به گزارش گروه وب‌گردی خبرگزاری صدا و سیما، یکی از ساعات بکری که اکثر علما در آن وقت مشغول عبادت و راز و نیاز با خداوند هستند، بین الطلوعین است. اعمال بین الطلوعین را باید در کلام بزرگان دین و ائمه (علیهم‌السلام) جستجو کرد.
اعمال شرعی بین الطلوعین شامل چه مواردی می‌شود؟ به فاصله زمانی میان اذان صبح و طلوع آفتاب، بین الطلوعین می‌گویند. این زمان خاص، در روایات اسلامی و احادیث ائمه (علیهم‌السلام) بسیار مورد توجه قرار گرفته و اعمال خاصی برای آن سفارش شده است.
اعمال بین‌الطلوعین
چنان که گفته شد، برای بین‌الطلوعین اعمال بسیاری سفارش شده است. بیشتر این اعمال، ادعیه و اذکار سفارش شده از زبان مبارک ائمه (ع) هستند.
ادعیه مخصوص بین‌الطلوعین
از امام محمد باقر (ع) نقل شده است که فرموده‌اند: ابلیس در دو ساعت از شبانه‌روز، لشکریان خود را در زمین پراکنده می‌کند؛ در زمان غروب و طلوع آفتاب. پس در این دو ساعت، بسیار خداوند را یاد کنید و از شر شیطان و لشکریان او، به خداوند پناه ببرید.
مهم‌ترین ادعیه مخصوص بین‌الطلوعین به شرح زیر هستند:
۱. دعای شیخ طوسی
شیخ طوسی در کتاب "مصباح" خواندن این دعا را در وقت طلوع صبح صادق (هنگام بین‌الطلوعین) سفارش کرده است:
اللّٰهُمَّ أَنْتَ صاحِبُنا فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَ أفْضِلْ عَلَیْنا.
خدایا تو یاور مایی، پس بر محمّد و خاندانش درود فرست و بر ما فزونی بخش، خدایا
اللّٰهُمَّ بِنِعْمَتِکَ تَتِمُّ الصَّالِحاتُ فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَأَتْمِمْها عَلَیْنا.
به نعمت تو کار‌های شایسته به پایان می‌رسد، پس بر محمّد و آل محمّد درود فرست و آنها را برای ما به پایان رسان.
عائِذاً بِاللّٰهِ مِنَ النَّارِ، عائِذاً بِاللّٰهِ مِنَ النَّارِ، عائِذاً بِاللّٰهِ مِنَ النَّارِ.
پناهنده‌ام به خدا از آتش، پناهنده‌ام به خدا از آتش، پناهنده‌ام به خدا از آتش.
پس از خواندن دعای بالا، بگو:
یَا فالِقَهُ مِنْ حَیْثُ لَاأَرىٰ، وَمُخْرِجَهُ مِنْ حَیْثُ أَرىٰ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ، وَاجْعَلْ أَوَّلَ یَوْمِنا هٰذَا صَلاحاً، وَأَوْسَطَهُ فَلاحاً، وَآخِرَهُ نَجاحاً.
ای شکافنده سپیده از جایی که نمی‌بینم و بیرون‌آورنده آن از جایی که می‌بینم، بر محمّد و خاندانش درود فرست و قرار ده آغاز این روز را شایستگی و میانه‌اش را رستگاری و پایانش را کامیابی.
سپس ده مرتبه بگو:
اللّٰهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ أَنَّهُ مَا أَصْبَحَ بِی مِنْ نِعْمَةٍ أَوْ عافِیَةٍ فِی دِینٍ أَوْ دُنْیا فَمِنْکَ وَحْدَکَ لَاشَرِیکَ لَکَ.
خدایا من تو را گواه می‌گیرم که هرچه سپیده‌دمان به من می‌رسد، از نعمت یا سلامت کامل در دین یا دنیا، تنها از جانب توست، یگانه‌ای و برای تو شریکی نیست.
لَکَ الْحَمْدُ، وَلَکَ الشُّکْرُ بِها عَلَیَّ حَتَّىٰ تَرْضَىٰ وَبَعْدَ الرِّضا
تو را ستایش و بر من است سپاس بر آن تا خشنود شوی و بالاتر از خشنودی.
