ماجراي سفر سعد حريري نخست وزير لبنان به عربستان ، بار ديگر ناکارآمدي استراتژيک رياض را در قبال رخدادهاي منطقه نشان داد .وضعيتي که بيشتر به زيان عربستان و شاهزاده جوانش رقم خورد .
به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا و سيما ، سعد حريري نخست وزير لبنان ماه گذشته يک شوک خبري را وارد فضاي رسانه ها کرد . او در رياض ضمن اعلام استعفائ از مقامش؛ از حزب الله و ايران انتقاد کرد.
وضعيتي که نقش اول آن - نه سعد حريري - بلکه عربستان است .
اما محافل سياسي منطقه سئوالات و گمانه هاي عجيبي را مطرح مي کنند.
حالا انگيزه و برنامه رياض از اين بازي جديد چيست ؟ چه نقش ها و نقشه هايي مطرح است ؟
متغيرهاي محيطي
قبل از هر برداشتي بايد به دو رخداد اثر بخش در منطقه اشاره کرد :
1- ضعف و شکست ميداني تروريست هاي داعش در مناطق تحت اشغال در عراق و سوريه.
2- سستي فزاينده ديپلماسي سعودي و اينکه رياض به قدر هزينه ؛ بهره استراتژيک نبرد ؛ به ويژه در سوريه و يمن .
اين دو واقعيت نشانگر 4 موقعيت جديد است :
الف - باخت رياض در بازي ژئواستراتژيک منطقه؛ به عبارتي شکست تروريسم داعش در سوريه ؛ يمن ؛ عراق و حتي قطر .
ب -باخت در تمرکز بر لبنان براي تغيير قاعده بازي ميان ملي گرا ها - مسيحيان ماروني -جريان 14 مارس و شکست در محدود سازي نيروهاي 8 مارس .
ج- باخت در جبهه گيري ضد ايران که همچنان با تحريک جريان سعد حريري دنبال مي شود .
د- باخت در مشارکت با رژيم اسرائيل در پروژه لبنان .
با عنايت به اين موقعيت ها ؛ اما هنوز اوايل يک بازي خطرناک است . نقشي که عربستان در آن سويش مي خواهد زيان هاي استراتژيک خود در منطقه را به نوعي جبران کند و ثابت کند يکي از عناصر تعيين کننده در معادلات لبنان است .
واقعيت آن است که در ميدان سياسي لبنان- هر مقطعي که دخالت ها و توطئه ها کمتر بوده ؛ نيروهاي فعال همواره حول محور مليت لبنان و هويت قومي در تکاپو بوده اند . در يک دهه اخير و جداي از آثار جنگ سوريه ؛ کمتر دخالتي فضاي داخلي کشور را تحت تاثير قرار داده بود.
به استثناي متغيير قومي و ديني در لبنان که برساخت خود را در ترکيب دولت نشان داده و خود عامل ثبات بخش بوده ؛ در شصت سال اخير با وجود آنکه يک سر ناآرامي هاي آن کشور از ناحيه رژيم اسرائيل رقم مي خورده اما سوي ديگر يعني عربستان نيز نقش موثري در تلاطم هاي لبنان داشته است .
اهداف عربستان
درباره دخالت هاي رياض در امور داخلي لبنان به ويژه در دو دور انتخابات آن کشور بايد گفت : دخالت هاي رياض هم مستمر بوده و هم روندي معني دار داشته ؛ از حمايت برخي گروه هاي سياسي لبنان نظير جريان المستقبل( نزديکان حريري) و بخشي از مسيحيان ماروني ( سمير جعجع ) گرفته تا اختلاف افکني در جناح ها در خصوص قانون اساسي .
در واقع عربستان تحت تاثير دو وضعيت کلان داخلي و منطقه اي ؛ پروژه لبنان را کليد زد:
الف - اوضاع داخلي : در ژوئن 2017 و پس از عزل محمد بن نايف وليعهد و وزير کشور سابق از سوي ملک سلمان ؛ محمد بن سلمان بن عبد العزيز آل سعود ضمن مقام وليعهدي به عنوان وزير دفاع آن کشور منصوب شد. وي از همان ابتدا تلاش کرد رقيب هاي نزديک به خود و خويشاوند را حذف کند. حرکتي که از زمان پادشاهي پدرش در ژانويه 2015 ؛ آن را دنبال مي کرد .
انتقادات پي در پي ديگر شاهزادگان از بن سلمان و اينکه وي را بي تجربه اما يکه تاز و قدرت طلب مي ناميدند؛ و نيز ايجاد فضاي رعب و دستگيري ده ها شاهزاده و متنفذ حکومتي به جرم فساد و مصادره اموال و دارايي هاي آنان ؛ به تدريج نشان داد عرصه براي وليعهد جوان تنگ تر شده است.
