کرونا و دنیایی دیگر در فضای مجازی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز یزد، کرونا آمد و به ناگاه همه چیز دگرگون شد. ویروسی که همه ابعاد زندگیمان را درگیر و ما را به دنیایی دیگر وارد کرد.
موجود کوچکی که تنها دو ماه از عمرش در کشورمان می‌گذرد، اما با آمدنش، خیلی از مراکز را به تعطیلی کشاند. اولین زنگ تعطیلی در مدارس به صدا درآمد و مراکز آموزشی شهر‌ها و بخش‌های مختلف، یکی پس از دیگری تعطیل شدند.
گرچه با تعطیلی مدارس، دغدغه والدین برای شیوع بیماری کرونا در یکی از پرخطرترین مراکز آموزشی کاهش یافت، اما آن روی سکه، نگرانی والدین برای ادامه تحصیل دانش آموزان و تعیین تکلیف سال تحصیلی بود.
کرونا زمانی پا به دنیای ما گذاشت که شاید برای انجام خیلی از تغییر و تحولات آماده نبودیم، اما با در اختیار داشتن تجهیزات نوینی، چون گوشی‌های هوشمند، تبلت و لب تاپ ما را به دنیایی دیگر برای استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی وارد کرد.

نگاهی بر تاریخچه آموزش از راه دور
آموزش از راه دور (DL) هر گونه یادگیری است که در آن معلم و دانش آموز از نظر جغرافیایی دور از یکدیگر هستند. این نوع آموزش با استفاده از امکانات پست الکترونیکی، تولید فیلم‌های آموزشی، تلویزیون کابلی، رسانه‌ها و یا هر تکنولوژی مرتبط با اینترنت از قبیل تابلوی پیغام ها، اتاق گفتگو و کنفرانس‌های کامپیوتری یا ویدیویی امکان پذیر است.
آموزش غیر حضوری، یا آموزش مکاتبه‌ای در دهه اول سال ۱۷۰۰ میلادی آغاز شده است. امروزه در کشور‌های مدرن آموزش از راه دور و ویدئو کنفرانس تحت وب بسیار متداول است. آموزشی که مزایای زیادی برای آموزشگاه ها، اساتید، دانش پذیران و سایر افراد فعال در صنعت آموزش فراهم کرده است.
گرچه آموزش از راه دور در کشور ما با استاندارد‌های جهانی فاصله زیادی دارد، اما این سیستم آموزشی در سال ۱۳۸۳ با آغاز به کار مدارس آموزش از راه دور در نظام آموزشی پایه ما کلید خورد. اکنون سالانه در بیش از هزار و ۷۰۰ مدرسه آموزش از راه دور ایران، حدود ۲۴۰ هزار نفر از خدمات این مدارس استفاده می‌کنند. فرصتی طلایی برای کسانی که که تحصیلات ابتدایی دارند و تمایل به ادامه تحصیل در مقاطع مختلف دارند.
با شرایط خاصی که این روز‌ها با شیوع ویروس کرونا نه تنها بر ایران بلکه بر کشور‌های جهان حاکم شده، یکی از راه‌های جلوگیری از عقب ماندگی دانش آموزان، بهره گیری از آموزش‌های از راه دور است، اما به راستی تا چه اندازه امکان ارائه این آموزش‌ها وجود دارد؟

