تجارت مرگ!

به گزارش خبرگزاری صداوسیما از قم، بیش از یک قرن از ساخت نخستین کارخانه های بازیافت پسماند در دنیا می گذرد، صنعتی که در کنار جان بخشیدن به محیط زندگی، سود سرشاری را نصیب صاحبان آن کرده است.

چرخ این صنعت در اروپا و بویژه آلمان که 80 درصد پسماندهایش به چرخه تولید بر می گردد، با قوانین خاصی  می چرخد، به طوری که بازیافت مواد خطرناک و آلاینده از دستور کار آنان خارج شده و این ماموریت خطیر بر عهده  ایرانیان گذاشته شده است؛ ماموریتی به نام «بازیافت باتری های فرسوده!»

سال هاست که وجود شهرک های صنعتی در کنار شهر ها باعث آلودگی هوا شده که در این میان سهم کارخانه های بازیافت باتری از همه بیشتر است، کارخانه هایی که تعدادشان به صورت قارچ گونه هر سال در استان قم بیشتر می شود و حالا این استان را به یکی از بزرگترین صادرکنندگان شمش سرب در کشور تبدیل کرده است !

دکتر جعفری که استاد دانشگاه و فعال محیط زیست است در این باره می گوید:  باتری خودرو به علت داشتن مقدار زیاد سرب، در اثر فرایند بازیافت به راحتی مقادیر زیادی سرب،  آرسنیک، کادمیوم، آنتی موان و انواع هیدروکربن ها را آزاد می کند ؛ عناصری که به راحتی با وزش باد و یا حتی بارش های ناچیز منتقل می شوند و آب و خاک و هوا را آلوده می کنند.

بعد از شنیدن حرف های این محقق فعال در حوزه محیط زیست تحقیقاتم را آغاز کردم ؛نتایج اولیه خوشحال کننده نبود؛ حدود 38 کارخانه بازیافت باتری دارای مجوز در قم فعالیت دارند ؛ کارخانه هایی که همچون نواری آلاینده، با استقرار در سه ناحیه صنعتی شکوهیه سلفچگان و نیزار، قم را در بر گرفته اند.

برای کامل شدن اطلاعاتم سری به روستای جنداب زدم، روستایی در دو کیلومتری شهرک صنعتی سلفچگان ؛ آقای اسماعیل گل عضو شورای این روستا می گفت: سالهاست که 5 هزار ساکن این منطقه با دود غلیظ این کارخانه ها درگیر اند و بیشتر اهالی روستا دچار بیماری های قلبی تنفسی شده اند.

به سراغ چند نفر از اهالی روستا رفتم؛ زن جوانی که 35 سال بیشتر نداشت با نشان دادن محتویات داخل کیفش که انواع دارو و اسپری بود گفت: اینها سوغاتی این کارخانه هاست، کارخانه هایی که به بهانه اشتغالزایی، نفس کشیدن ما را با مشکل روبرو کرده است.

حاج علی بیگی از دیگر اهالی روستا که سالها در کار پرورش گوسفند فعالیت داشت، ما را به سمت چراگاه دام هاش برد، جایی که کارخانه داران نخاله های حاوی سرب و مواد سمی خود را در آنجا تخلیه کرده بودند؛ می گفت تا حالا 7 راس از گوسفندان من با خوردن بوته های این منطقه در اثر مسمومیت تلف شده اند.

ایران، مقصد باتری های فرسوده دنیا

آقای عبدالحسینی کارشناس محیط زیست که همراه من به این روستا آمده بود می گفت: در کشورهای توسعه یافته اروپایی و آمریکایی صاحبان صنایع بازیافت، بازیافت باتری را به علت وجود قوانین سنگین برای رعایت ملاحظات زیست محیطی و هزینه های بالای اقتصادی مقرون به صرفه نمی دانند و به همین علت باتری های فرسوده خود را برای بازیافت به کشورهای جهان سوم از جمله ایران می فرستند.

با دیدن و شنیدن این مشکلات زیست محیطی ، از اداره کل محیط زیست قم به عنوان متولی صدور مجوز برای راه اندازی این کارخانه ها خواستم تا برای قرار یک مصاحبه با مدیر کل، هماهنگی های لازم را انجام دهد که البته این قرار نه تنها از سوی آقای همتی، مدیر کل محیط زیست استان لغو شد، بلکه وی هرگونه مصاحبه کارمندانش و همکاری با صدا و سیما را ممنوع اعلام کرد.

تولید سرب در قم، دو برابر تولید کشور !

تحقیقاتم را ادامه دادم تا اینکه در یکی از جلسات غیر علنی استانداری، آقای صادقی استاندار از معضلی به نام تولید سرب در قم گلایه کرد که اظهاراتش تایید کننده نتایج تحقیقات من بود، او گفت: استان قم با تولید 140 هزار تن شمش سرب، دو برابر کل کشور تولید سرب دارد و این یک خطر جدی برای سلامت و محیط زیست استان است.

