فرقی ندارد چه کسی و با چه انگیزه ای جرقه اش را زده است، آتش که روشن شد شعله هایش زبانه می کشد و تر و خشک را در مسیرش با هم می سوزاند.
تروخشک می سوزد؛
و این حکایت این روزهای جنگل ها و مراتع کهگیلویه و بویراحمد است که آتش بی مهابا آنها را خاکستر می کند و دستان خالی نیروهای استان و حتی کمک های کشوری نیز نمی تواند جلوی نابودی آن ها را بگیرد و حتی حجم خسارت هایش را کم کند.
اردیبهشت از میانه گذشته بود که مراتع دژسلیمان در گچساران آتش گرفت، آتش بی مهابا پیش رفت و به پلاک انبارشاهی و تپه های مجاور کوی کارکنان دولت گچساران رسید.
تازه نیروهای مردمی و آتش نشانی آتش را مهار کرده بودند و قصد داشتند دمی بیاسایند که بیش از ۲۰۰ هکتار پوشش علفی، بوتهای و درختی تپههای بَنگه، انبارشاهی و دشت آبدالان مارین در آتشی که گفته می شود به عمد و یا بر اثر بی احتیاطی اهالی افروخته شده بود سوخت و مردم هر کاری از دستشان برآمد انجام دادند که شاید اندکی نفس این آتش را سرد کنند اما انگار باد و آتش و صاعقه دست در دست هم داده بودند تا در نبود امکانات و تجهیزات مقابله با آتش، طبیعت زیبای منطقه را به کوه ها و تپه های سوخته و بدون گیاه تبدیل کند.
از ۲۳ اردیبهشت ماه تا ۲۰ خردادماه هر روز قسمتی از مراتع و جنگل های کهگیلویه وبویراحمد در آتش سوخت، و صدها هکتار پوشش گیاهی مراتع و گونههای علفی خشک و صدها اصله درخت رملک، بلوط ، بادام در طبیعت این منطقه به تَلی از خاکستر تبدیل شد.
هنوز چند روزی از خاموش شدن آتش در مراتع و جنگل های جنوب و شرق گچساران نگذشته بود که دوباره شعله های آتش جنگلها و مراتع این بار کوههای شمالی این شهرستان و منطقه حفاظت شده خائیز در شهرستان کهگیلویه را در بر گرفت.
آتشی که به علت سخت گذر بودن منطقه، کمبود شدید امکانات و وزش باد شدید حدود چهار روز ادامه داشت و بالاخره با کمک نیروهای مردمی و محلی، سازمانها و دستگاههای مختلف و مجموعه هوانیروز ارتش و هوافضای سپاه و بالگرد شرکت نفت و گاز گچساران مهار شد اما بیش از ۲۰۰ هکتار از مراتع و جنگلهای دیل گچساران و خائیز کهگیلویه از بین رفت.
اما این آتش سوزی ها اولین نبوده و قطعا آخرین آتش سوزی سال ۹۹ هم نخواهد بود.
ناگفته های آتش سوزی ها در استان:
اما این آتش سوزی حرف ها و گفته های ناگفته ای داشت :
از بی توجهی مسئولان استان همجوار که آتش سوزی از آنجا (مراتع بهبهان) شروع شد تا کمبود شدید امکاناتی که در استان کهگیلویه و بویراحمد برای اطفا حریق نیاز بود.
از گرسنگی و تشنگی نیروهای مردمی و امدادی که برای اطفا حریق به ارتفاعات سخت گذر خائیز رفته بودند تا سوختن و مصدوم شدن چند نفر از نیروهای کمکی، و از گونه های جانوری که آن سوی ارتفاعات در محاصره آتش قرار گرفته بودند تا سوختن تخم پرندگان وحشی از جمله کبک و تیهو.... خلاصه آتش مهار شد اما تحلیل این آتش سوزی ها دلی دریایی می خواهد.