کلاس‌های درسی که به خانه آمدند
شاید برای خیلی‌ها دور از ذهن بود که روزی مدارس آنهم در اواسط سال تحصیلی به مدت طولانی تعطیل شوند، اما این اتفاق تلنگری برای تغییر و تحولی بزرگ در نظام آموزشی ما شد. این روز‌ها مدارس تعطیل شده است، اما آموزش و یادگیری تعطیل نیست. معلمانی که هر یک با ابتکار خود روش‌های مختلفی را به کار گرفته اند تا یادگیری دانش آموزان عقب نماند.
معلمان یزدی هم از این قافله عقب نماندند، معلمانی که آموزش را مقدم بر هر کاری می‌دانند و در شرایط حساس کرونایی و تعطیلی این روز‌های مدارس هم دست روی دست نگذاشته اند و با همتی مضاعف آموزش‌ها را به خانه دانش آموزان بُردند.
با خانم زارع یکی از معلمان ابتدایی یزد همصحبت می‌شوم. او که ده سالی است در پایه اول ابتدایی تحصیل می‌کند، می‌گوید: با تعطیلی مدارس، تنها دغدغه ام ادامه تحصیل دانش آموزان بود. به همین منظور شروع به ضبط فیلم‌های آموزشی از تدریس حروف کردم و با تشکیل کلاس در یکی از پیام رسان‌های داخلی، آن را در اختیار والدین قرار دادم.
او معتقد است با این شیوه تنها گوشه‌ای از نیاز آموزشی دانش آموزان مرتفع می‌شود چرا که دانش آموزان پایه‌های اول تا سوم ابتدایی برای تفهمیم دروس نیاز به آموزش حضوری و آموزش‌های چهره به چهره دارند.
مسئله‌ای که مرا ترغیب می‌کند تا به سراغ دیگر معلمان هم بروم. آقای دهقان که در پایه ششم ابتدایی درس می‌دهد، می‌گوید: آموزش در بستر فضای مجازی را از اواخر اسفندماه آغاز کردم. در این فضا به دانش آموزان درس و تکلیف می‌دهم و کاربرگ‌های امتحانی نیز برای محک زدن یادگیری آن‌ها ارائه می‌شود.
او با بیان اینکه نباید در هر شرایطی آموزش و یادگیری متوقف شود، می‌افزاید: همه این‌ها در حالی است که امکانات برای همه دانش آموزان یکسان باشد تا بتوان یادگیری را به طور واحد انجام داد.
آقای دهقان می‌گوید: متاسفانه برخی دانش آموزان، گوشی‌های هوشمند ندارند و ارائه آموزش‌ها در یک زمان معین برای بیشتر دانش آموزان امکانپذیر نیست. مسئله‌ای که یادگیری را دچار اختلال می‌کند.
آموزش دروسی که بجای کلاس درس اکنون در بستر فضای مجازی و در منازل شکل گرفته و در کنار آن، شبکه تلویزیونی آموزش هم به ارائه دروس در پایه‌های مختلف تحصیلی اقدام کرده است. اما براستی همه از این امکانات برخوردارند و تا چه اندازه، آموزش‌های این چنینی موثر است؟

