تقابل گازی روسیه و آمریکا در اروپا

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما؛ روابط آمریکا و روسیه در دوره پسا جنگ سرد با نوسان های زیادی همراه بوده است با این حال با وقوع بحران اوکراین در سال 2014 و پس از آن یعنی ظرف پنج سال گذشته، روند روابط مسکو و واشنگتن سیر نزولی طی کرده و روند اعمال تحریم ها علیه مسکو شتاب گرفته است.

این تحریم ها در ابعاد مختلف سیاسی و دیپلماتیک، تجاری و اقتصادی ، نظامی و تسلیحاتی وانرژی مطرح شده اند. واشنگتن خواهان همراهی کامل اروپا در زمینه اعمال فشار به روسیه است. در این راستا مقامات ارشد آمریکایی بارها از اتحادیه اروپا خواسته اند تا همکاری با روسیه را در زمینه پروژه خط لوله گازی نورد استریم- 2 متوقف کند . مقامات روسی نیز بارها تاکید کرده اند که هدف آمریکا از تحریم های ضد روسی به ویژه در بخش انرژی ، محدود کردن حضور اقتصادی روسیه در بازار گازی اروپا است که اکنون بیش از 30 درصد سهم آن را در اختیار دارد.

خط لوله گازی نورد استریم- 2 از سواحل روسیه و از طریق بستر دریای بالتیک به آلمان کشیده می‌شود .این خط لوله، پروژه مشترک بین شرکت گازپروم روسیه با شرکت های آلمانی، فرانسوی، اتریشی و هلندی است که با هدف ارسال ۵۵ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی روسیه به اتحادیه اروپا راه اندازی شده است. در این پروژه علاوه بر شرکت گاز پروم روسیه ، شرکت‌های Wintershall ، Uniper، Dutch-British Shell، Engie و OMV شرکت دارند. این خط لوله با عبور از دریای بالتیک و دور زدن اوکراین، گاز روسیه را به آلمان منتقل می کند.

نورد استریم-2
روسیه مهمترین صادر کننده گاز به کشورهای اتحادیه اروپا محسوب می شود . در سال های اخیر مسکو طرح های بزرگی را به منظور افزایش حجم گاز صادراتی به اروپا و کاهش وابستگی به اوکراین برای صادرات گاز به اجرا در آورده و یا مد نظر قرار داده است.پس از عملیاتی شدن خط لوله گازی نورد استریم -1 در نوامبر 2011، اکنون روسیه به دنبال ساخت خط لوله گازی نورد استریم -2با همکاری یک کنسرسیوم اروپایی است. طول خط لوله نورد استریم-2 حدود 1200 کیلومتر است که تاکنون 370 کیلومتر آن کار گذاشته شده است که در واقع درصد قابل توجهی از پروژه انجام شده است. البته در طراحی نورد استریم ابزارهای انتقال دیگری وجود دارد که پروژه را تکمیل می‌کند. 51 درصد سهام این پروژه متعلق به روسیه و 49 درصد سهام آن در اختیار اروپایی ها است .اروپایی ها منافع مهمی را در این خصوص مد نظر دارند که این مساله به هم افزایی منافع روسیه و کشورهای اروپایی درگیر در این پروژه می‌افزاید.
مخالفت آمریکا
آمریکا به عنوان مهمترین رقیب سیاسی ، نظامی و اقتصادی روسیه مخالفت شدید خود را با این امر اعلام کرده و کارشکنی های زیادی به منظور ادامه نیافتن ساخت این خط لوله صورت داده است. در این راستا دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در انتقادی بی سابقه پروژه خط لوله گازی نورد استریم- ۲ را (که با بودجه ۱۱ میلیارد دلاری در حال احداث است) یک «سلاح ژئوپلیتیک» توصیف کرد و گفت این پروژه وابستگی اروپا به گاز روسیه را افزایش می‌دهد. ترامپ در اواسط اردیبهشت 1398در یک بیانیه مشترک با "پیتر پلگرینی" نخست وزیر اسلوواکی با اشاره به اینکه این پروژه عامل آسیب پذیری کشور‌های اروپایی است، گفت:" نورد استریم- ۲ نباید سیاسی شود، امنیت وابسته به تامین انرژی برای امنیت ملی امری ضروری است، اما ما استفاده از پروژه‌های تامین انرژی از جمله نورد استریم-2 را به عنوان سلاح ژئوپلیتیک قلمداد می‌کنیم."
آمریکا از دوره دوم ریاست جمهوری باراک اوباما رئیس جمهور قبلی این کشور ، بر طبل مخالفت با پروژه نورد استریم -2 کوبیده و خواهان توقف آن شده بود.

