به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز یزد، آب وهوای سرد و خشک در زمستان، بارندگی بسیار اندک، رطوبت بسیار کم هوا و اختلاف زیاد دمای هوای شب و روز. اینها بخشی از ویژگی مناطق و شهرهای کویری است.
بارش رحمت الهی و نزول قطرات باران در شهرهای کویری به سختی صورت میگیرد و استان یزد نیز از این قاعده مستثنی نیست و مردم این دیار در فصلهای پاییز و زمستان چشم انتظار نزول این رحمت هستند.
اقلیم خشک و خشن و بی آب و دیگر ویژگیهای یزد سبب شده بود تا این استان در دوران پیش از انقلاب اسلامی به تبعیدگاهی برای چهرههای فعال سیاسی مبدل شود.
در سالهای اخیر که سراسر کشور را بحران خشکسالی فراگرفته بود، وضع استان یزد وخیمتر از سایر استانها بود و مردم و کویر همواره در انتظار ریزش قطرات الماس گونه باران بودند.
در روزهای آغازین سال ۹۸ بود که آسمان، دروازههای خود را به سوی زمین گشود تا بارانی کم سابقه در ۲۰ سال اخیر به سوی زمین روانه شود.
بارانی که هر چند سیل ویرانگری را به همراه داشت و در بین راه، جانهایی را با خود به همراه برد و خسارتهای مادی فراوانی وارد کرد، اما نویددهنده پایان سالها خشکسالی در کشور بود.
این بارندگی در پاییز و زمستان سال گذشته و روزهای ابتدایی سال جاری نیز تکرار شد تا قطرات باران برای دومین سال پیاپی، تن خشک سرزمینمان ایران را سیراب کند.
اما در این میان یزد به عنوان یکی از استانهای کویری کشور با وجود افزایش بارش برف و باران، همچنان در بین کم بارشترین استانهای کشور قرار دارد.
گزارشها نشان میدهد که یزد از ابتدای سال آبی جاری یعنی اول مهرماه ۹۸ تا پانزدهم فروردین ماه ۹۹ با دریافت ۶۹.۲ میلیمتر کم بارشترین استان کشور بوده است.
با وجود بارندگیهای خوب در روزهای اخیر در یزد، میانگین بارندگی نسبت به دوره مشابه سال قبلی یعنی اول مهر تا ۱۵ فروردین، حدود ۲۶ درصد کاهش یافته و نسبت به میانگین بلندمدت دوره مشابه در حدود ۱۴ درصد کاهش یافته است.
اما این کاهش بارندگی هم نتوانست سدی در برابر جاری شدن سیل باشد و در روزهای گذشته سیل و سیلاب در برخی نقاط استان به راه افتاد.
خسارت بیش از هزار میلیاردی سیلبه دنبال بارش شدید باران و جاری شدن سیلاب به تعدادی از راهها خسارت وارد و برخی از جادهها نیز بسته شد. همچنین به تعدادی از قنات ها، راههای بین مزارع، زمینهای باغی و مزورعی خسارت وارد شد.
مدیرکل مدیریت بحران استان یزد گفت: بر اثر حوادث طبیعی در یک هفته اخیر به دلیل جاری شدن سیل، وقوع توفان، بارش تگرگ و سرمازدگی در مجموع هزار و ۲۹۳ میلیارد تومان به استان خسارت وارد شد.
محمود شاکری شمسی افزود: بیشترین خسارت مربوط به خطوط برق رسانی، زمینهای باغی، زراعی و سردرختیها، قنات، راههای ارتباطی، مکانهای مسکونی، مراتع، دام و طیور، آبزیان، گلخانهها و سازههای کشاورزی است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی یزد هم از خسارت ۱۱۰۰ میلیارد تومانی به بخش کشاورزی خبر داد.
رستگاری معاون راهداری اداره کل راهداری و حمل و نقل استان نیز، آسیب جدی به ۴۵۰ کیلومتر از راهها و ۶۰ دهنه پل در استان را از نتایج سیل اخیر عنوان کرد.
تخریب کامل آبنمای محسن آباد و مسدود شدن این مسیر هم از دیگر نتایج جاری شدن سیل در استان یزد بود.
این در حالی است که آبنما در سیل فروردین سال گذشته هم تخریب شده بود، اما بی توجهی مسئولان به این مساله سبب تخریب کامل آبنما شد که مسدود شدن این راه ارتباطی و ایجاد مشکل در دسترسی بیش از ۱۰۰ روستا را به همراه داشت.