چرا آتش سوزی های ۹۹ نگران کننده است؟
اما سوال اینجاست چرا با وجود اینکه در سال ۹۶ در ۹۰ فقره آتش سوزی، ۵۳۵ هکتار و در سال ۹۷ در۵۰ فقره آتش سوزی ۳۵۵ هکتار و در سال ۹۸ ، ۳۵۰ هکتار از جنگل ها و مراتع کهگیلویه وبویراحمد در آتش سوخت هیچگاه این چنین موضوع نگران کننده نبوده است؟
این موضوع نیز به بارندگی های دو سال اخیر باز می گردد، بارندگی هایی که باعث شده ارتفاع علوفه و گیاهان در مراتع استان، گاه تا یک متر هم برسد و پس از خشک شدن همچون انبار باروتی عمل و حجم خسارت ها را نسبت به گذشته چندین برابر کند.
وقتی در دو هفته اول آتش سوزیهای اخیر در مناطق گرمسیری استان بیش از ۳۰۰ هکتار از اراضی و مراتع و جنگلها در آتش سوخته، حال بیم آن می رود با خشک شدن مراتع بخشِ سردسیری استان که عمده پوشش آن جنگلی و از نوع درختان بلوط و بنه است دچار خسارت های جبران ناپذیر شوند و استان از بهار و تابستان دل انگیز امسال تنها آتش درو کند و این اتفاق هم برای زاگرس و هم برای ایران موضوعی مهم است زیرا اهمیت کهگیلویه و بویراحمد در زاگرس به اندازه اهمیت زاگرس برای ایران است.
اهمیت جنگل های کهگیلویه و بویراحمد در کشور:
وسعت طلای سبز در رشته کوه های زاگرس ۶ میلیون هکتار است و در پنج دهه گذشته بیش از یک میلیون هکتار آن در 12 استان کشور بر اثر عوامل مختلف از بین رفته است.
در میان این استان ها، کهگیلویه و بویراحمد افزون بر ۲۰ درصد پوشش جنگلی زاگرس و حدود ۴۰ درصد گونه های دارویی کشور را در خود جای داده است که عمده این گیاهان در مراتع می رویند.
این استان پهنه هفت منطقه حفاظت شده با وسعت ۹۳ هزار و۶۶۰ هکتار است. دنای شرقی با وسعت ۲۸ هزار و ۲۰۲ هکتار، خاییز سرخ با مساحت ۳۳ هزار و ۲۳۵هکتار، خامی با وسعت ۲۵هزار و ۶۷۱ هکتار، دیل با ۱۰ هزار و ۳۸۱ هکتار، سولک با ۲ هزار ۴۲۸۷ هکتار و سیوک با ۱۲ هزار ۸۵۸ هکتار هفت منطقه حفاظت شده این استان است.
حدود ۲۰ درصد از ۶ میلیون هکتار جنگل های زاگرس در استان کهگیلویه و بویراحمدی قرار دارد.
آتش سوزی در استانی که ۸ درصد جنگل های کشور را در خود جای داده و تراکم جنگلی در آن بسیار بالاست می تواند علاوه بر زندگی انسانها، برای حیوانات و حیات وحش کم نظیر آن نیز مخاطره آمیز باشد.
شاید اهمیت جنگل های زاگرس برای بعضی ها قابل درک نباشد و مشکلات از بین رفتن جنگل ها را متوجه زاگرس نشینان بدانند اما سرچشمه ۴۰ درصد از آب های شیرین کشور، در جنگلهای زاگرس است و هر خطری که این جنگل ها را تهدید کند بر جغرافیای ایران هم تاثیر خواهد گذاشت.
شاید گفتن این مطلب تا اندازه زیادی اهمیت مراتع و جنگل های زاگرس را روشن کند که علاوه بر روستائیانی که در دل جنگل های زاگرس زندگی می کنند و ارتزاق آنان بیشتر از همین جنگل ها است، بیشتر عشایر کوچنده جنوب و غرب کشور در مراتع و جنگل های زاگرس زندگی می کنند.
