فردا ۲۵ شوال سالروز شهادت امام جعفر صادق علیه السلام، ششمین ستاره تابناک ولایت و امامت است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، امام صادق علیه السلام که مذهب شیعه را با نام او به عنوان مذهب جعفری میشناسند، در سال ۸۰ یا ۸۳ قمری در مدینه چشم به جهان گشود و پس از رحلت پدر بزرگوارش، رهبری فکری و سیاسی شیعیان اصیل پیرو مذهب امامیه را بر عهده گرفت.
آن حضرت تا سال ۱۴۸ قمری در قید حیات بود و در این مدت هزاران شاگرد در محفل درسش حاضر میشدند و مورد ستایش تمامی عالمان عصر خویش بود.
در متون دینی شیعه، چندین هزار روایت از آن حضرت در تفسیر، اخلاق و به ویژه فقه، رسیده که باعث عظمت حدیث شیعه و موجب تقویت بنیه علمی آن است.
پنجمین امام از نسل امیر المؤمنین (ع)، کنیه او ابو عبدالله و لقب مشهورش «صادق» است.
لقبهای دیگری نیز دارد، از آن جمله صابر، طاهر، و فاضل. اما چون فقیهان و محدثان معاصر او که شیعه وی هم نبوده اند، حضرتش را به درستی حدیث و راستگویی در نقل روایت بدین لقب ستوده اند، لقب صادق شهرت یافته است.
مدت زندگانی او ۶۵ سال بوده است، از آغاز ولادت تا هنگام رحلت این امام بزرگوار، ده تن از امویان به نام های: عبدالملک پسر مروان، ولید پسر عبدالملک (ولید اول)، سلیمان پسر عبدالملک، عمر پسر عبدالعزیز، یزید پسر عبدالملک (یزید دوم)، هشام پسر عبدالملک، ولید پسر یزید (ولید دوم)، یزید پسر ولید (یزید سوم)، ابراهیم پسر ولید و مروان پسر محمد و دو تن از عباسیان ابو العباس، عبدالله پسر محمد معروف به سفاح و ابو جعفر پسر محمد معروف به منصور بر حوزه اسلامی حکومت داشته اند.
آغاز امامت امام صادق (ع) با حکومت هشام پسر عبدالملک و پایان آن، با دوازدهمین سال از حکومت ابو جعفر منصور (المنصور بالله) مشهور به دوانیقی مصادف بوده است.
اختلافات سیاسی و کشمکشهای بنی امیه و بنی العباس نسیم رحمتی بود که یکباره وزیدن گرفت و باقرالعلوم و پس از او امام صادق - علیهما السلام - با استفاده از موقعیت به دست آمده به ترسیم چهره روشن آیین پرداختند و با بیان اخبار و احادیث فراوان انحرافات را پیراستند و مردم را از گمراهی نجات بخشودند، به گونهای که مسلمانان و به ویژه شیعه امامیه در فکر و عقیده بر این دو امام و به ویژه امام صادق اعتماد کرده، بخش عمدهای از دانش اهلبیت به وسیله آنان گسترش یافت، امام صادق با گسترش حوزه علمی خویش دین را زنده کرد و جانی تازه در کالبد بی رمق دین دمید.
شیخ مفید - علیه الرحمة - مینویسد:
«آن قدر مردمان از دانش حضرت نقل کرده اند که به تمام شهرها منتشر گشته و کران تا کران جهان را فرا گرفته است و از احدی از علمای اهل بیت این مقدار احادیث نقل نشده، به اندازهای که از آن جناب نقل شده است. اصحاب حدیث، راویان آن جناب را با اختلاف آراء و مذاهبشان گردآورده و عددشان به ۴ هزار تن رسیده و آنقدر نشانههای آشکار بر امامت آن حضرت ظاهر شده که دلها را روشن کرده و زبان مخالفان را از ایراد شبه لال گردانده است.»
