خط آسمان

آب، باد و خاک تنها داشته معماران خوش ذوق جنوب است که با آن سازه‌ای ساختند بی مانند.
بادگیر‌ها ... این‌ها نشانه‌های یک تمدن بزرگ هستند.
این بادگیر‌ها در کنار مناره‌ها چشم‌انداز بلندترین ساختمان‌ها و سازه‌های شهر‌های است که از دور و در زمینه آسمان دیده می‌شود، دورنمای ویژه هر شهر یا خط آسمان آن به عنوان امضا و شناسه هر شهر بزرگ به حساب می‌آید.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خلیج فارس؛ بادگیر‌ها نمادی از هویت مردمان خلیج فارس است که بر پشت بام منازل چشم نوازی می‌کند.
مدیر کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری هرمزگان می‌گوید: به دلیل ارزش‌های معماری سنتی، بومی و فرهنگی و حفظ و احیا بافت تاریخی بندر کنگ ۶۴ بادگیر در این شهر تاریخی در حال مرمت است.
رضا برومند می‌افزاید: این فاز از مرمت با اعتباری بالغ بر ۲۴ میلیارد ریال انجام می‌شود.
بیشتر این منازل که بادگیر‌ها روی آن‌ها برافراشته است اکنون میزبان مهمانان و گردشگرانی از سراسر کشور و خارج هستند.
بندرکنگ شهر ساحلی در غرب هرمزگان است که هوای هویت و تمدن و معماری در بادگیر‌های آن پیچیده است.
بادگیر‌ها هوای سوزان و گرمای طاقت فرسای تابستان جنوب را خنک می‌کند.
نماد معماری ایرانی
با گشت و گذاری در شهر‌های هرمزگان براحتی می‌توان نشانه‌هایی از هویت و تمدن ایرانی را در خانه ها، کوی و برزن دید.
یکی از عناصر معماری ایرانی استفاده از تهویه طبیعی در بناهاست که با ساخت بادگیر‌ها، قرینه بودن پنجره‌ها و در‌ها، مارپیچی بودن پله‌ها این شاهکار با زیبایی تمام طراحی شده است.
بادگیر نمادی از معماری در مناطق گرم و خشک بوده که امروزه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما بقایای این بادگیر‌ها در مناطق جنوب جاذبه‌های گردشگری زیادی دارد.
در گذشته نوع معماری خانه‌ها با توجه به ویژگی‌های اقلیمی آن مناطق انجام و از بادگیر‌ها به عنوان کولری برای ایجاد خنکای طبیعی استفاده می‌شد که زیبایی خاصی به ساختمان‌ها هم می‌داد.
در واقع هویت معماری و تاریخی هرمزگان با بادگیر‌ها گره خورده است.
بیشتر بادگیر‌های هرمزگان در زمان صفویه ساخته شده است، اما در سفرنامه مارکوپولو به گرمای زیاد بندر هرمز و استفاده از وسایل تهویه هوا بر بام خانه‌ها نیز اشاره شده است.
گرچه با استفاده از کولر این روش تهویه طبیعی کمرنگ شده است، اما هنوز در جزایر قشم، لافت و بندرکنگ از آن برای خنک شدن خانه‌ها استفاده می‌کنند.
دکترای معماری و شهرسازی و عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسی هرمزگان می‌گوید:بادگیر‌ها و استفاده از باد جز انرژی‌های سبز دنیاست و ساختمان‌هایی که از آن استفاده می‌کنند ساختمان‌های سبزند.
شهریار مشیری می‌افزاید: این بادگیر‌ها بین ۱۰ تا ۱۵ درجه هوای داخل خانه را خنک می‌کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان هم می‌گوید: این استان از لحاظ داشتن ۵۵ گونه بادگیر بیشترین تنوع را در کشور دارد.
رضا برومند با بیان اینکه بیش از هزار بادگیر در استان وجود دارد می‌گوید: بیشتر بادگیر‌ها در بندر تاریخی لافت، بندر کنگ و شهرستان بندرلنگه ساخته شده است.
وی تاکید می‌کند:این بادگیر‌ها برای تهویه بر بام خانه‌ها و بالای آب انبار‌ها (خنک کردن آب) و دهانه معدن‌ها ساخته شده است.
چهارطرفه بودن بادگیر‌ها را از ویژگی بادگیر‌های هرمزگان اعلام است که با این روش هرگونه باد از ساحل به دریا و برعکس و باد‌های موسمی جنوبی (در گویش محلی به نام شرجی) به داخل خانه‌ها راه می‌یابد.
ویژگی بی مانند بادگیر‌های چهارطرفه هرمزگان در این است که از هر طرف باد بوزد و وارد خانه شود و هوای گرم خانه از دو طرف دیگر بادگیر بیرون می‌رود.
