در دورهای که خشکسالی بیداد میکند راههای نوین آبیاری به داد کشاورزان رسیده است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز فارس، نسیم خنکی لابه لای برگ های درختان سیب شروع به وزیدن می گیرد. انعکاس نورآفتاب در سرخی سیبهای گلاب جلوه ای دیدنی آفریده که به راستی هیچ نقاشی قادر به آفرینش چنین تابلویی نیست. میگوید در این وضع خشکسالی و بی آبی همه ی اینها را به برکت استفاده از روش نوین آبیاری به دست آورده است.
مشهدی محمد؛ باغدار اِقلیدی سال هاست که با تولید و فروش سیب چرخ زندگی اش را میچرخاند. زنگ هشدار خشکسالی و بی آبی که به صدا در آمد و بسیاری از چشمهها، قناتها و چاههای کشاورزی اقلید که خشک شد نگرانی از اینکه باغ سیبش را از دست بدهد او را به سمت آبیاری نوین کشاند.
برون رفت از وضعیت قرمز!
سال هاست بحران خشکسالی دامن گیر کشور شده و در این میان، فارس که اقتصاد خود را برپایه لرزان کشاورزی بنا نهاده بیش از همیشه محتاج آب است.
حالا در این شرایط سخت که دیگر شعار " آب هست؛ اما کم هست" به شعار هشدار دهنده "وضعیت آب قرمز است" تبدیل شده، چاره چیست؟- آیا در استانی که سالانه با تولید ۱۰ میلیون تن محصول زراعی و باغی بخشی از امنیت غذایی کشور را برعهده دارد کشاورز باید دست روی دست بگذارد و شاهد خشک شدن محصولاتش باشد یا باید راهی بیابد برای برون رفت از این بحران؟
به باور آنها برای زنده نگه داشتن کشاورزی در شرایط خشکسالی، بهترین تدبیر ، اجرا طرحهای نوین آبیاری است.
در باغ سیب مشهدی محمد با او هم قدم میشوم. میپرسم چرا از آبیاری نوین استفاده کرده؟ میگوید با توجه به کمبود منابع آبی کشور و اتلاف شدید آب استفاده از روش آبیاری سطحی مقرون به صرفه نیست. اما اگر از آبیاری قطرهای که یکی از طرحهای نوین آبیاری هست استفاده کنیم علاوه بر کمتر شدن حجم آب مصرفی، میزان تولید و کیفیت محصول نیز بالا میرود و برعمر انبارداری و بازار پسند بودن محصول هم تاثیر میگذارد.
آقای معصومی کشاورز اهل نَمدان اقلید هم که از اولین کشاورزانی بوده که به استقبال آبیاری نوین رفته است هم اکنون ۳۷ هکتار از ۶۰ هکتار زمین کشاورزی اش را که در آن گندم و سیب زمینی کاشته است به آبیاری نواری مجهز کرده است. او می گوید در استانی مانند فارس که بارش باران به حداقل رسیده و با معضل خشکسالی روبرو هستیم نوعِ نواری بهترین راه برای آبیاری است زیرا مصرف آب به نصف می رسد، از میزان تبخیر آب کاسته می شود و تولید محصول هم ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر میشود.
توضیحات آن ها نشان میدهد آموزشهای کارشناسان جهاد کشاورزی اقلید را به خوبی فراگرفته اند .
مدیر جهاد کشاورزی اقلید میگوید در این شهرستان از ۲۱ هزار کشاورز و باغدار، ۱۸ هزار نفر در خصوص طرحهای نوین آبیاری آموزش دیده اند. به گفته خسروانی ۵۰ درصد از زمینهای کشاورزیِ اقلید زیر پوشش طرحهای نوین آبیاری رفته است. این شهرستان از نظر اجرای طرح های نوین آبیاری مقام نخست استان فارس را دارد.
اسلامی استقبال کشاورزان فارسی را از اجرای این طرحها خوب توصیف میکند و میگوید امسال شهرستانهای اقلید با ۲ هزار و ۱۰۰ هکتار، لارستان با هزار و ۸۱ هکتار و مرودشت با ۷۰۰ هکتار از نظر اجرای طرحهای نوین آبیاری رتبههای اول تا سوم استان را به خود اختصاص داده اند.
به گفته او با اجرای طرح های نوین آبیاری شامل قطره ای، نواری و بارانی در ۲۴ هزار هکتار از اراضی کشاورزی، فارس پارسال در بین استانهای کشور رتبه نخست را به دست آورد که از محل اعتبارات ملی ۱۶۲ میلیارد تومان به کشاورزان تسهیلات بلاعوض داده شد.