آموزش مجازی و دغدغه‌های والدین
دو ماه از تعطیلی مدارس می‌گذرد و هنوز زمانی برای پایان سال تحصیلی از سوی وزارت آموزش و پرورش اعلام نشده است. دو روز پیش هم مطلبی از سوی دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش منتشر شد که در آن آقای ادهم بر ارائه همه مطالب آموزشی تاکید کرده و گفته: هیچ مفهومی نباید از مطالب درسی حدف شود، همچنین برای پایه دوازدهم که دانش آموزان درگیر امتحان نهایی هستند به مدیران و معلمان تاکید داشتیم تا آخر اردیبهشت تمام مطالب این پایه تدریس شود و مطلبی باقی نماند.
گرچه تلاش معلمان برای تداوم آموزش‌ها ستودنی است، اما بدون بهره گیری از امکانات نوین و مشارکت والدین، ارائه آموزش‌های از راه دور امکانپذیر نیست.
مسئله‌ای که باید برای پی بردن به آن به سراغ والدین و دانش آموزان رفت. آقا رضا دو پسر دارد که یکی کلاس ششم و دیگری کلاس دوم ابتدایی است. او می‌گوید: از اواخر اسفندماه معلمان اقدام به تشکیل گروه کلاسی در یکی از شبکه‌های پیام رسان کردند و پیام‌های آموزشی را در گروه‌ها قرار می‌دهند.
آقا رضا می‌افزاید: متاسفانه در این شیوه آموزش یک سویه است و امکان طرح سوال و پاسخگویی به آن توسط دانش آموزان وجود ندارد.
مریم خانم هم که دخترش در پایه چهارم ابتدایی تحصیل می‌کند، می‌گوید: گرچه با آموزش در فضای مجازی گوشه‌ای از دغدغه مان برای یادگیری فرزندان کمتر شده است، اما همیشه به این فضا دسترسی نداریم و مباحث آموزشی برای همه دانش آموزان در یک زمان مقدور نیست که باعث عقب افتادگی آموزشی عده‌ای می‌شود.
سارا دانش آموز پایه سوم ابتدایی هم می‌گوید: معلم ما از ساعت ۱۱ تا ۱۲ ظهر در گروه کلاسی، مطالب آموزشی را می‌گذارد، اما در این زمان، پدرم در منزل نیست و من دسترسی به موبایل و اینترنت ندارم.
شاید برای برخی باورکردنش سخت است، اما وقتی با علی صحبت می‌کنم او با چهره‌ای نگران از نداشتن اینترنت و حتی گوشی‌های هوشمند می‌گوید و می‌افزاید: مادرم تحصیلات زیادی ندارد و پدرم نیز کارگر کارخانه است، ما وضع مالی خوبی نداریم و موبایلی هم که بتوان با آن به فضای مجازی دسترسی داشت، در اختیارم نیست.
صحبت‌هایی که جای کمی تامل دارد. گرچه نبود امکانات در بین برخی خانواده‌ها دور از ذهن نیست، اما در شرایط کنونی که باید همه در یک سطح، آموزش ببینند مسئله یادگیری این دسته از دانش آموزان چگونه ادامه می‌یابد؟
برای پاسخ به سوالاتی که این روز‌ها باعث نگرانی والدین شده است، باید به سراغ مسئولان آموزش و پرورش بروم.

تجربه‌ای جدید از آموزش در شبکه شاد
با شیوع ویروس کرونا، شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌های مختلف داخلی و خارجی به کلاس درس برای دانش آموزان تبدیل شد، فضا‌هایی که در برخی موارد والدین از آن به عنوان دغدغه‌ای برای دسترسی فرزندانشان به برخی محتوا‌های نامناسب یاد می‌کنند.
موضوعی که در دستور کار آموزش و پرورش قرار گرفت و نرم افزار کاربردی "شاد" را راه اندازی کرد. نرم افزاری که قرار است آموزش کیفی را از راه دور و از طریق گوشی‌های تلفن همراه هوشمند به کودکان و نوجوانان عرضه کند.
آنگونه که مدیرکل آموزش و پرورش استان یزد می‌گوید: برقراری محیطی اختصاصی و ایمن برای حضور معلمان و دانش آموزان از جنبه‌های اخلاقی، حفظ داده‌ها و اطلاعات و محتوا‌های تولید شده، پایداری این شبکه، پشتیبانی رایگان آن به مدت ۱۵ سال و قابلیت اتصال نامحدود نرم افزار‌های کاربردی از ویژگی‌های بارز این پلت فرم است.
عباسعلی دانافر می‌افزاید: تاکنون از کل مدارس استان یزد تعداد ۷۳۰ مدرسه در این شبکه فعال شده اند و بقیه نیز با فراهم شدن زیر ساخت‌های لازم در این بستر فعال خواهند شد.
رئیس اداره فناوری اطلاعات آموزش و پرورش استان یزد هم می‌گوید: برنامه‌های آموزشی به برنامه ریزی مدیر و معلمان هر مدرسه برمی گردد، اما در کل آموزش و پرورش به اندازه ساعات آموزش هفتگی مدارس، اجازه فعالیت به مدیران و معلمان داده است.
پهلوان حسینی می‌افزاید: اگر دانش آموزان به هر دلیلی مانند دسترسی نداشتن در ساعاتی از شبانه روز به وسایل هوشمند امکان حضور در شبکه شاد را نداشته باشند، اطلاعات کلاس درس برای آن‌ها ذخیره می‌شود.
معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزش و پرورش استان یزد می‌گوید: محیط شاد از ساعت ۸ تا ۱۶ فعال است و قابلیت ارتباط گیری دو سویه معلم و دانش آموزان در گروه‌های کلاسی را فراهم آورده است.
سعیده بهادرزاده می‌افزاید: مدت زمان تشکیل کلاس‌های مجازی در سامانه شاد برای پایه پیش دبستانی ۶۰ دقیقه، برای پایه‌های اول و دوم ۹۰ دقیقه، برای پایه‌های سوم و چهارم ۱۲۰ دقیقه، برای پایه‌های پنجم و ششم ۱۵۰ دقیقه تعریف شده است.
به گفته وی معلمان می‌توانند در چهار زنگ، زمان تدرس را تنظیم و زمان استراحت بین هر زنگ برای دانش آموزان تعریف کنند.

