گزارش مکتوب ...
عاشقانههایی بر چوب
منبت آباده پا به جهان می گذارد .
چوب همیشه قصه درخت را روایت میکند. جان دارد؛ حرف میزند؛ قصه میگوید.
از باران؛ از پرندگان، از مسافرهای خسته و عاشق، از کوبههای سرد تبر.
گُل هایش عطر دارد، مرغ هایش آواز میخوانند و نقش و نگارش نقب میزند به ژرفای روح آدمیزاد؛ بی آنکه چیزی بگوید.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز فارس ؛ برای روایت از این همه زیبایی راهی سفر میشوم سفری تا شمالیترین نقطه فارس؛ آباده.
حکاکی عاشقانه بر تن چوب ۵۰ متر بیشتر نداشت، اما بیشک تاریخ بلندی را در خود جای داده بود؛ حرف از یک کارگاه کوچک منبت در آباده است با پیرمردی درقاب که تا آخرین برگ زندگی به هنرش وفادار ماند.
استاد علی میگفت: در روزهایی که غبار فراموشی بر تن این هنر اصیل نشسته بود، پدر در همین حجره کوچک، همچنان مُغار بر چوب نشاند و کشاند و نگذاشت قامت این هنر، خم و نقشش در قاب روزگار کمرنگ شود.
دو ماه پیش به دیدنش رفتم ...
علی امامی که بعد از پدر نبض این میراث گرانقدر در دستان او میزد، از خاطرات کهنش میگفت: اواخر سال ۱۳۱۰، به همراه برادر و پدرم استاد احمد امامی آبادهای برای ترویج و اشاعه هنرهای سنتی راهی مدرسه کمال الملک تهران شدیم.
در آن جا کارگاه منبت تأسیس کردیم وبرای تعلیم کارآموزان جوان، کمر همت بستیم.
شاگردانی که سالها بعد، برای خود استاد کهنه کار منبت شدند تا نبض این هنر- صنعت در جای جای این مرز پرگهر، استوار و پرصلابت بزند.
پیرمرد از حرف خودش ذوق میکرد و چشمانش برق میزد.
داستان را با آب و تاب تعریف میکرد، همچون پدری دلسوز که داستان بالندگی فرزندش را روایت میکند.
میگفت: نقش سرانگشتان هنرمند پدر بر منبت کاریهای کاخ مرمر یادگار همان روزهاست.
... سالها گذشت و برای احیای این دست سازه پربها، به خاستگاهش بازگشتیم.
به همت صنتعگران و هنرمندان، کارگاههای سنتی کوچک وبزرگ در همه جای آباده برپا شد.
از حجرههای کوچک، هنرمندان بزرگی پا گرفتند تا سنتیترین شیوه ساخت منبت ایران، در آباده جانی دوباره بگیرد.
تا جایی که بوی خوش چوب درختان گردو، گلابی، عناب، شمشاد و نارنج و صدای خِرت خِرتِ مغار از هر خانه و حجرهای به گوش میرسید.
خانم حسنی یکی از ۳۰۰ زن سرپرست خانواری است که در کارگاه صنایع دستی پاسارگاد سرام، به ساخت منبت مشغول است .
آموزشهای تخصصی رایگان، راه اندازی رشته منبت در هنرستانها، حمایت از صنعتگران، تبلیغات، بازاریابی و صادرات موفق، برپایی بازارچههای صنایع دستی دائمی برای فروش محصولات و شرکت در نمایشگاههای بینالمللی موجب شده تا جوانان هم با اشتیاق پا به عرصه صنعتگری بگذارند و روز به روز بر تعداد منبت کاران آباده افزوده شود.
آباده ؛ آباد با هنرمندانشآباده، شمالیترین شهر استان فارس.
شهری که وجود ۲۰۰ کارگاه سنتی و صنعتی و ۵ هزار منبت کار، انگیزهای شده تا مسئولان برای ثبت جهانی اش آستین همت بالا بزنند.