همچنین این سیل عاری از خسارت جانی نبود. یک خودروی پاترول حامل اعضای یک خانواده در محور ورودی چک چک گرفتار سیل شد. اعضای این خانواده از خودرو پیاده شده و درصدد عبور از سیلاب میشوند.
سرعت و قدرت آب سبب جدا شدن دو فرزند ۵/۱ و ۹ ساله میشود که پیکر یکی از آنها در فاصله ۷۰۰ متری خودرو و پیکر فرزند دوم در فاصله ۵ کیلومتری با جاده اصلی اردکان ـ طبس کشف شد.
خسارت باران بهاری به آثار تاریخی استان یزدآثار تاریخی استان هم از گزند این باران بهاری در امان نماند و به قنات جهانی زارچ و مسجد جامع فهرج آسیب وارد شد.
قنات زارچ با ۱۰۰ کیلومتر طول به عنوان طولانیترین قنات جهان به شمار میآید. این قنات که برای طی آن به زمان زیادی نیاز است بر اثر بارندگی دچار آسیب شده که مدیرکل میراث و گردشگری استان یزد، حجم این خسارت را سنگین عنوان کرد.
مصطفی فاطمی افزود: بر اثر سیل، راه آب ورودی به قنات زارچ بازشده است و آب در منطقه خویدک وارد این قنات میراث جهانی شد. آب وارد ۳ مادرچاه اصلی قنات زارچ شده و خسارت سنگینی به این قنات وارد کرده است.
وی تأکید کرد که مسجد جامع فهرج و چند ساباط و تعدادی از خانههای تاریخی در خرانق و فهرج و بافت تاریخی یزد هم در این بارندگیها آسیب دید.
سفرههای زیرزمینی که سیراب نمیشوندسفرههای زیرزمینی کشور هم سال هاست به سوی خشکی رفته و زنگ خطر به صورت جدی به صدادرآمده است. موضوعی که حتی نیویورک تایمز هم دو سال پیش به آن پرداخته و نوشته بود که سفرههای زیرزمینی ۱۲ استان در ایران طی ۵۰ سال آتی کاملا خشک خواهد شد.
مسالهای که مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست نیز به صورت تلویحی بر آن صحه گذاشته و فقط تعیین زمان را نیازمند بحث کارشناسی عنوان کرد.
مریدی تأکید کرد که اگر همین روند بیرویه مصرف و برداشت از سفرههای زیرزمینی ادامه داشته باشد، بیشک در فلات مرکزی با مشکل روبرو خواهیم شد و سفرههای آب زیرزمینی را از دست خواهیم داد.
میزان برداشت از سفرههای زیرزمینی در استان یزد به حدی است که از آن به عنوان زلزله خاموش یاد میشود؛ زلزلهای که شکافهای چند کیلومتری را در برخی مناطق استان به وجود آورده است.
کارشناس تخصیص آب شرکت آب منطقهای یزد در این باره گفت: در مناطقی که میزان برداشت از سفرههای آبهای زیرزمینی بیش از میزان آب ورودی ناشی از بارش باران است سطح آب زیرزمینی دچار افت شده و هر سال پایین میرود.
فهیمی با اشاره به اینکه در صورت فرونشست زمین، خاک خاصیت نفوذپذیری و مخزنی خود را برای همیشه از دست میدهد، افزود: استان یزد به دلیل اقلیم گرم و خشک و کم بارش، تنها منابع آبی آن را آبخوانها تشکیل میدهند که با نابودی آنها امکان ادامه حیات انسان به صورت کامل از بین خواهد رفت.
سیل و سیلاب به کجا میرود؟این سوالی است که مردم پس از شنیدن خبر سیراب نشدن سفرههای زیرزمینی از سیل و سیلاب مطرح میکنند.
پس از جاری شدن سیل شدید سال گذشته این باور به وجود آمد که همه سفرههای آبهای زیرزمینی پر شده اند در حالی که مسئولان باور دیگری داشته و میگویند که این بارندگیها به هیچ وجه نتوانسته کاهش آب این سفرهها را جبران کند.
کارشناسان بر این باور هستند که تصور پر شدن سفرههای زیرزمینی با افزایش نزول باران در یک یا دو سال ساده انگارانه و غیرعلمی است و آبی که در سالیان گذشته به طور بی رویه و بیش از ظرفیت تجدید پذیری سفرهها مورد استفاده قرار گرفته، حاصل ذخیره چند ده و بلکه چند صد ساله است که قطعاً با یکی دو سال بارش به راحتی جبران نخواهد شد.
