گزارش مکتوب
نوروز بایرامی در آذربایجان
عید نوروز یا «نوروز بایرامی» در آذربایجان از اصالت ویژه ای برخوردا است به نحوی که در فرهنگ مردمان این دیار آئین های متنوع عید نوروز برگزار و گرامی داشته می شود.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز آذربایجان غربی، آيين ها وآداب و رسوم و سنتهاي قديمي هر سرزمين، يادگارهايي ارزشمند و پر بها از گذشته هاي دور مردم آن دیار است آنگونه که شهریار می سراید:
«بایرام اولوب قیزیل پالچیق ازه رلر ***ناقیش ووروب اتاقلاری گزه رلر ***طاقچالارا دوزمه لری دوزه رلر»
عیدگاهان گل قرمز بسازند، پر از نقش و نگارش نمایند و خانه ها را تمیز و تزیین کنند
آداب و رسوم ایرانی به خصوص عید باستانی نوروز در دل این تعاملات فرهنگی دچار فراز و نشیب شده و امروز هم مردم این دیار آیین نوروز را با رسوم خاصی برگزار می کنند.
مردم آذربایجان غربی از عید سال نو با عنوان هایی چون «نوروز بایرامی» و «ایل بایرامی» یاد می کنند و گاه لفظ بایرام به معنای نوروز عموما به این جشن ملی اختصاص داده می شود.
«بایرام آخشامی» (عصر نوروز)، «بایرام آیی» (ماه نوروز)، « بایرام گونی» (روز نوروز)، «بایرام بازاری» (بازار نوروز)، «بایرام سفره سی» (سفره نوروز)، «بایرام پالتاری» ( لباس نوروز)، «بایرام یومورتاسی» (تخم مرغ نوروز)، «بایرام ایش لری» (کارهای نوروز)، «بایراملیق» (نوروزی) همه واژگانی هستند که در ارتباط با عید نوروز بکار می روند.
در گذشته مردم آذربایجان غربی فرزندان خود را با نام «بایرام» یا همان «عید» نامگذاری می کردند و متولدان در روز عید با نام هایی چون بایرام، بایرامعلی، بایرام خاتون، نوروز، نوروز علی نامگذاری می شدند.
در هر منطقه از ایران زمین آیین هایی متناسب آن منطقه برای فرا رسیدن بهار و عید نوروز برگزار می شود و در آذربایجان غربی هم مردم برای پیشواز بهار و عید نوروز آیین ها و مراسم متعددی داشتند که با گذر زمان کم رنگ شده و بعضی نیز در آستانه محو شدن از اذهان عمومی مردم اند.
در گذشته خانواده های آذربایجانی سفره سفید پارچه ای به نام «بایرام سوفراسی» سفره عید یا «یمیش سوفراسی» سفره خوراکی را در اتاق مهمان پهن می کردند و هر مهمانی که از راه می رسید پای آن می نشست و صاحبخانه از میهمانان پذیرایی می کرد، این سفره در واقع هم سفره پذیرایی بود و هم سفره هفت سین.
درمیان مردم آذربایجان غربی رسم بر این است پیش از رسیدن نوروز پوشاک نو خریده، به خانه و حیاط سر و سامان داده، فرش و پلاس نو بافته و به استقبال نوروز می روند.
در شهرستان تکاب نیز طبق رسم قدیمی پیش از تحویل سال نان محلی به نام «اِردک» پخت می کنند و در میان آشنایان پخش می کنند.
کارشناس فرهنگ و مردم شناسی می گوید، در عید نوروز آداب و رسومی درباره فال نیک رواج دارد به طوری که در شب چهارشنبه آخر سال (چهارشنبه سوری) دختران جوان در دل فالی گرفته و مخفیانه پشت درنیمه باز به انتظار ایستاده و اگر در این هنگام حرف خوب و موافقی بشنوند اشاره ای به برآورده شدن آرزویشان، و اگر حرف نامناسبی بشنوند اشاره به عملی نشدن نیتشان دارد.
سپهرفر می افزاید، یکی از رسمهای مربوط به ایام نوروز در مناطق کرد زبان مانند مهاباد، پیرانشهر و سردشت، رسم میر میرن یا همان میر نوروزی است که گویا در زمانهای گذشته به مدت سیزده روز اول فروردین ماه اجرا می شده است، بعدها مردم منطقه زمان اجرای آن را فراموش کرده و تنها به مدت یکی دو روز انجام می دادند و اکنون نیز به بوته فراموشی سپرده شده است.