عصر امام صادق (ع) به عصر تضارب آرا و عقاید مشهور است؛ چرا که در آن زمان فرقهها و دستههای متعدد به وجود آمد و آشوبهای فکری، اندیشههای انحرافی و عقاید گوناگون ظاهر شد.
به همین جهت بسیاری از طبقات مسلمین در معرفت ذات و صفات خداوند و دیگر اصول اعتقادی و احکام عملی دین و تأویل آیات قرآن کریم و مسایلی از قبیل قضا و قدر، جبر و تفویض، مبدأ و معاد و ثواب و عقاب دچار شبهه و اختلاف شدند.
در پی این شبهات مکتب هایی همچون خوارج، معتزله، متصوفه، زنادقه، جبریه، شبهه، قصاص، تناسخیه و ... پدیدار شد و مذاهب و فرقههای گوناگون به وجود آمد.
وجود انحرافات عقیدتی از یک سو و فراهم شدن فضای مناسب برای بیان معارف دینی از سوی دیگر سبب شد تا امام صادق (ع) حرکتی عظیم را برای اعتلای معنوی و دینی مسلمانان آغاز کند.
میتوان موارد زیر را از مهمترین فعالیتهای آن حضرت در مبارزه با انحرافات بر شمرد:
۱. بیان و شرح اصول اعتقادی صحیح
۲. پاسخ به شبهات و سؤالاتی که از ناحیه مسلمانان و شیعیان مطرح میشد
۳. جلسات درس، یا دانشگاه بزرگ جعفری
۴. تعلیم و تربیت شاگردان متخصص
۵. مناظرات علمی امام جعفر صادق (ع)
در زمان امام صادق (ع) فضای باز علمی به وجود آمد به گونهای که مذاهب مختلفی در جامعه ایجاد و راهها و مسلکهای گوناگونی طی شد، در چنین شرایطی حضرت صادق (ع) یکی از ارکان بودند و وقتی به امام صادق (ع) و شیعیان امامیه میرسیدند، در رأس آن ها، رهبر آنها و خط دهنده امامیه و شیعه حضرت صادق (ع) بود و در همه زمینهها حضرت برای گفتن، حرفهای فراوانی داشتند و برای اشکال جواب داشت و بهترین موضع گیریها در میان امت اسلامی در جهات مختلف را حضرت جعفر بن محمد الصادق عرضه میکردند به این ترتیب ایشان به عنوان یک شاخص در میان امت در آمدند و علامت و مشخصه ممیزه امامیه، در وجود نازنین حضرت صادق (ع) تبلور پیدا کرد و در این برهه تاریخی تا امروزه، ما را جعفری مینامند که حضرت جعفر الصادق (ع) از نظر ما به عنوان نماینده پیامبر (ص) و ائمه (ع) قبل و بعد از خودشان معرفی شدند و این مذهب را مذهب جعفری نامیدند. این جهت تاریخی نام گذاری مذهب بود.
امام صادق (ع) از اعاظم عباد و اکابر زهاد بود؛ از سه حال خارج نبود: یا روزه داشت، یا نماز میخواند و یا ذکر میگفت، چون نیمه شب برای خواندن نماز شب بر میخاست با صدای بلند ذکر میگفت و دعا میخواند تا اهل خانه بشنوند و هرکس بخواهد برای عبادت برخیزد.
هنگامی که مأموران حکومت برای دستگیری وی شبانه از دیوار منزلش وارد میشدند، او را در حال راز و نیاز با توانای بی همتا یافتند.
آن گرامی ذکر رکوع و سجود را بسیار تکرار میکرد.
شهادت حضرت صادق علیه السلام
پس از به قدرت رسیدن عباسیان، همانطور که آن حضرت پیش بینی کرده بود فشار بر شیعیان افزایش یافت و با روی کار آمدن منصور این فشار به اوج خود رسید، امام جعفر صادق (ع) نیز از این فشارها مستثنی نبود.