خشکی و یا تخریب جنگل های زاگرس علاوه بر بحران آب، تمامی مناطق ایران را درگیر گرد و غبار می کند، کشاورزی، دامداری و فرهنگ شهرها و روستاهای کشور دچار تغییرات اجباری می شود و این ها بخشی از مشکلاتی است که اهمیت موضوع جنگل های زاگرس را دو چندان می کند.
انسان عامل 90 درصد آتش سوزی ها
اما آنچه تحمل داغ این آتش سوزیها را دشوارتر می کند نقش انسان در آتش افروزیها است، انسانهایی که گاه به عمد و گاه به سهو باعث بروز حوادثی چنین دلخراش می شوند.
آنچنان که مدیر کل منابع طبیعی استان می گوید: سهم طبیعت در خودسوزی (صاعقه) حدود ۱۰ درصد است و ۹۰ درصد آتش سوزی ها منشا انسانی دارد.
غلامحسین حکمتیان گفت: برخی کشاورزان کاه و کلش خشک به جامانده از محصولات درو شده خود را آتش می زنند اما آتش مرز اراضی را رد می کند و از کنترل خارج شده و سر به کوه و جنگل می گذارد.
وی با اشاره به آتش سوزی های غیر عمد افزود: گاهی تفریحات ساده مردم برای طبیعت گران تمام می شود.رها کردن اشیاء در طبیعت، خاصیت ذره بینی شیشه و بطری های آب معدنی و نیز قوطی های فلزی رها شده در طبیعت و داغ شدن آن ها زیر نور آفتاب از عوامل دیگر آتش سوزی در جنگل های استان با منشاء انسانی است.
یکی از کارشناس منابع طبیعی استان هم با اشاره به آتش سوزی های عمدی توسط سودجویان گفت: کیست که نداند برخی افراد سود جو برای زغال گیری، درختان کهنسال بلوط را ایستاده می سوزانند، آنگاه فرزندان این استان از سر احساس مسئولیت با دستان خالی پنجه در پنجه آتش می اندازند و مهارش می کنند و فردا همان سودجویان، زغال به جا مانده از آتش بازی خود را در گونی می ریزند و کنار جاده ها می فروشند.
برنا اصل افزود: نقش طمع کاران و زمین خواران در آتش سوزی ها را نباید انکار کرد، آنهایی که برای برداشت یک کیلو گرم گندم بیشتر و یا کاشت یک درخت میوه اضافه تر، مرزهای منابع طبیعی را آتش می زنند تا دست درازیشان به طبیعت راحت تر انجام شود.
وی همچنین گفت: لذت سیری ناپذیر شکارچیان غیر مجاز در این آتش سوزی ها را نباید نادیده گرفت که گاهی برای به دندان کشیدن گوشت یک بز کوهی آتش افروزی می کنند تا محیط بانان و قرق بان ها را به سمت دیگری بکشانند و خود آسوده در سمت دیگری که حیوانات کوهی پناه گرفته اند گلوله هایشان را شلیک و به اصطلاح دلشان را خنک کنند.
کارشناس منابع طبیعی استان می گوید: همه این موارد نیاز به بررسی، پیگیری و پیگرد قانونی دارد که در سالهای گذشته قرار بوده انجام شود و متاسفانه تاکنون اقدام نشده است.
علل آتش سوزی ها در جنگل ها و مراتع:
اعتبارات ناچیز و آتش های مهار ناشدنی
آتش سوزهای اخیرنشان داد اگر همت نیروهای انسانی از کمک های مردمی تا نظامی، امدادی، محیط بانان و قرق بانان نباشد استان برای رویارویی با آتش سوزیها هیچ ندارد.
مدیر کل منابع طبیعی استان در خصوص کمبود اعتبارات و تجهیزات گفت: اعتبارات سالانه این اداره در حدی است که تنها می توان با آن حقوق نیروها را پرداخت کرد.
