نذری محرم ، آئینی سنتی

به گزارش خبرگزاری صداوسیما، خراسان شمالی معروف به گنجینه فرهنگ ها و معرفت هاست . خرده فرهنگ ها و آداب و رسوم نسل های گذشته در این استان با وجود اقوام ترک و کرد و تات و ترکمن و فارس این خطه را رنگارنگ کرده است.
سنت های ماه محرم در خراسان شمالی زبان زد است و شاید کمتر از آن گفته شده باشد ، از نوحه خوانی و مدیحه سرایی ، تا تعزیه و حلیم پزان و دسته روی هیئت ها و علم گردانی.
محرم که می شود در شهرها و روستاها خیمه برپا می‌ شود و شهر سیاه پوش از عزای فرزند زهرا.
برای این گزارش سوژه حلیم پزان را انتخاب کردم ، یادم آمد پدرم نزدیک 10سال حلیم پزمسجد روستای خودمان بود تصمیم گرفتم شبی پای صحبتش بنشینم .
پدرم حسنقلی خرمی راد از 70 سال پیش می گوید، زمانیکه در مسجد روستایشان گُلِی ، حلیم را در دیگهای مسی و با هیزم می پختند.
او می گوید : بچه که بودیم دهه اول محرم برای پختن حلیم در کوچه ها خانه به خانه علم گردانی می کردیم و علی خانِ ذاکر با خواندن این بیت ترکی(آچِق باشِن یِرَوِرُب ،حُسینِم دِیُوب دَرِ وِرُب)(سَرِ بی کلاهمُ و زمین می زنم و حسین گویان دَرمی زنم ) از تک تک خانه ها برای پختن حلیم هیزم جمع آوری می کردیم مواد لازم برای پخت حلیم هم از موقوفات روستا و نذری های مردم استفاده می شد.
پخت حلیم 24 ساعت طول می کشد و در آن از گوشت و گندم خرد شده (که در اصطلاح به آن یارمه گفته می شود) استفاده می شود . آشپزها دو ساعت مانده به پذیرایی از عزاداران با چوبهای مخصوصی که به اصطلاح به آن چمبه گفته می شود گوشت و گندم را کاملا می کوبند و بعد روغن داخل حلیم می ریزند و بعد از کشیدن در کاسه های مسی با خورشتی شامل لپه و رب وجِزلاق تزئین وبین عزاداران پخش می کنند.
خرمی راد می گوید: در این روستا هر کس برای مشارکت دراین غذای نذری بنابر توان مالی‌اش و نذرها و نیازهای خود پول ، گوسفند و یا گندم را تامین می کردند.
زنان در تمیز کردن گندم و درست کردن جزلاق و مردهای جوان نیز در کوبیدن ،طبخ حلیم و پذیرایی از عزاداران شرکت می کردند، اما اکنون با آمدن امکاناتی چون برق و گاز و آب پختن حلیم بسیار آسانتر از سالهای گذشته شده است.
چمبه زن و چمبه زنی
به گفته ی خرمی بیشترین زحمت را جوانانی می کشیدند که به عنوان چمبه زن دو ساعت تمام در آشپز خانه جلوی آتش برای کوبیدن گوشت و گندم وقت می گذاشتند. آنان با فرستادن صلوات و ذکر مصیبت حلیم را آماده می کردند و در آخر آنقدر خسته می شدند که حتی یک قاشق هم از این نذری نمی توانستند بخورند.
آقا مرتضی که 6 سال است درمحرم به عنوان چمبه زن در حسینیه محمد رسول ا... شهرک امام خمینی بجنورد به عزاداران خدمت می کند، در مورد کار چمبه زنی حلیم می گوید: چمه زدن کار بسیار سختی است ، نوکری در خانه امام حسین (ع) خستگی ندارد و آرزو دارم باخدمت به عزاداران حسینی روزی زیارت کربلا قسمتم شود.
سنتی به قدمت تاریخ
قاسم مهر نیا پیر غلام 73 ساله و مداح اهل بیت خراسان شمالی که سالهاست به عزاداران حسینی خدمت می کند، از بزرگان خود شنیده که از صد سال گذشته در بجنورد، محرم و صفر حلیم طبخ می شد.
او می گوید: حلیم یک بِرَند و خاص بجنورد است که در گذشته حتما باید با گوشت بُز نر (حَوری) پخته می شد، اما اکنون با گوشت گوسفند و یا گاو هم پخته می شود.
به گفته ی مهرنیا سفره های پذیرایی با غذاهای سنتی فقیر و ثروتمند را کنار هم می نشاند و همه از طعامی می‌خورند که با عشق به مولایشان ابا عبدالله الحسین طبخ شده است.
حسین زاده یکی دیگر از حلیم پزهای خراسان شمالی است که به گفته ی خودش حلیم پختن میراثی است 50 ساله که از پدر و برادر بزرگترش به او رسیده است.
علی اصغرحلیم پَز می گوید: در آشپزخانه حسینیه ینگه قلعه روش خاصی برای پخت حلیم به کار می بریم که جاهای دیگر نیز از این روش الگو گرفته اند.
او می گوید ابتدا گوشت را داخل کیسه می ریزیم و ازشب تا صبح می جوشانیم و سپس از داخل کیسه در آورده و کاملا گوشت را از استخوان جدا می کنیم و با یارمه دم شده مخلوط وبعد از ظهر 2 تا 3 ساعت جوانان آن را چمبه می زنند.
حلیم پزان آیینی است که معرفت و مشارکت در امر خیر را به تک تک پیروان امام حسین (ع) می‌آموزد و مهمانان خراسان شمالی میتوانند از این نذری محرم که آئینی سنتی است بهره ببرند .
عالم همه محو گل رخسار حسین است ، ذرات جهان درعجب از کار حسین است . دانی که چرا خانه ی حق گشته سیه پوش ، یعنی که خدای تو عزادار حسین است.

نویسنده : سکینه خرمی