واشنگتن همواره ادعا کرده که این پروژه در راستای منافع اروپایی ها نیست. کنگره آمریکادر دسامبر 2018 قطعنامه‌ای در مخالفت با ساخت خط لوله گازی نورداستریم-2 و لزوم اعمال تحریم‌هایی علیه آن تصویب کرد.به گفته "ریچارد گرنل"سفیر آمریکا در آلمان: از دیدگاه واشنگتن، این خط لوله گاز فقط گاز را منتقل نمی‌کند و خطر تحریم‌ها را به دنبال دارد.این مقام ارشد دیپلماتیک معتقد است روسیه با انتقال گاز به اروپا از طریق این خط لوله، می‌تواند از آن به عنوان حربه‌ای برای تحریم اروپا و ضربه زدن به صنعت انرژی آن استفاده کند. پروژه نورداستریم-2 با مخالفت چندین کشور اروپای شرقی و مرکزی نیز مواجه شده است، چرا که این کشورها همانند آمریکا مدعی هستند که عملیاتی شدن این خط لوله موجب افزایش وابستگی اروپا به گاز طبیعی روسیه می‌شود که خود یک تهدید محسوب می شود.

ریچارد گرنل، کارل ساندز و گوردون سوندلند سفرای آمریکا در آلمان، دانمارک و اتحادیه اروپا در اواخر سال 2018 هشدار دادند که خط لوله نورداستریم-2 به شدت تأثیرگذاری انرژی روسیه در اتحادیه اروپا را افزایش خواهد داد. این سفیران گفتند: "وابستگی اتحادیه اروپا به گاز روسیه در مجموع خطراتی برای اروپا و غرب به حساب می‌آید و باعث آسیب‌پذیری بیشتر ما می‌شود. آنها مدعی هستند که نورداستریم-2 آسیب پذیری اروپا به تاکتیک‌های باجگیرانه روسیه در بخش انرژی را بیشتر خواهد کرد." آمریکایی ها در عین حال ادعا می کنند که ایجاد خط " نورداستریم-2 " در کنار خط لوله "ترک استریم" از طریق دریای سیاه به این معنی است که روسیه قادر خواهد بود با دور زدن اوکراین، گاز را به اروپا صادر کرده و این کشور را از درآمد حاصل از ترانزیت گاز روسیه محروم کند.
مایک پنس، معاون رئیس جمهور آمریکا در فوریه 2019به شرکای اروپایی واشنگتن هشدار داد در برابر اجرای پروژه نورد استریم- ۲ مقاومت کنند،چراکه این پروژه به وابستگی اروپا به روسیه منجر خواهد شد. با این وجود، ساخت خط لوله گازی " نورداستریم-2 در حال انجام است.

مواضع اروپایی ها
اروپا اکنون بر سر پروژه خط لوله گازی نورد استریم -2 دو پارچه شده است. پارلمان اروپا در 13 دسامبر 2018 در اقدامی که آشکارا با هدف اعمال فشار به روسیه انجام گرفت، با تصویب قطعنامه‌ای خواستار توقف روند ساخت خط لوله گازی نورد استریم-2 شد. در این سند تاکید شد که این طرح امنیت انرژی اروپا را در معرض خطر قرار می‌دهد.تصویب این قطعنامه بر خلاف سیاست آلمان به عنوان مهمترین کشور اتحادیه اروپا و بزرگترین اقتصاد اروپا است. برلین مدتهاست که علیرغم خواست آمریکا که خواهان توقف همکاری آلمان با روسیه برای احداث این خط لوله گازی است ،بر اجرای این پروژه که موجب افزایش قابل توجه صادرات گازی روسیه به اروپا خواهد شد، پافشاری می کند .از دیدگاه مسکو نیز این قطعنامه پارلمان اروپا به دلیل فشار آمریکا به تصویب رسیده است. یک روز قبل از تصویب قطعنامه پارلمان اروپا ، کنگره آمریکا قطعنامه‌ای در مخالفت با ساخت خط لوله گازی نورداستریم-2 و لزوم اعمال تحریم‌هایی علیه آن تصویب کرد.