شادی که شادی را به همه هدیه نداد
با وجود همه اقداماتی که برای آموزش مجازی دانش آموزان انجام شده است، اما عده‌ای از دانش آموزان نمی‌توانند از امکانات شبکه شاد برای آموزش استفاده کنند.
دسته اول دانش آموزانی که گوشی هوشمند ندارند و خانواده آن‌ها نیز توان مالی برای خرید ندارند. دسته دوم خانواده‌هایی که با وجود داشتن دو یا سه فرزند محصل نمی‌توانند به طور همزمان گوشی هوشمند را در اختیار فرزند خود قرار دهند. دسته چهارم دانش آموزانی که پدر و مادر شاغل دارند و امکان دسترسی به تلفن همراه در ساعات کلاسی برایشان وجود ندارد و دسته پنجم دانش آموزانی که در مناطق محروم روستایی ساکن هستند و از امکانات بی بهره اند.
مسائلی که آن را با مسئولان آموزش و پرورش استان یزد مطرح می‌کنم، اما جواب قانع کننده‌ای دریافت نمی‌کنم. مسئله‌ای که نه تنها در یزد بلکه در سراسر کشور با آن مواجهیم و نشان از ضعف زیرساخت هاست.
با این وجود معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزش و پرورش استان یزد می‌گوید: بسته آموزشی با عنوان "درسنامه" در همه پایه‌های دوره ابتدایی ویژه دانش آموزانی که دسترسی به هیچ گونه امکاناتی ندارند به خصوص در مناطق روستایی و عشایری تهیه و توزیع شده است.
سعیده بهادرزاده در خصوص نحوه آموزش دانش آموزان مناطق عشایری و کمتر برخوردار که امکان استفاده از شبکه آموزش و فضای مجازی را ندارند هم می‌گوید:با شناسایی این دانش آموزان تاکنون دو حلقه لوح فشرده حاوی فیلم‌های تدریس شبکه آموزش و فیلم‌های تدریس سرگروه‌های آموزشی استان و کاربرگ‌های لازم با رعایت نکات بهداشتی به شهرستان‌ها و مناطق ارسال شده تا توسط معلمان و راهبران در اختیار این دانش آموزان قرار گیرد.

سخن آخر ...
صحبت دیروز و امروز نیست و حوادث غیرمترقبه هر آن در کمین است. گاهی سیل، گاهی زلزله، گاهی برف و کولاک، گاهی آلودگی و اینبار هم کرونا. حوادثی که روند آموزشی را دچار اختلال کرده و اینبار هم با شیوع کرونا به اوج خود رسیده است. مسائلی که ضرورت ترویج آموزش از راه دور و بکارگیری آموزش مجازی را در کشور دوچندان می‌کند.
بدون شک استفاده از آموزش‌های مجازی و تلویزیونی با تعطیلات مدارس، راهکار خوبی است، اما در این بین باید به میزان دسترسی دانش آموزان به امکانات نوین، نحوه ارائه آموزش‌ها در محیط‌های تعریف شده و تعمیق یادگیری دانش آموزان نیز توجه جدی کرد.

نویسنده: سیده سکینه میرطاهری