امروزه با توجه به نوع نگرش دنیا نسبت به دارو، داروهای طبیعی و گیاهی که از آن بهعنوان طلای سبز یاد میشود، مورد استقبال روزافزون مردم قرار گرفته است که متاسفانه هنوز از روشهای مدرن در این زمینه استفاده نشده است.
هر قدر به مرز غربی کشور نزدیک میشویم مراتع طبیعی بیشتر و مرغوبتر میشود.
مراتع طبیعی این استان اغلب ییلاقی است و مهمترین آنها در نوار مرزی بین ایران و ترکیه و ایران و عراق قرار دارد. مراتع نیمه مصنوعی به صورت چمنزارهایی هستند که در پیرامون روستاها دیده میشوند.
بهره برداریهای زیانبار و تخریب جنگلها طی سالیان اخیر موجب از بین رفن این منابع طبیعی شده است. این بهره برداریها شامل قطع شاخ و برگ درختان برای تغذیه دام و سوخت، قطع درختان برای تیر و ستون خانههای روستایی و تبدیل زمینهای جنگلی به زمینهای زراعتی، زغالگیری از علل عمده نابودی جنگلها بوده است. از گیاهانی که پوشش گیاهی زمین جنگل را تشکیل میدهند، گونههای زیر را میتوان نام برد:
گون، تمشک، کاسنی، ختمی، کنگر وحشی، کاهو وحشی، شیرین بیان، بارهنگ، پیاز کوهی، گل ماهور، پنیرک، مقداری کمی ریواس، فرفیون، گزنه، گل گاوزبان، درمنه، بومادران، یونجه، خلر، یولاف، جو وحشی و غیره.
منابع طبیعی کشور بهخصوص استان آذربایجان غربی به علت بهرهبرداریهای نادرست و بدون برنامه در سالهای اخیر لطمه دیده و به شدت سیر قهقرا را در پیش دارند، به طوری که یکی از مهمترین بهرهبرداریها از منابع طبیعی به خصوص از مراتع و جنگلها، قطع درختان بهمنظور تعلیف دام، برداشت بیرویه گیاهان دارویی– خوراکی و زینتی است.
تغذیه، درمان و نیازهای دیگر، گیاهان را در زندگی انسان برجسته کرده در زمانهای نهچندان دور تنها درمان دردها و بهبود بخشنده زخمها، گیاهان بودند.
امروزه این دانش عظیم در حال اضمحلال بوده و نسل میانه و جوان مردم ایران و بهخصوص خطه آذربایجان غربی به شدت از این گنجینه دور شده و وابسته طب جدید و دارو و درمان آن شدهاند.
جمعآوری و شناسایی گیاهان دارویی روئیده در مناطق مختلف استان اهمیت این مقوله، یعنی دانش بومی در ارتباط با گیاهان، بهخصوص گیاهان دارویی را بیش از پیش روشن کرده است.
صنعت گیاهان دارویی یکی از معدود صنایع دارای رشد دورقمی است؛ بهطوری که حدود ۵۰درصد از داروهای تولیدشده در جهان، منشا طبیعی دارند که با تغییراتی بهعنوان دارو مورد استفاده قرار میگیرند. صنعت داروسازی نه تنها در ایران، بلکه در کل دنیا از اهمیت زیادی برخوردار است؛ به گونهای که به عنوان دومین صنعت مهم دنیا شناخته شده است.
امروزه با توجه به نوع نگرش دنیا نسبت به دارو، داروهای طبیعی و گیاهی که از آن بهعنوان طلای سبز یاد میشود، مورد استقبال روز افزون مردم قرار گرفته است.
براساس اعلام وزارت جهاد کشاورزی تاکنون در کشور هشت هزار گونه گیاهی شناخته شده که از این تعداد بیش از هزار و ۲۰۰گونه در استان شناسایی و از این میزان هم بیش از ۴۰۰گونه گیاه دارویی در آذربایجان غربی میروید که چوبان کبریتی، بادرنجبویه، شب بو، ختمی، آجی بیان و شیرین بیان، ثعلب، مرزه، اسپناخ، ایت بورنی، داغ قارپیزی، مندی، داغ سقزی، یمیشان، چریش، غازایاغی، قره یونجا، یارپیز، دوه دابانی، اوشقون، بید مشک، بادرشبو، بزوشه با نامهای متنوع بومی از جمله معروفترین این گیاهان دارویی هستند.
محمدپور کارشناس تولیدات گیاهی در اورمیه میگوید: گیاهان دارویی که عمدتا در دشت ها، ارتفاعات، کوهپایه ها، حاشیه رودها و درهها میرویند در طب سنتی برای درمان پرفشاری خون، سرفه، بیماریهای گوارشی، بیماریهای قلبی، سرما خوردگی، تسکین اعصاب، رفع نفخ معده، بیماریهای پوستی و قندخون مفید است.
او میافزاید: قسمتهای مختلف آن از جمله ساقه، ریشه، میوه، پیازچه، برگ، دانه، برگهای تازه، غده زیرزمینی، اندامهای هوایی و سرشاخهها به مصرف میرسند و کاربردهای مختلفی از نظر درمانی دارند.