به گفته "ویچسلاو والودین" رئیس دومای دولتی روسیه : درخواست برای توقف یک طرح اقتصادی سودمند برای همه کشورهای اروپایی و شهروندان آنها تنها پس از تهدیدهای مکرر دولت آمریکا علیه شرکت های اروپایی که در ساخت این خط لوله مشارکت دارند صورت گرفته است.
واکنش اتحادیه اروپا نیز به این درخواست منفی بوده است. در این راستا "گونتر اوتینگر" کمیسر بودجه اتحادیه اروپا ،ساخت پروژه خط لوله انتقال گاز نورد استریم- ۲ را به رغم تهدیدهای آمریکا، غیر قابل توقف دانست.به گفته اوتینگر : با وجود مخالفت و تهدید های "دونالد ترامپ" رئیس جمهوری امریکا، با پروژه خط لوله انتقال گاز نورد استریم- 2 ، این خط لوله بالاخره ساخته شده و دیگر به این سادگی ها قابل توقف نیست.
دو کشور مهم اتحادیه اروپا یعنی آلمان و اتریش قاطعانه خواهان ساخت و عملیاتی شدن خط لوله گازی نورد استریم -2 هستند. مقامات ارشد این کشورها تاکید کرده اند که بدون توجه به موضع آمریکا از اجرای این پروژه گازی حمایت خواهند کرد. البته فرانسه به عنوان دومین کشورمهم اتحادیه اروپا مخالفت هایی با این پروژه داشت که پس از مذاکرات مقامات ارشد فرانسوی و آلمانی در فوریه 2019 ، به احداث این خط لوله گازی رضایت داد. برلین و پاریس روی نسخه جدیدی از سند دستورالعمل گازی اتحادیه اروپا توافق کردند که پروژه نورد استریم -2را بلوکه نمی‎کند و آن را به سفیران کشورهای عضو اتحادیه اروپا در بروکسل ارائه کردند. اکنون آلمان حامی اصلی پروژه نورد استریم -2 محسوب می شود. "آنگلا مرکل" صدر اعظم آلمان در اوایل فوریه 2019در سخنانی از پروژه خط لوله انتقال گاز نورد استریم- 2 حمایت کرده و تاکید کرد که این پروژه هیچ گونه وابستگی به روسیه نمی آورد. آلمان تحت هیچ شرایطی تنها خود را به روسیه وابسته نمی کند.وی در دیدار با سران کشورهای موسوم به ویزگراد(مجارستان، لهستان، اسلواکی و جمهوری چک) تصریح کرد که وابستگی به گاز روسیه در پروژه نورد استریم- 2 وجود نخواهد داشت، اگر ما اصل تنوع را رعایت کنیم.
"سباستین کورتز" صدراعظم اتریش، ضمن حمایت از اجرای پروژه خط لوله گازی نورد استریم گفت: ترامپ به وضوح گفته است که آمریکا مخالف این پروژه است. ما از این مساله آگاه هستیم. ما از این پروژه حمایت می‌کنم، زیرا خواهان تامین انرژی اتریش هستیم.
مساله اوکراین
در عین حال اتحادیه اروپا خواهان توافقی در زمینه خطولوله گازی نورد استریم- 2 با روسیه است که در آن منافع اوکراین به عنوان مهمترین مسیر انتقال گاز روسیه به اروپا حفظ شود . برخی کشورهای اروپایی به ویژه آلمان و اتریش ، از این پروژه استقبال و برخی کشورها مانند لهستان و کشورهای حوزه بالتیک در کنار اوکراین و آمریکا با آن مخالفت کرده اند. این کشورها می‌گویند که روسیه تلاش می‌کند تا با تکمیل پروژه نورد استریم- 2 و دور زدن اوکراین برای صادرات گاز به اروپا ، درآمد اوکراین را کاهش دهد، چراکه بخش عمده درآمد اوکراین، از طریق کسب حق عبور از خطوط انتقال گاز روسیه به اروپا تأمین می‌شود.
نتیجه گیری
با توجه به اختلافات روز افزون اتحادیه اروپا با آمریکا از جمله در مساله خط لوله گازی نورد استریم -2 می توان پیش بینی کرد که ترامپ در آینده صرفا به توصیه به اروپایی ها بسنده نکرده و فشارهایی را برای تحمیل خواسته خود صورت خواهد داد. مخالفت بروکسل با این خواسته واشنگتن ، در واقع نماد دیگری از اختلافات روز افزون دو سوی اقیانوس اطلس است. "فرانسیس پرین" کارشناس سیاسی معتقد است: کشورهای عضو اتحادیه اروپا باید اختلافات خود را کنار بگذارند و «به صراحت به آمریکا بگویند اروپا در برابر تحریم‌های احتمالی آینده از جانب آمریکا علیه مسکو متحد است.».
از جنبه دیگر ، روسیه به نیت واقعی واشنگتن در این زمینه با بدبینی می نگرد . به گفته مقامات ارشد روس، هدف واقعی واشنگتن از تحریم ها علیه مسکو و اعمال فشار برای توقف احداث خط لوله گازی نورد استریم- 2 ، کاهش صادرات گازی روسیه به اروپا و در نتیجه افزایش صادرات گاز مایع آمریکا به این قاره است. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه بار‌ها ترامپ را متهم به تلاش برای بیرون راندن روسیه را بازار انرژی اروپا وفراهم ساختن شرایط برای سرمایه گذاری آمریکا کرده است.

روس ها معتقدند که آمریکا برای تصاحب بازار گازی اروپا و افزایش صادرات گاز مایع ، خواهان کاهش هر چه بیشتر صادرات گازی روسیه به اروپا است. در واقع واشنگتن فقط به دنبال منافع اقتصادی خود است و در این راستا از طریق برخی متحدان اروپایی خود در اروپای شرقی مانند لهستان و نیز بریتانیا پرچم مخالفت با پروژه نورد استریم -2 را برافراشته است.به رغم انتقادها و تهدیدات آمریکا ، اما مسکو معتقد است که روسیه و اروپا منافع مشترک بسیاری دارند و می توانند به رغم فشارهای آمریکا ، روابط دو جانبه را گسترش دهند.
نویسنده: سید رضا میرطاهر