کارشناسان همچنین میگویند که با کاهش میزان ذخیره آبخوانها که به دلیل تهی شدن از آب و در اثر فشار وزن طبقات بالایی رخ داده، لایهها روز به روز متراکم شده و این نگرانی و اشکال وجود دارد که با افزایش نزولات نیز امکان برگشت به قبل وجود ندارد، زیرا منافذ و خلل و فرج زمین به مقدار زیادی از بین رفته و به حد ناچیز رسیده و دیگر فضایی برای نفوذ و ذخیره آب وجود ندارد.
آبی که تبخیر میشودمدیرعامل آب منطقه استان یزد در این باره گفت: به دلیل برداشت زیاد از سفرههای آبهای زیرزمینی، بارندگیهای سال گذشته و امسال فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد از کسری مخزن را جبران میکند.
جوادیان زاده افزود: یکی از مشکلاتی که استان یزد دارد گرما و در معرض مستقیم آفتاب قرار گرفتن است که سبب میشود آب تبخیر شود و بر این اساس بارشهای اخیر نتوانسته این کمبود را جبران کند.
وی گفت : استان یزد به علت درگیری سالهای متمادی با خشکسالی، نیاز دارد که چند سال شاهد بارندگی با میزان قابل توجه باشد تا بتوانیم بگوییم خشکسالی در یزد به پایان رسیده است.
جوادیان زاده تأکید کرد: استان یزد در سال آبی ۹۶ ـ ۹۷ با ۲۶۵ میلیون متر مکعب کسری مخزن سفرههای آبهای زیرزمینی مواجه بود که در سال گذشته به ۲۳۵ میلیون متر مکعب رسید.
مدیرعامل آب منطقهای گفت : که کسری مخرن در سفرههای آبهای زیرزمینی در سال جاری به ۲۳۳ میلیون متر مکعب رسیده است.
وی افزود: این مساله نشان میدهد که بارندگیهای دو سال اخیر نتوانسته کسری مخزن را جبران کند و سفرههای آبهای زیرزمینی همچنان با نقص مواجه هستند.
جوادیان زاده نسبت به اعتقاد مردم مبنی بر پر شدن سفرههای آبهای زیرزمینی به دلیل بارندگی دو سال اخیر واکنش نشان داد و گفت: مردم گمان میکنند که بارندگی سال گذشته و امسال و جاری شدن سیل سبب پر شدن سفرههای آبهای زیرزمینی شده است، اما در طول سالهای گذشته به واسطه اضافه برداشتهایی که از سفرههای آب زیرزمینی استان یزد انجام گرفته، با افت شدید این منابع مواجه هستیم.
لزوم برنامه ریزی مناسب برای جنگ جهانی آبکمبود آب به عنوان یکی از بحرانهای بزرگ جهان به شمار آمده و گفته میشود که جنگ آینده جهان درباره آب است.
اینجاست که اهمیت جمله معروف «آب مایه حیات است» بیش از گذشته تداعی میشود و بر این اساس نیاز به برنامه ریزی گسترده و مناسب برای استفاده بهینه از این مایه حیات که تداوم زندگی انسان در گرو آنست، احساس میشود.
استان یزد به عنوان استانی کویری که نزول رحمت الهی در آن کمتر از سایر استان هاست به این برنامه ریزی بیش از بقیه نیاز دارد و باید از بارندگیهایی که نویدبخش پایان خشکسالی ۲۰ ساله در کشور است، نهایت استفاده را ببرد.
در این راستا نباید از تلاش برای کاهش خسارتهای ناشی از بارندگی و سیل غافل شد و از تدابیر لازم جهت استفاده بهینه از بارندگیها در عین کاهش خسارتها بهره گرفت.
صرفه جویی شهروندان نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است و نباید فریب بارندگیهای دو سال اخیر را خورد چرا که وضع سفرههای آب زیرزمینی در استان همچنان در حالت بحرانی قرار دارد.
بی توجهی به این مساله ممکن است هشدارها را به مرحله واقعیت برساند و در آن صورت در سالهای نه چندان دور شاهد محرومیت کامل استان از آب و دور شدن از شرایط زندگی در استان و همچنین بازگشت به دورانی باشیم که یزد به عنوان تبعیدگاهی خشک و بی آب قلمداد میشد.
نویسنده: محمدرضا جایروند