یکی از عطاران قدیمی در بازار ارومیه میگوید: در چند سال اخیر داروهای گیاهی مورد توجه فزایندهای قرار گرفته است و این به علت عوارض جانبی داروهای شیمیایی و تمایل به استفاده از داروهای طبیعی میباشد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان با اشاره به اهمیت توسعه کشت گیاهان دارویی در استان میگوید: این سازمان در یک برنامه ۵ساله در نظر دارد کشت گیاهان دارویی در استان را افزایش دهد.
جلیلی افزود:با وجود این همه قابلیت در زمینه گیاهان دارویی، این بخش استان همراه با مشکلاتی است که برداشت غیر اصولی و غیر علمی از طبیعت، بزرگترین خطری است که گیاهان دارویی موجود در آذربایجان غربی را تهدید میکند و خطر انقراض در کمین گونههای مختلف این گیاهان قرار دارد.
براساس مطالعات انجام شده از گونه گیاهی دارویی شناسایی شده در استان، ۸۳مورد مصرف تغذیهای دارد که ۴۳گونه از آن، سبزیهای بهاری است.
رضایی رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی گفت:این استان رویشگاه 520 گونه از گیاهان دارویی بوده که 70تا100 گونه از این تعداد گیاهان خوراکی است.
وی با بیان اینکه برداشت گیاهان خوراکی محلی همزمان با آغاز بهار و رویش این گیاهان در آذربایجان غربی آغاز شده است اضافه کرد: تغییرات اقلیمی از یکسو و برداشتهای بی رویه از سوی دیگر زنگ انقراض این گونه های گیاهی را به صدا در آورده است و مناطقی مانند دره شهدا ، قاسملو و کوه سیر و قوشچی و ... در شهرستان ارومیه بیشتر مورد توجه مردم در این زمینه است و در معرض خطر انقراض گونه های گیاهی خوراکی قرار دارد.
رضایی ادامه داد: افزون بر 585گونه گیاهی از مجموع گیاهان موجود در آذربایجان غربی در جزیره های دریاچه ارومیه می روید که پسته وحشی از جمله مهمترین این گونه هاست.
افزود: ارس کوهی، درخت سقز و بادام کوهی از جمله شاخص ترین گونه های موجود در جزایر 9گانه دریاچه ارومیه است.
وی با اشاره به در حال انقراض بودن برخی از گونه های گیاهان کوهی پر مصرف مردم اظهار کرد: مطالعه بر روی 120گونه برای تعیین نوع پراکنش و مقدار موجود از آن در طبیعت انجام شده که 75مورد از آنها به اتمام رسیده است.
او با تاکید بر اینکه رویشگاه برخی از گیاهان به طور خاص شناسایی شده است، ادامه داد: 60گونه از گیاهان شناسایی شده در این استان از جمله بیزه، اله گز، نعناع کوهی، ریواس، کنگر و ثعلب بومی منطقه است.
قاسمی سرپرست اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری میگوید: در استان آذربایجان غربی گونههای گیاهی به عنوان گیاه خوراکی و دارویی توسط بهره برداران سنتی برداشت میشود و متاسفانه ادامه این روند خطر انقراض گونههای گیاهی را در پی خواهد داشت.
قاسمی میافزاید: منابع طبیعی کشور بهخصوص استان آذربایجان غربی به علت بهرهبرداریهای نادرست و بدون برنامه در سالهای اخیر لطمه دیده است.
سرپرست اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی میگوید: حدود ۹۹گونه دارویی مصرف بالایی دارد و نزدیک به ۴۱گونه گیاه دارویی عرقگیری میشود به طوری که سالیانه حدود شش میلیون لیتر عرق گونههای گیاهی در استان تولید میشود.
کارشناسان میگویند: حدود ۴۶۶گونه گیاه دارویی شناساییشده در استان که از این تعداد ۷۲گونه تیره مرکبان، ۳۲گونه تیره گلسرخیان، ۲۵ گونه تیره چتریان، ۴۶گونه تیره نعنائیان، ۲۹گونه تیره نخودیان و ۲۲گونه تیره چلیپاییان را شامل میشود.
استان آذربایجان غربی در زمینه تولید گیاهان دارویی ظرفیتهای بالایی دارد و میتواند از طریق کشاورزی قراردادی و ایجاد زنجیره، زمینه مناسبی برای تولید ایجاد شود.
هناره کارشناس و هیئت علمی بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات کشاورزی استان با تاکید بر ضرورت حضور فعال شرکتهای دانش بنیان برای بهرهگیری از ظرفیتهای بخش کشاورزی استان میافزاید: تجاری سازی تولیدات بخش کشاورزی میتواند موجب رونق تولید، ایجاد ارزش افزوده و تحول اقتصادی در استان شود.
هناره تصریح میکند: محققان مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان با شناسایی فرصتها و ظرفیتهای سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و گیاهان دارویی علاوه بر کمک به ایجاد اشتغال و تولید پایدار در روستاها، میتوانند نقش موثری در کاهش جلوگیری از مهاجرت روستاییان و جلوگیری از مشکلات اجتماعی ناشی از آن داشته باشند.
کارشناسان معتقدند، برخی گونههای گیاهان دارویی قابلیت تولید انبوه دارند و باید در مسیر تجاریسازی قرار گیرند که در صورت عملیاتی شدن این طرح آذربایجان غربی به جایگاه تولید انبوه و صادرات این محصولات گام بگذارد.
گزارش از ندا موسی زاده