سید رضا حسینی کارشناس منبت در خصوص خاستگاه این هنر اصیل میگوید: در اسناد، کتب و سفرنامههای متعددی از پیشه منبت کاری آباده سخن رفته است.
در کتاب صنایع دستی کهن ایران نوشته هانس وولف میخوانیم: «کندهکاری چوب امروز در آباده که بر فلات بلند بین اصفهان و شیراز قرار گرفته است ساخته میشود».
در فارسنامه ناصری در شرح بلوکات فارس در بخش آباده میخوانیم: "مردمش رعیت پیشه و سازگار، حرفه مردمش قاشقسازی و قلمدان و جعبه از چوب امرود و گلابی است. قاشق شربت خوری و جعبه چوبی آباده در خوبی در روی زمین مشهور است. "
هاینریش کارل بروگش، خاورشناس آلمانی در دومین سفرنامهاش به ایران با نام «در سرزمین آفتاب» آورده است: آباده به خاطر ساخت اشیای چوبین شهرت زیادی دارد. صنعتگران این شهر با مهارتی باورنکردنی از چوب درخت گلابی انواع و اقسام اشیای چوبی را با منبتکاریهای زیبا میسازند. "
ارژنگ ربیعی پژوهشگر صنایع دستی فارس هم میگوید: نمونههایی از انواع قاشقهای شربت خوری نفیس آباده در موزه" ویکتوریا و آلبرت" لندن، با نام خود آباده موجود است.
امیری، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس با تاکید براین که خاستگاه اصلی هنر منبت، شهر آباده است، میگوید: قدیمیترین اثر منبت موجود، مربوط به در چوبی مسجد جامع عتیق شیراز در نیمه اول قرن سوم هجری قمری است که دارای زیرساختی از چوب تبریزی با تزئینی پر ضلع از خلالهای چوب گردو است.
به گفته رئیس اداره صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری آباده، قدمت ۷۰۰ ساله منبت این شهر موجب شد، کار مستند سازی و پرونده نگاری این رشته هنری از سال ۹۲ آغاز شود.
جعفرپور میگوید: یک سال بعد، اولین گواهینامه ثبت "نشان جغرافیایی"درصنایع دستی کشور به نام "منبت آباده" صادر شد.
پس از آن، پرونده پربارمنبت آباده به دفتر سازمان جهانی مالکیتهای فکری (WIPO) در ژنوِ سوئیس ارسال و در سال ۹۴، اولین گواهینامه بین المللی ثبت نشان جغرافیایی در رشتههای صنایع دستی ایران بر تارک "منبت آباده" به یادگار نشست.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس میگوید: ثبت "فنون رشته منبت سنتی آباده" در فهرست آثار میراث ناملموس فرهنگی کشور در سال ۹۵ بود که مقدمات نامزدی شهر آباده در شورای راهبردی روستاها و شهرهای ملی سازمان میراث فرهنگی را رقم زد.
امیری میافزاید: ۳۰ تیرماه همین امسال بود که آباده با افتخار عنوان شهر ملی منبت در کشور را به خود اختصاص داد.
منبت آباده در انتظار جهانی شدنهمت میراث فرهنگی، استادان منبت آباده را خرسند و امیدوار به ادامه کار کرد تا نگذارند قدمت و دیرینگی هنرشان از عیار بیفتد.
همتشان به بار نشست؛ ضرب شصت استادان آقاجان، امامی، صنیعی، حیدرپناه، شهریاری و عسکری تا باختر رفت و هیئت ارزیابان شورای جهانیِ صنایع دستی را به آباده کشاند.
امروز شهر آب و جارو شده و برای میزبانی از ارزیابان بین المللی مهیاست.