حکمتیان افزود: داشتن بالگرد اطفای حریق و یا بالگرد انتقال نیرو و تجهیزات به مناطق سخت گذر هم مستلزم صرف هزینه های بسیار برای نگهداری در طول سال است که اعتبارات ناچیز منابع طبیعی، پاسخگوی آن نیست؛ اما الزامات پدافند غیر عامل حکم می کند استان تجهیزاتی مثل بالگرد را برای مقابله با بحران هایی که همیشه و هر سال وجود دارند تهیه کرده و در مواقع بحران در اختیار دستگاه ها قرار دهد.
تجهیزاتی که در چهار سال اخیر در حوادث مختلف از سقوط هواپیما گرفته تا زلزله یاسوج، دنا و گچساران، سیل در برخی مناطق استان و آتش سوزی جنگل ها و حتی خشکی درختان چند صدساله بلوط بر اثر هجوم کرم های ساقه خوار جای خالی آنها بسیار احساس شد، اما هزینه نگهداری باعث شد هیچ دستگاهی به تنهایی جرات مطالبه آن را نداشته باشد.
وحید محمدی تبار مدیر کل مدیریت بحران استان نیز می گوید: در سال 1398 و 1399 یک ریال اعتبار و بودجه برای جلوگیری و مهار آتش سوزی ها و حتی آموزش نیروهای اطفا حریق در منابع طبیعی استان، اختصاص داده نشده است، پس می توان نتیجه گرفت این ترس چندان هم بی دلیل نبوده است.
بوروکراسی اداری مانع اعزام بهموقع بالگردهای اطفای حریق به جنگلها
یکی از نخستین و مهمترین اقداماتی که برای مهار آتش در مواقع آتشسوزی عرصههای طبیعی به خصوص در مناطق سخت گذر باید انجام داد استفاده به موقع از بالگردهای انتقال نیرو و آب پاش است، اما متاسفانه در چنین شرایط بحرانی، منابع طبیعی باید روند بوروکراتیک درخواست بالگرد و واریز پول به حساب هوانیروز را انجام دهد، بخصوص اگر روز تعطیل باشد که باید منتظر بود تا روز کاری فرا رسد و تقاضای بالگرد چرخه اداری خود را طی کند.
ستادهای بحران و استانداران باید این اختیار را داشته باشند تا موانع بوروکراتیک را حذف کنند تا در روزهای تعطیل نیز عملیات اطفای حریق و اعزام بالگردها بلافاصله انجام شود و تنها در چنین شرایطی است که میتوان نسبت به مهار آتشسوزیها و کاهش خسارات ناشی از آن در سال جاری امیدوار بود وگرنه فجایع بسیار بدی اتفاق خواهد افتاد و امکان دارد ۴۰ تا ۵۰ هزار هکتار از جنگلهای ایران طی سال جاری طعمه حریق شود.
یکی دیگر از اقدامات نهادهای دولتی در مهار و پیشگیری از آتشسوزی جنگلها استفاده سازمان فضایی وزارت ارتباطات از سنجندههای ماهوارهای جهت مشاهده و گزارش رخداد آتشسوزی به یگانهای حفاظت سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری و سازمان حفاظت محیط زیست است.
اگر همه این اقدامات بهموقع از سوی نهادهای دولتی انجام شود و عوامل موثر بر بروز آتشسوزی در این عرصهها بهخوبی عمل کنند میتوان تا حد زیادی نسبت به کاهش خسارات ناشی از آتشسوزی جنگلها امیدوار بود.
استاندار کهگیلویه وبویراحمد در زمان آتش سوزی های اخیر گفت: پایگاه های اطفای حریق نیاز به تجهیزاتی مانند بالگرد، دستگاه های آب پاش، برج های دیده بانی و دوربین های کشف حریق دارند که برای ایجاد این پایگاه ها باید برنامه ریزی شود.