این دوران، یعنی چند سال آخر عمر آن حضرت بر خلاف دوران اولیه امامتشان، دوره سختیها و انزوای دوباره آن حضرت و حرکت تشیع بود.
منصور دوانیقی شیعیان را به شدت تحت کنترل قرار داده بود، سرانجام کار به جایی رسید که با تمام فشارها، منصور چارهای ندید که امام صادق را که رهبر شیعیان بود از میان بردارد و بنابراین توسط عواملش حضرت را به شهادت رساند.
آن حضرت در سن ۶۵ سالگی در سال ۱۴۸ هجری به شهادت رسید و در قبرستان معروف بقیع در کنار مرقد پدر و جدّ خودش مدفون شد.
در زمینه فضایل و مکارم اخلاقی حضرت صادق روایات و وقایع بسیار زیادی نقل شده است. آن حضرت با رفتار کریمانه و خلق و خوی الهی خود بسیاری از افراد را به راه صحیح هدایت فرمود، به گونهای که پیروان دیگر مکاتب و ادیان نیز زبان به مدح آن حضرت گشوده اند.
جرعهای از سخنان آن حضرت:
امام صادق (ع) فرمودند: «در شگفتم از کسی که از چهار چیز بیم دارد، چگونه به چهار کلمه پناه نمیبرد!
۱. در شگفتم از کسی که ترس بر او غلبه کرده، چگونه به ذکر «حَسبُناالله و نِعمَ الوَکیل...» (سوره آل عمران، آیه ۱۷۱) پناه نمیبرد.
در صورتی که خداوند به دنبال ذکر یادشده فرموده است: «پس (آن کسانی که به عزم جهاد خارج گشتند و تخویف شیاطین در آنها اثر نکرد و به ذکر فوق تمسّک جستند)، همراه با نعمتی از جانب خداوند (عافیت) و چیزی زاید بر آن (سود در تجارت) بازگشتند و هیچ گونه بدی به آنان نرسید.»
۲. در شگفتم از کسی که اندوهگین است، چگونه به ذکر «لااله الّا أنت سُبحانَک أنّی کُنتُ مِنَ الظّالِمین» (سوره انبیاء، آیه ۸۷) پناه نمیبرد؛ زیرا خداوند به دنبال این ذکر فرموده است:
«پس ما یونس را در اثر تمسّک به ذکر یادشده، از اندوه نجات دادیم و همین گونه مؤمنان را نجات میبخشیم.» (سوره انبیاء، آیه ۸۸)
۳. در شگفتم از کسی که مورد مکر و حیله واقع شده، چگونه به ذکر «وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللهِ إِنَّ اللهَ بَصِیرٌ بِالْعِباد» (سوره غافر، آیه ۴۴)... پناه نمیبرد؛ زیرا خداوند به دنبال ذکر فوق فرموده است: «پس خداوند (موسی را در اثر ذکر یاد شده) از شرّ و مکر فرعونیان مصون داشت.» (سوره غافر آیه ۴۵)
۴. در شگفتم از کسی که طالب دنیا و زیباییهای دنیاست، چگونه به ذکر «ماشاءَ اللهُ لاقُوَّةَ إِلَّا بِالله» (سوره کهف، آیه ۳۹) پناه نمیبرد؛ زیرا خداوند بعد از ذکر یادشده فرموده است:
«(مردی که فاقد نعمتهای دنیوی بود، خطاب به مردی که از نعمتها برخوردار بود) فرمود: اگر تو مرا به مال و فرزند، کمتر از خود میدانی، امید است خداوند مرا بهتر از باغ تو بدهد.»
(الأمالی صدوق، ص ۶؛ بحارالانوار، ج ۹۰، ص ۱۸۴-۱۸۵، به نقل از موعود، شماره ۱۶۷)
گزارش از فهیمه علیمردانی