درختان بلوط و جنگلهای زاگرس یکی از ظرفیتها و منابع اصلی منابع طبیعی ایران است که نیازمند حفاظت و توجه جدی است .
تهیه آذوقه در فصل سرما بخشی از فعالیتهای سنجاب ساکن زاگرس است، این سنجابها هر چند شمارشان به علتهایی همچون شکار نسبت به گذشته کمتر شده، اما همین جاندار زیبا بصورت ناخواسته یکی از عوامل مهم بقای درختان زاگرس بوده است.
سلسله جبال زاگرس این رشته کوههای اسطورهای پوشیده از گونههای مختلف گیاهی از جمله بلوط، در کشور ما مسیر خود را از آذربایجان غربی آغاز میکند و بعد از عبور از استانهای کردستان، همدان، کرمانشاه، ایلام، چهار محال بختیاری، خوزستان، لرستان و کهکیلویه و بویر احمد به استان فارس میرسد.
۵۲۷ هزار هکتار از اراضی استان کرمانشاه را پوششهای جنگلی با غالب گونه بلوط تشکیل میدهد.
اردیبهشت است و آبشارهای زیبا که بعد از بارشهای امسال پرآبتر شده اند بر دامنهها جاری است. خنکای نسیم بهاری بر سیمای بلوط میوزد و میوه کال بلوط که هنوز تا مرحله رسیدن مسیری طولانی دارد رنجور از بیماری، اما مقاوم برای رسیدن به لحظات بهتر روز شماری میکند. این میوه پرخاصیت کاربرد دارویی نیز دارد پاییز که فرا برسد رنگش به تیرگی میگراید و این یعنی فصل برداشت بلوط آغاز شده است.
لورانتوس جان بلوطها را تهدید میکند
بلوط که سالهاست تنش آلوده آفت لورانتوس است در حفظ حیات وحش و تامین آب در زیستگاههای زاگرس برای همسایگان خود نقش آفرینی کرده است. علاوه بر گونههای مختلف زیست محیطی و حیاط وحش که به نوعی زندگیشان وابسته به بلوط است کشاورزانی که در قسمتهای پایین دست جنگلهای بلوط مشغول کشت محصولات زراعی اند منبع تامین آب برای کشت و توسعه محصولاتشان از همین پوششهای جنگلی نشات میگیرد.
بسیاری از کارشناسان معتقدند بخش مهمی از پدیده سیلاب امسال و خسارات ناشی آن در بعضی از استانهای کشور به کاهش و از بین رفتن پوششهای جنگلی ارتباط دارد.
وقتی که آب ناشی از بارشها بر دل زمین مینشیند ریشههای و لاشه برگهای بلوط آب را جذب میکند، روان آبهای سطحی هم به سمت حوضههای آبریز جریان مییابد و همین عامل مهمی در حفظ آب، هدایت آن و جلوگیری از سیلابهای سهمگین است.
با پدیدار شدن آفتهایی همچون لورانتوس این تحفه خشکسالی بر جنگلهای بلوط، حدود ده سالی میشود که دیگر طراوت سالهای گذشته بر جنگلهای زاگرس حکمفرما نیست.
کار شناس منابع طبیعی استان کرمانشاه میگوید: هر چند از آغاز اجرای طرح مدیریت منابع جنگلی حدود ۸۰۰۰ هکتار بذر کاری دولتی انجام شده، اما همچنان ۵۰ هزار هکتار از اراضی جنگلی بلوط در معرض آسیب آفت لورانتوس اند.
اما چون دیدن بلوط بیمار در خاطر هیچ بینندهای خوشایند نیست طبیعت دوستان بر تلاش خود برای حفظ این گونه جنگلی افزوده اند. آقای احمدی یک طبیعت دوست است که رنج بلوط را تاب نیاورده و با کمک دوستانش در جنگلهای گیلانغرب به کشت ۱۵۰ گونه بذر بلوط اقدام کرده است، بذرهایی که به عقیده او ممکن است تنها تعداد انگشت شماری از آنها به درختی تنومند تبدیل شوند.
صفری کار شناس منابع طبیعی استان کرمانشاه میگوید هر بذری برای تبدیل به درختی تنومند بین ۳۰ تا ۵۰ سال زمان نیاز دارد. به گفته این کارشناس در شرایط آزاد تنها یک درصد از بذرها شانس تبدیل به درخت را دارند و ۹۹ درصد به علت تعلیف دامها و نامناسب بودن شرایط خاک در مرحله نونهالی حذف میشوند.
صفری میگوید: امسال در قالب برنامه جامع مدیریت بوم سازگان، ۲۱ پروژه برای تمام سطوح جنگلی استان شامل برنامه عملیاتی حفظ و احیا در مراحل نهایی تصویب قرار دارد که اجرای آن تحول بزرگی در زنده نگهداشتن جنگلهای استان دارد.
صیاد دانشیار گروه منابع طبیعی استان کرمانشاه معتقد است در صورتی میتوان به احیا جنگلهای بلوط امیدوار بود که بودجههای تحقیقاتی افزایش یابد. او میگوید مدیریت صحیح گام مهمی در راستای احیا جنگلهای بلوط است.
دامداران با شیوه صحیح دامداری و یا تعریف روشهای جایگزین برای تعلیف دامها، پیشگیری از وقوع حریق، جلوگیری از قاچاق چوب و کاهش پدیده شکار جانداران ساکن در این عرصهها که به زاد آوری بلوط کمک میکند میتواند از شیوههای موثر دیگر در حفظ این گونه جنگلی قلمداد شود تا علاوه بر همسایگان بلوط، مسافران و گردشگران هم با رعایت اصول حفاظت از پوششهای جنگلی و زیستگاههای طبیعی بتوانند از مواهب بلوط بهرهمند گردند.
حاصل این تلاشها میتواند کمک کند تا بلوط این مظهر زیبایی زاگرس زنده و حکمرانی اش بر رشته کوههای زاگرس پایدار بماند.
* گزارشگر: سحر پیرویسی