلاع
و اشکال هندسی مختلفی برای ساخت خاتم، ایجاد میشود.
وی با بیان اینکه در خاتم شیراز لایهای از مس وجود دارد که در خاتم اصفهان
نیست، یادآور می شود: وجود این لایه در ظاهر مشخص نیست زیرا بسیار نازک و مویی شکل
است و مقطع مثلثها و شمسهها را احاطه میکند.
ستایش به استفاده از "سریشم" در خاتم شیراز اشاره می کند و
می گوید: برای بالابردن کیفیت و دوام کار، لایههای مختلف تشکیلدهنده خاتم شیراز با
سریشم - چسب حیوانی که نجارهای قدیم به جای چسب چوب به کار میبردند- به هم وصل میشوند،
اما در خاتم اصفهان به هیچ عنوان از این چسب استفاده نمیشود.
این خاتم ساز از "اوه"
به عنوان لایه نازکی از چوب که قسمتهای مختلف خاتم روی آن پرس میشود یاد می کند
و می افزاید: "اوه" در ابتدا به قطر 3 میلیمتر بریده میشود و پس از اینکه
به خاتم پرس و خشک شد، نیز از وسط بریده شده قطر آن به یک میلیمتر رسید به شکل لایهلایه
در میآید تا به عنوان آستر کار برای ارتباط و اتصال بیشتر به میز یا جعبه و یا برشی
دیگری که خاتم کاری میشود مورد استفاده قرار گیرد.
استاد ستایش وجود لایه آستر را یک سنت شیرازی خواند که در خاتم سایر
استان ها وجود ندارد.
استاد کاظم کلاهی یکی از استادان مسلم خاتم سازی شیراز با بیش از نیم
قرن تجربه ساخت خاتم می گوید: کیفیت و اصالت خاتم شیراز زبانزد خاص و عام بوده و خاتمهای
اصیل ساخته شده در شیراز دارای عمر بیشتری نسبت به مشابه آن در دیگر شهرها است.
این
ویژگیها که خاتم شیراز را به نسبت دیگر شهرها امتیاز داده است تفاوت درانجام مراحل
کار و موادی است که استفاده میشود.
این استاد خاتم ساز که از سن ۱۴ سالگی
مشغول به ساخت خاتم شد و در سن ۲۴ سالگی
نیز به درجه استاد کاری رسیده است آثار هنری بینظیری از جمله، دروازه قرآن خاتم، حافظیه
خاتم، مبلمان و میز نهار خوری خاتم، میز کنسول و آینه و شمعدان خاتم به یادگار گذاشته
است.
الحمدی معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری فارس
می افزاید: آموزش رایگان، اعطای تسهیلات، راه اندازی تعاونی و برپایی نمایشگاه های
متعدد برای جلوگیری از فراموشی این هنر و احیا آن در دستور کار قرار گرفته و در استان
در حال اجرا است.