کارشناس میراث فرهنگی آذربایجان غربی می گوید، مراسم شالاندازی هم از سنتهایی است که طی زمان از زندگی شهری خارج شده ولی هنوز در بیشتر مناطق روستایی آذربایجان غربی معمول است.
شال اندازی در آذربایجان غربی، به این شیوه بود که، جوانان بعد از مراسم آتش افروختن در چهارشنبه آخر سال، بر بام خانه اقوام، آشنایان و همسایگان رفته و دستمالی را از پنجره و در روستاها از روزنه بام ها به درون خانه ها آویزان میکردند و صاحبخانه دستمال را از آجیل، میوه و سایر هدایا پر میکرد و به صاحب شال می گفت: چک شالِین، الله مطلبیین وِرسین، (شال رو بکش خداوند حاجتت ات را برآورده کند).
از دیگر رسم های زیبای ایام نوروز در این استان طبق گفته پدران و ریش سفیدان آذربایجان غربی رسم تکم چی بود که اکنون به فراموشی سپرده شده است.
محمد پور پژوهشگر مردم شناسی در ارومیه در مورد "تکمچی" ها می گوید، در آذربایجان غربی چند روزی مانده به عید، تکمچی به طور نمادین، تکم (بز ساخته شده از قطعات چوب) را در کوچه های روستاها و شهرها می چرخاند و در حالی که اشعاری به زبان ترکی و با صدای دلنشین می خواند آمدن عید را نوید داده و پاداش (موشدولوق) خود را از مردم می گرفت.
او می افزاید، تکمچی ها معمولاً دو نفر بودند که از ساکنان خود روستا و گاهی نیز از سایر روستاها در محل حضور پیدا می کردند و به اجرای مراسم می پرداختند.
در اعتقادات مردم آذربایجان غربی آخرین روز از سال را عارافات آخشامی یا عصر عرفه می گویند و مردمی که بر سر خاک می روند، سنگ قبر را شسته و گلاب می پاشند و سبزه نوروزی یا چند شاخه گل روی سنگ قبرها می گذارند.
اما در این میان تزیین و آراستن سفره هفت سین و فراهم کردن سبزه نوروزی از جمله رسم های ماندگاری است که همچنان در آذربایجان غربی رایج است و سبزه هفت سین در خانه به عنوان مظهر رویش و سرسبزی باقی می ماند و در روز سیزدهم نوروز در آب روان رها می شود.
مردم استان در روز های عید و شادی، آیین های دینی و مذهبی را از یاد نمی بردند و هنوز هم در جای جای این استان، رسمِ گرفتن اولین عیدی، به عنوان برکت سال از بین صفحات قرآن کریم مرسوم است.
قبل از تحویل سال نو، پدر و یا بزرگ خانه به تعداد افراد خانوار اسکناس هایی را در درون صفحات قرآن مجید قرار می دهد و با تحویل سال و خواندن دعای تحویل، افراد خانه اولین هدیه نقدی خود را در سال جدید از قرآن کریم می گیرند و اعتقاد دارند این هدیه به کارشان در سال جدید برکت می دهد.
طلیعه نوروز از رسوم قدیمی ایرانیان است که مجموعه شادیهای آن با آیین مذهبی و آداب دینی آغاز و با شادی در سیزده فر ودین با ذهنیتی چون طبیعت گردی، پی بردن به عظمت خداوند و تفکر در خلقت دوباره نباتات نیز پایان می پذیرد.
اهالی شهرهای ماکو، خوی، سلماس و ارومیه و دیگر نقاط استان آذربایجان غربی با تهیه غذاهای محلی مانند دلمه برگ مو و خصوصا کوفته از نوع بزرگ در میان خانواده های شهر ارومیه و دیگر نقاط آذری نشین همراه با انواع میوه ها و شیرینی ها و تنقلاتی که از روز های عید باقی مانده در این روز با پناه بردن به آغوش طبیعت، در کنار باغات و نهرها و فضاهای سبز 13 نوروز (روز طبیعت) را جشن می گیرند.