طرحهای نوین آبیاری به مجموعه تمهیدات، راهکارها و فن آوریها جدید میگویند که با عملیاتی کردن آنها علاوه بر ارتقا بهره وری، نیاز واقعی آبِ گیاهان تامین و شرایط خاک به لحاظ فیزیکی، شیمیایی و زیست محیطی پایدار نگهداشته میشود.
به گفته رییس جهاد کشاورزی فارس، این استان با فاصله زیاد از دیگر استان ها از نظر اجرای طرحهای نوین آبیاری مقام نخست کشور را دارد.
قاسمی میگوید از سال ۷۹ تا کنون ۲۸۳ هزار هکتار از زمینهای کشاورزی فارس زیر پوشش طرحهای نوین آبیاری رفته است.
با توجه به اینکه با اجرا طرحهای نوین آبیاری، در هر هکتار ۴ هزار مترمکعب آب صرفه جویی میشود؛ بنابراین می توان گفت طی ۱۸ سال اجرای این طرح ها در فارس، حتی بیش از ظرفیتِ درود زن بزرگترین سد استان که گنجایش ۹۶۰ میلیون متر مکعب آب را دارد در میزان مصرف آب در بخش کشاورزی فارس صرفه جویی شده است.
کارشناسان علاوه بر صرفه جویی در آب، مهمترین مزایای اجرای طرحهای نوین آبیاری را کاهش مصرف بذر، سم و کود، افزایش میزان کمی و کیفی محصولات، سهولت آبیاری، کنترل بهتر آفتها و بیماری ها، تغذیه مناسب گیاه و استفاده کمتر از نیروی انسانی بیان میکنند.
ناهمواریها در اجرا
اجرای طرحهای نوین آبیاری اگر چه از مزایای ویژه برخوردار است؛ برخی ناهمواریها، اجرای آن را کند کرده است.
کارشناس آبیاری نوینِ جهاد کشاورزیِ فارس میگوید خُرد بودن زمین های کشاورزی یکی از مشکلات در مسیر اجرایی کردن طرح های نوین آبیاری در استان فارس است.
برزویی میگوید وقتی زمین یکپارچه باشد مدیریت و نظارت در این زمین ها برای اجرای طرح ها بیشتر می شود اما وقتی زمین ها خُرد باشند به دلیل داشتن بهره بردار متعدد نظارت بر این زمین ها سخت تر و استفاده از تجهیزات برای اجرا طرح های نوین آبیاری نیز با هزینه بیشتری همراه خواهد بود.
مانع دیگر که او اشاره میکند ناهماهنگی برون سازمانی است. به گفته کارشناس آبیاری نوین جهاد کشاورزی فارس، ناهماهنگی برون سازمانی و کمرنگ بودن تعامل بین شرکت های سهامی آب منطقه ای استان ها با وزارت جهاد کشاورزی اجرا طرح های نوین آبیاری را با کندی مواجه کرده است.
دست انداز دیگری که برزویی آن را بیان میکند ابلاغ نشدن سیاستهای تکمیلی مبنی بر ملزم کردن کشاورزان به اجرای طرحهای نوین آبیاری در زمینهای کشاورزی است. او معتقد است تا الزام قانونی در خصوص اجرا این طرحها نباشد شاهد انفعال در بهره برداران خواهیم بود.
آب را دریابیم
بر اساس اعلام معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، امسال ۲ هزار میلیارد تومان برای توسعه روشهای نوین آبیاری در کشور اختصاص یافته است که این مهم نشان از عزم مسولان برای مقابله با خشکسالی و توجه ویژه به بخش کشاورزی خبر می دهد؛ بخش مهمی که بیتوجهی به آن بازی با امنیت غذایی یک سرزمین است. تحقیقات نشان می دهد میزان هدر رفت آب بخش کشاورزی در ایران ۷۰ درصد است؛ یعنی از ۸۶ میلیارد مترمکعب آب مختص این بخش، حدود ۶۰ میلیارد مترمکعب آن هدر میرود و ۸۰ درصد اتلاف منابع آبی کشاورزی به علت استفاده نکردن از فن آوریهای پیشرفته آبیاری است.
در استانی که اقتصاد آن کشاورزی است و نیمی از ۸ هزار روستای آن به دلیل خشکسالی، تعطیلی کشاورزی و بیکاری، خالی از سکنه شده و مهاجرت های ناخواسته را رقم زده ناگزیر باید بیش از همیشه آستین ها را بالا زد و با تشویق هر چه بیشتر کشاورزان به تغییر نگرش و اصلاح ساختار آبیاری از سنتی به نوین، بخشی از هدر رفتِ آب را به چرخه تولید و استفاده برگرداند.
تا دیر نشده آب را دریابیم...
*سیده نصرت شجاعی