آقای کلانتری با اشاره به آتش سوزی های گسترده و چند روزه در مناطق گرمسیری استان افزود: با رایزنی با وزارت کشور، معاونان، فرماندهی کل سپاه و ارتش امکانات مناسبی ازجمله چهار فروند بالگرد آب پاش و انتقال نیرو به ارتفاعات برای مهار آتش در اختیار این استان قرار گرفت؛ اما این امکانات برگشت داده شده و هم اکنون اگر به همان وسعت آتش سوزی در کهگیلویه وبویراحمد رخ دهد برای درخواست تجهیزات همان آش و همان کاسه....
حسین علی از نیروهای بسیجی حاضر در مهار آتش سوزی ها هم گفت: حدود 200 نیروی دوستدار طبیعت در زمان آتش سوزی ها منتظر بالگرد برای اعزام به ارتفاعات و محل اتش سوزی بودند اما بالگردها تنها می توانستند با هر پرواز 3 نفر را به ارتفاعات منتقل کنند. آقا نعمت از اهالی منطقه فیلگاه شهرستان کهگیلویه که در زمان آتش سوزی برای مهار اتش به ارتفاعات کوه خائیز رفته بود در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری صدا وسیما از شرایط سخت و طاقت فرسای منطقه و نبود آب و غذا در ارتفاعات ابراز گلایه می کرد و می گفت: هیچ آب و غذایی برای ما نیامده و افرادمحلی که برای مهار آتش به خائیز رفته بودند از شدت گرسنگی و تشنگی دچار گرمازدگی شده اند.
علاج واقعه قبل از ....
حسن زاده رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان بویراحمد با اشاره به کمبود تجهیزات برای مهار آتش سوزی ها در استان گفت: یکی از مهمترین روش ها برای مهار آتش سوزی وجود بالگرد آب پاش یا بالگرد ترابری است که متاسفانه استان جنگلی کهگیلویه وبویراحمد با آتش سوزی های متعدد هیچ یک از آنها را ندارد.
آقای حسن زاده می گوید: از دیگر ابزارهای لازم برای کنترل آتش سوزی ها، وجود پایگاه های متمرکز تحت عنوان آتش نشانی و امداد جنگل است، در شرایط حاضر یک موضوع کلیشه ای به نام امداد جنگل وجود دارد، اما امکاناتی ندارد و نیروهای آن همان نیروهای معمولی اداره منابع طبیعی هستند، این در حالی است که در دیگر نقاط جهان از نیروهای ماهر، متخصص و ورزیده برای مهار آتش استفاده می شود و وظیفه آنها تنها خاموش کردن آتش سوزی در جنگل هاست.
آقای حسن زاده افزود: از دیگر ابزارهای مورد نیاز برای مهار آتش سوزی ها، نصب دوربین های نقطه زن است که تا 30 کیلومتر آتش سوزی ها را به صورت شبانه روزی کنترل می کند.
رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان بویراحمد در خصوص دیگر ابزارهای مورد نیاز گفت: آتش کوب و دستگاه دمنده بسیار مورد نیاز است. هر دستگاه دمنده کار 15 نفر را انجام می دهد. این در حالی است که بیشتر نیروهای مردمی و امدادگر که برای کمک به مهار آتش به ارتفاعات می روند با دست خالی و با شاخه های درختان مبادرت به خاموش کردن آتش می کنند.
وی با اشاره به لزوم مطالعه روش های توسعه یافته پیشگیری و مهار آتش در دیگر کشورها افزود: در کشورهایی که در مقوله حفظ جنگل ها موفق عمل کردند می توان از قبرس و هند نام برد که توانسته اند با استفاده از ابزارها و تجهیزات به روز و پیشرفته، وسعت آتش سوزی جنگل ها در این کشورها را از 2 الی 3 میلیون هکتار در سال، به 50 هزار هکتار برسانند.