بنّای بادگیر
عبدالرحمن جوبار از اهالی روستای چاهو غربی قشم است که با وجود معلولیت، معمار بادگیر‌ها بوده و اکنون در سن ۸۰ سالگی بیمار و خانه نشین است.
وی از خاطره آن روز‌های خود می‌گوید:بادگیر‌ها را با سنگ و ساروج می‌ساختیم و سقف آن را با چوب چندل و نخل وحصیر می‌پوشاندیم. در امتداد آن چوب‌هایی می‌گذاشتیم که زمان مرمت بر آن پایه بزنیم.
استاد حیدر یک بناکار اهل جزیره لافت هم می‌گوید:ساخت بادگیر‌ها بستگی به وضع اقتصادی صاحب خانه داشت. افرادی که وضع مالی خوبی داشتند چند بادگیر در خانه می‌ساختند.
دکترای معماری و شهرسازی می‌گوید: بادگیر‌ها باید بالاتر از ده متر از زمین قرار بگیرند، چون در هرمزگان حرکت باد بالای ده متر است.
کنگ برای همه
میراث چند صد ساله معماران ایرانی همچنان در نوبت ثبت جهانی است و گاهی همسایگان در سرقت و ثبت این آثار به نام خود گوی سبقت را از ایرانی‌ها ربوده اند.
اکنون در هرمزگان دو بندرتاریخی کنگ و لافت در نوبت ثبت جهانی هستند و پرونده‌های آن‌ها برای ارزیابی نهایی به یونسکو ارسال شده است.
عباس نوروزی، معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان می‌گوید: بندرکنگ دارای بادگیر‌های شاخص، خانه، معابر و کوچه‌های منحصر به فرد بوده که از دوران صفویه و قاجاریه مورد استفاده قرار گرفته است.
نوروزی بیان اینکه حدود ۵۸ هکتار از از این بندر تاریخی را بافت قدیمی و سنتی تشکیل داده است، افزود: بافت قدیمی را خانه‌های تاریخی، مسجد، قلعه، آب انبار تشکیل داده است.
اهالی این منطقه دریانوردی و صیادی را از گذشتگان خود به ارث برده اند و همچنان به این شغل می‌پردازند.
نخستین موزه دریانوردی کشور نیز در این بندرتاریخی راه اندازی شده است.
زنده نگه داشتن میراث گذشتگان
آنچه نگران کننده است غارت میراث انسانی و فرهنگی ما از سوی کشور‌های همسایه است؛ که بخشی از این بادگیر‌های ایرانی در امارات به نام این کشور ثبت شده اند.
اما با چند راهکار می‌تواند این میراث را حفظ کند
-پیمانکاران، معماران، طراحان می‌توانند در خانه‌های جدید، ساخت بادگیر را برای حفظ و ماندگاری آنان به مالکان و سازندگان خانه‌ها پیشنهاد و اجرا کنند.
- این نماد در ساختمان‌های دستگاه‌های دولتی استفاده شود
- به عنوان رشته‌ای دانشگاهی روش‌های علمی و مقاوم برای ساخت آن طراحی گردد.
- ثبت جهانی آن و برگزاری نمایشگاه‌هایی برای معرفی آن - ساخت برنامه‌های مستند تلویزیونی در این زمینه
- حفظ نماد‌های سنتی در شهر‌ها و جلوگیری از تخریب ساختمان‌ها و تغییر کاربری ان‌ها
- حفظ بافت‌های سنتی شهر‌ها و جلوگیری از ساخت و سازی‌های شهری
- نصب نماد‌های از این بادگیر‌ها در ورودی شهر‌ها
- مقاوم سازی بادگیر‌هایی که در حال تخریب هستند
- صدور شناسنامه میراث فرهنگی برای خانه‌هایی که بادگیر دارد
پایان
بادگیر جزیی از کالبد ساختمان‌های مناطق گرم و مرطوب هرمزگان است که با هدایت جریان باد و بهره گیری از انرژی پاک طبیعت در تعدیل دما نقش مؤثری دارد.
این عناصر در سیمای شهر‌های قدیمی مناطق گرم پس از مناره‌های مساجد، نقطه اوج خط آسمان شهر قلمداد می‌شوند. از آن جا که در بسیاری از خانه‌های بافت قدیم شهر بندرکنگ تعمیر بادگیر صورت نمی‌گیرد پس می‌توان تخریب این عنصر و حذف آن از سیمای شهر و کالبد خانه‌ها را پیش بینی کرد. همچنین خانه‌های بافت جدید بندر بدون بادگیر ساخته می‌شود که بی توجهی به این معماری ایرانی به نابودی آن کمک می‌کند.