اسدالهی فرماندار آباده دلش به ثبت جهانی منبت آباده روشن است و میگوید : راهاندازی ویترین صنایع دستی در دستگاههای اجرایی و سطح شهر، ایجاد آموزشگاه فنی و تخصصی و دانشگاهی در رشته منبت، ایجاد و ساخت اِلِمان و مبلمان شهری در زمینه شناساندن منبت آباده به گردشگران تنها بخشی ازطرحهایی است که در این شهرستان اجرا شده است.
دکتر غاده هیجاوی؛ رئیس منطقه آسیا – اقیانوسیه شورای جهانی صنایع دستی وارد آباده شده و در بازدید از کارگاههای منبت کاری میگوید: من در شهر آباده تاریخ صنایع دستی را به وضوح دیدم و این موضوع باعث شد این منطقه را به روشنی بشناسم.
برای او بسیار جالب است که در این شهر حتی دانش آموزان هم به هنر منبت روی آورده اند وبه آموختن این مهارت مشغول هستند.
هیجاوی از چهره مردم شهر خوانده که عاشق هنرشان هستند : «با دیدن این مردم پی بردم که آنها خودشان را در آثاری که میسازند پیدا میکنند و حس آرامش و رضایت دارند»
او با تقدیر از حمایت دستگاههای دولتی و بخشهای خصوصی از هنرمنبت در آباده میگوید : ایران تنها کشور در دنیا است که گزارشهای عملکرد در این رشته را به شورای جهانی ارسال کرد و این موضوع نشان میدهد مسئولان به این موضوع اهتمام جدی دارند و از هنر و هنرمند حمایت میکنند.
"یوشا کریشنا" مشاور رییس منطقه آسیا واقیانوسیه شورای جهانی صنایع دستی هم معتقد است: برای معرفی بیشتر این هنر اصیل و البته جهانی باید کارگاهها و نمایشگاههای تخصصی منبت در خارج از ایران برگزار شود.
او به بازدیدش از کارگاهای منبت آباده هم اشاره میکند و میگوید : من در منزل خود دست سازهای منبت کاری شده دارم که با حضور در کارگاههای آباده، متوجه شدم که این محصول، منبت آباده است.
همه چیز خوب به نظر میرسد و نوید جهانی شدن این هنر را دارد.
از ویدا توحدی؛ مشاور معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور در این خصوص میپرسم و او میگوید:این سفر نتایج خوبی در پی داشته و نظر ارزیابان مثبت به نظر میرسد، ولی در عین حال نتیجه کاربه تایید نهایی شورای جهانی صنایع دستی بستگی دارد.
به گفته او گزارش این بازدیدها برای بررسی به دفتر مرکزی شورای جهانی در لندن و دیگر دفاتر قارهای ارسال میشود و این روند حدود دو ماه طول میکشد.
خبری خوش در راه است!اینک همه چشم انتظار خبری خوشند.
۲۰۰ استاد مسلم منبت، ۵ هزار هنرمند چیره دست، ۴۰۰ هنرآموز مشتاق، ۳۰۰ بانوی منبت کار سرپرست خانوار و ۵۷ هزار هنردوست آباده ای منتظرند تا عـاشقانههـای گمشـده میان چـوبها و ریزنقشهای دستافرینه شان بر چارچوب صنایع دستی جهان به یادگار حک شود.
باز هم به سراغ استاد امامی میروم. اما این بار نه در حجره کوچکش که در خانه ابدی اش.
به قطعه هنرمندان آرامستان آباده رسیدم.
استاد امامی.
استاد حیدرپناه.
استاد ..
افسوس ازین دستان پر هنر.
گویی اینجا هم خاک را به بازی گرفته اند.
کاش صدای دلم را بشنود استاد.
یادت هست میگفتی تا زنده ام، برای زنده ماندن این هنر تلاش میکنم. حالا تلاش چند ده ساله ات، منبت را برتارک هنر ایران نشانده و نام آباده را به عرش هنر جهان رسانده است.
کاش صدای دلم را بشنود استاد. …
* مریم شمس