او می گفت استان قم جزو استان هایی است که به راحتی برای این صنعت آلاینده مجوز صادر می کند به طوریکه در سال 86 صادرات شمش سرب که رتبه نوزدهم صادرات استان را داشت، در سال 96 به رتبه اول صادرات استان قم رسید.

صدور بی دردسر مجوز ساخت این کارخانه در قم برایم جای سوال داشت؛ با خود می گفتم شاید اشتغالزایی بالای این صنایع باعث افزایش قارچ گونه آنان در استان قم شده است.

بارها به سراغ کارخانه دارها رفتم اما هر کدام با دیدن ما از دوربین های مدار بسته ای که بر سردر کارخانه ها نصب شده بود، از باز کردن در خودداری می کردند؛ بعد از چند روز پیگیری، بالاخره در یکی از آنها به رویم باز شد.

سودی سرشار از تجارتی مرگبار

محمدی، مدیر یکی از کارخانه های بازیافت باتری در شهرک سلفچگان بود؛ کارخانه ای که تنها دو کارگر افغانی داشت با چند هزار باتری فرسوده و چند تنور ذوب باتری.

می گفت دلال ها  این باتری های فرسوده را از شهرستان ها و حتی از کشورهای دیگر برای ما می آورند ؛ خودش را جزو اولین افرادی می دانست که سال 85 مجوز فعالیت گرفته بود؛ می گفت: سود سرشار این بازیافت ها ، خیلی ها را به سمت راه اندازی این صنعت تشویق کرد؛ افرادی که بدون رعایت ملاحظات زیست محیطی و حتی فیلتر مناسب، تنها به تولید بالا فکر می کنند و آسیب زیادی به طبیعت می زنند.

در ادامه تحقیقاتم سری هم به شهرک شکوهیه زدم؛ جایی که کارخانه های بازیافت باتری در کنار کارخانه های تولید مواد غذایی جا خوش کرده بودند.

یعقوب پور مدیر کارخانه ساخت کپسول های  سی ان جی که چند سالیست صادرکننده این محصول  به کشورهای آسیایی و اروپایی است گفت: قصد دارم کارخانه ام را از قم خارج کنم.

او ما را  به قسمت جنوبی کارخانه اش که قبلا سالن غذاخوری کارگرانش بود برد، جایی که دقیقا در کنار کارخانه سرب قرار داشت؛ می گفت تا سال پیش 40 کارگر داشتم اما به علت آلایندگی این کارخانه ها و نبود فیلتر هوا در آنها، هر ماه از تعداد کارگرانم کاسته شد و کارم به جایی رسید که 25 نفر از نیروهای زبده ام را از دست دادم.

هر چند که مسئولان محیط زیست از پاسخگویی در این زمینه شانی خالی می کردند اما من همچنان پیگیر موضوع بودم؛ بالاخره در یک جلسه با حضور مدیران استانی از همتی مدیر کل محیط زیست خواستم تا از عملکرد محیط زیست در برخورد با این صنعت آلاینده حرف بزند، سوالی که با طفره رفتن های وی به جوابی ختم نشد.

او مرا خبرنگاری جنجالی خواند و به صورتی غیر مستقیم و با لحنی سرشار از عصبانیت از من خواست پیگیر موضوع نباشم. در این بین استاندار که شاهد صحبت های ما بود، جور همتی را کشید؛ او به خطرهای وجود این کارخانه های تولید مرگ اشاره کرد و خود را نیز به عنوان یک شهروند در معرض آثار زیانبار آنها دانست.

آقای صادقی از پیگیر بودنش برای کاهش آلایندگی این کارخانه ها برایم گفت و در ادامه افزود: برای ما سمی و خطرناک بودن عنصر سرب ثابت شده است و دستور قاطعانه به محیط زیست و سازمان صنعت معدن و تجارت داده ایم تا با کارخانه های آلاینده برخورد جدی کنند و هرچه سریعتر این کارخانه ها را موظف به نصب فیلتر کنند.

صادقی گفت: تمام تلاش ما این است که از صدور مجوز برای راه اندازی کارخانه های جدید جلوگیری کنیم ؛ پیشنهاد ما به این کارخانه داران این است که حیطه کاری خود را از بازیافت باتری به صنایع اشتغالزا با آلودگی کمتر و یا حتی کشاورزی تغیر دهند.

وقتی بالاترین مقام استان حرف از امیدواری و پیگیری می زند من هم امیدوار شدم که شاید در آینده ای نه چندان دور شاهد خروج آنان از حریم شهرها و یا تغییر کاربری این کارخانه ها باشم، هر چند به گفته آقای عبدالحسینی، کارشناس محیط زیست، ریزدانه های سربی که بر در و دیوارها و از آن مهم تر بر مجاری تنفسی مردم نشسته است، تا سال ها به عنوان میهمانی نا خوانده بر جای خواهند ماند.

زهره بیادی – خبرگزاری صدا و سیما – قم