از اينرو چالش هاي حاکميتي تحت تاثير رخدادهاي منطقه به زيان تروريست ها ؛ زمينه دخالت در امور لبنان و فرا خواندن سعد حريري را فراهم کرد.
هرچند برخي کارشناسان مي گويند : گفتگوهاي پنهان اوايل اکتبر مقامات آمريکا و به خصوص جراد کوشنر داماد ترامپ با بن سلمان در رياض ؛ زمينه هاي پروژه لبنان و ماجراي سعد حريري را فراهم کرد.
ب- پس از برهم خوردن معادلات در عراق و سوريه؛ روند ثبات و آرامش در لبنان و نيز پيش نرفتن پروژه جدايي کردستان ؛ رياض به دنبال تشديد اوضاع نظامي و امنيتي در لبنان براي تضعيف نيروهاي مقاومت و کشاندن اوضاع به جنگ داخلي بود.
اما نيمه پنهان ماجرا ؛ تحت الحفظي سعد حريري، نخست‌وزير لبنان بود که در ظاهر در چارچوب طرح مبارزه با فساد بن‌سلمان به دليل روابط مالي حريري با برخي از اعضاي خاندان آل‌سعود از جمله عبدالعزيز بن فهد صورت گرفت.
رسانه هاي منطقه؛ تحولات اخير سعودي را اقدامات ظاهرا «اصلاحي»، از سوي محمد بن سلمان مي دانند که تلاشي براي نوسازي ساختارهاي سياسي ؛ اداري واقتصادي ناکارآمد و فاسد سعودي و زمينه سازي براي ورود آن به شرايط جديدتر است.
ديگر آنکه حريري تصور مي کرد که در سفر به عربستان درباره همکاري ها و طرح هاي مشترک اقتصادي صحبت خواهد کرد ولي خود را در مواجهه با فهرستي از تحريم ها يافت که سعودي ها عليه لبنان آماده کرده بودند.
براي مثال خبرگزاري فرانسه در 6 دسامبر 2017 نوشت :
" رياض تهديد کرد حدود 160 هزار لبناني را که در کشورهاي حاشيه خليج فارس کار مي کنند اخراج و کشورها و تجار منطقه را به قطع سرمايه گذاري ها در لبنان تشويق خواهد کرد."
کفه ترازو به نفع تهران
بسياري از رسانه ها ماجراي لبنان را انعکاسي از اختلافات رياض با تهران مي دانند .
" استعفاي حريري لبنان را بار ديگر به صحنه زورآزمايي منطقه اي ميان رياض و رقيب اصلي اش، تهران، تبديل کرد."
//www.reuters.com/article/lebanon-politics-cabinet/ 5 / 12 / 2017
بسياري از کارشناسان مي گويند؛ اين بازي سرمستانه محمد بن سلمان ! به قدري عجولانه و بدون استراتژي است که بيشتر به سود ايران پيش مي رود .
مصاديق اين واقعيت را شايد بتوان در چند روند دانست :
1- تقويت و استمرار حکومت بشار اسد در سوريه و شکست سازوکار داعش،
2- روند پيروزي حزب‌الله لبنان و افزايش بنيه سياسي اين گروه؛
3- تقويت موقعيت حزب‌الدعوه عراق به رهبري حيدر‌العبادي و نيز قدرت گرفتن نيروهاي «حشد الشعبي» در آن کشور ؛
4 - همچنين نااميدي مشهود آل‌سعود از رخداد هاي يمن و به ويژه برتري ميداني انصارالله در مقابله با عربستان.
اينکه آيا رياض از بازخوردهاي محيطي براي تغيير استراتژي هاي خود در منطقه بهره اي برده يا خير ؟ نکته اي است که مي توان از سياست هاي کنوني آن دولت استنباط کرد.
جمع بندي
آنچه واضح است سعودي ها در معادلات خود- از ناکامي هاي اخير- درک نادرستي داشته اند.
از سوي ديگر با وجود قرارداد هاي خريد تسليحات از زماني که محمد بن‌سلمان ؛ قدرت را در دست گرفته، عملا عربستان در نبردهاي به اصطلاح نيابتي بازنده بوده است. عجيب آنکه با وجود قراردادهاي نان وآب دار تسليحاتي ! آمريکا و انگليس با آن دولت ؛ اما در دوره حکومت او قدرت نظامي عربستان رشد قابل توجهي نداشته است.
به موازات اين رخداد ها ؛حرکت هايي چون تشديد تبليغات ضد ايران و دخالت در لبنان و فشار براي استعفاي نخست‌وزيرآن کشور و حتي تهديد ميشل عون رئيس جمهور لبنان و سرکوب و تهديد گروه هاي مردمي يمن و پيام به آل خليفه حاکم بحرين مبني بر پشتيباني قاطع از سياست سرکوب شيعيان در آن جزيره ؛ در زمره سياست هاي کور شاهزاده آل‌سعود بوده است.
====================
نويسنده : محمد حسيني پور - پژوهشگر سياست استراتژيک .
.