دولت و مجلس برنامه جامع نجاتبخشی را برای «زاگرس» تدوین کنند
آتش سوزی عرصه های طبیعی و جنگلی مختص استان کهگیلویه و بویراحمد نیست، بلکه در بسیاری از استان ها به ویژه استان های زاگرس نشین آتش سوزی سال های گذشته و بخصوص امسال هزاران هکتار از جنگل ها و مراتع را نابود کرده است.
درپی آتشسوزیهای اخیر در رویشگاههای زاگرس دراستانهای جنوب و غرب کشور دبیر انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست استان خوزستان ضمن بیان اینکه هیچ برنامه جامع نجاتبخشی برای زاگرس در وضعیت وقوع آتشسوزی وجود ندارد گفت: نمیتوان مسئولیت اطفای حریق را بر دوش سازمانی به نام سازمان جنگلها گذاشت که اعتبارات محدودی دارد، بلکه دولت و مجلس باید خود را موظف بدانند برنامه جامع نجات بخشی برای زاگرس تدوین و تصویب کنند.
هژیر کیانی تاکید کرد: داراییهای اکولوژیک بخصوص منابع طبیعی ما بهدرستی ارزشگذاری نشدهاند و بههمین علت ارزش آنها در برنامهریزیهای کلان کشور دیده نمیشود.
مادامی که این نگاه بهرهکشی نسبت به منابع طبیعی تغییر نکند و ارزش اکولوژیک و خدماتی که زاگرس و سایر عرصههای طبیعی برای ایران و زیست مندان آن دارد، مشخص و دیده نشود برنامهریزی و تخصیص بودجه نیز مطابق با این ارزشها صورت نخواهد گرفت.
کیانی با بیان اینکه ضعف مدیریتی در تداوم و افزایش خسارات ناشی از آتشسوزی موثر است، از عدم تجهیز دهیاریها و شوراهای خوزستان به آتشکوب و کپسولهای اکسیژن انتقاد کرد و گفت: استفاده از این امکانات میتواند در زمان طلایی ابتدایی آغاز آتشسوزی جنگلها و مراتع، از ایجاد یک فاجعه و خسارت ملی جلوگیری کند. بنابراین در وهله اول دولت باید خود را موظف کند برای نجات زاگرس و زاگرسنشینان بالگردهای آبپاش خریداری کند و جوامع محلی را از طریق آموزش، فرهنگسازی و تامین امکانات، توانمند کند تا بتوانند این عرصهها را حفظ کنند چراکه وقتی مردم توانمند شوند و ابزار و امکانات لازم برای اطفای حریق را در اختیار داشته باشند میتوانند به عنوان نیروی انسانی در نجات عرصههای طبیعی زاگرس کمک کنند، همانطور که اکنون نیز با دست خالی این کار را انجام میدهند.
امیدی در اوج نا امیدی...
حال با وجود کاستی ها در آتش سوزی های اخیر برای نخستین بار دهیاران روستاهای حاشیه مناطق حفاظت شده کهگیلویه وبویراحمد به دستگاه های دمنده،آتش کوب، کفش و فلاکسی پک مجهز شدند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گفت: قبل از اینکه نیروهای ما به محل آتش سوزی برسند، نیروهای مردمی و دهیاران در آنجا حضور دارند و تجهیز آنان نقش بسزایی در مهار آتش در همان زمان اولیه و جلوگیری از سرایت آن به عرصه های مرتعی و جنگلی دارد.
هاشمی گریزی به برنامه های این اداره کل در بهره برداری پایدار از مراتع و جنگل ها با مشارکت جوامع محلی و روستایی زد و گفت: ساکنان روستاهایی که ظرفیت گردشگری دارند، می توانند طی انعقاد قراردادی با این اداره کل، بدون مالکیت، در کاشت گیاهان دارویی، از جمله زعفران و گل نرگس اقدام کرده و علاوه بر نگهداری و مواظبت از این عرصه ها، از منافع آن نیز بهرمند شوند.