۲. دعای وحدت
دعای زیر که همه آن شامل ستایش پروردگار مهربان می‌شود، برای بین‌الطلوعین سفارش شده است. امام باقر (ع) درباره این دعا می‌فرمایند: هر کس در هنگام طلوع صبح صادق، این دعا را ده مرتبه بخواند و ده بار بر محمد و آل او درود بفرستد و ۳۵ مرتبه "سبحان الله" و ۳۵ مرتبه "لا اله الا الله" و ۳۵ مرتبه "الحمد لله" بگوید، نامش در آن روز، در میان غافلان نوشته نخواهد شد.
متن دعا
لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِیکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ، وَلَهُ الْحَمْدُ، یُحْیِی وَ یُمِیتُ.
معبودی جز خدا نیست، یگانه است و شریکی ندارد، فرمانروایی و ستایش از آن اوست، زنده می‌کند و می‌میراند.
وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی، وَ هُوَ حَیٌّ لَایَمُوتُ، بِیَدِهِ الْخَیْرُ، وَ هُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ
و می‌میراند و زنده می‌کند و او زنده‌ای است که نمی‌میرد، خیر تنها به دست اوست و او بر هر چیز تواناست.
۳. دعای هنگام اذان صبح
در هنگام اقامه اذان صبح، دعای زیر را بخوانید:
اللّٰهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِإِقْبالِ نَهارِکَ، وَ إِدْبارِ لَیْلِکَ، وَحُضُورِ صَلَواتِکَ وَأَصْواتِ دُعاتِکَ.
خدایا از تو می‌خواهم به آمدن روزت و رفتن شبت و رسیدن نمازهایت و بانگ‌های دعایت.
وَ تَسْبِیحِ مَلائِکَتِکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَتُوبَ عَلَیَّ إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ
و تسبیح فرشتگانت، این‌که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی و توبه‌ام را بپذیری که تویی توبه‌پذیر و بخشنده.
۴. دعای پیامبر گرامی اسلام (ص)
پیامبر (ص) می‌فرمایند: هرکس در هنگام بین‌الطلوعین، هفت بار این دعا را بخواند، از بلایای روز در امان خواهد بود.
فَاللّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَهُوَ اَرْحَمُ الرّاحِمینَ، اِنَّ وَلِیِّىَ اللهُ الَّذى نَزَّلَ الْکِتابَ وَهُوَ یَتَوَلَّى الصّالِحینَ.
خدا بهترین نگهبان و او مهربانترین مهربانان است. به راستى سرپرست من خدایى است که قرآن را فرستاد و او شایستگان را دوست دارد.
فَاِنْ تَوَلَّوْا فَقُـلْ حَسْبِىَ اللهُ لا اِلهَ اِلاَّ هُوَ، عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ.
پس اگر رو گرداندند، بگو: خدا مرا بس است که معبودى جز او نیست. بر او توکل کنم که او پروردگار عرش بزرگ است.
۵. دعای امام باقر (ع)
شیخ کلینی از زبان امام باقر (ع) فضیلت بسیاری برای خوانندگان این دعا در هنگام بین‌الطلوعین ذکر کرده است.
اَللّهُ اَکْبَرُ، اَللّهُ اَکْبَرُ کَبیراً، وَسُبْحانَ اللّهِ بُکْرَةً وَ اَصیلاً.
خدا بزرگتر است، خدا بزرگتر است به کمال بزرگى و منزه است خدا در بامداد و پسین
وَ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ کَثیراً، لا شریکَ لَهُ، وَصَلَّى اللّهُ عَلى مُحَمَّد وَآلِهِ.
و ستایش بسیار خاص خدا پروردگار جهانیان است که شریکى ندارد و درود خدا بر محمّد و آل او.
۶. دعای امام علی (ع)
قطب راوندی از امام علی (ع) روایت کرده‌اند که ایشان می‌فرمایند از رسول خدا (ص) شنیدم که فرمودند: می‌ترسم هر کس که شب را صبح کند و از چهار نعمت خدا یاد نکند، خداوند این چهار نعمت را از او زایل کند. این چهار نعمت و شکر بر آنها، به شرح زیر است:
اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى عَرَّفنى نَفْسَهُ، وَلَمْ یَتْرُکْنى عَمْیانَ الْقَلْبِ.
ستایش خدایى را سزاست که خود را به من شناساند و مرا کوردل وامگذارد.
اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى جَعَلَنى مِنْ اُمَّةِ مُحَمَّد صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ.
ستایش خدایى را سزاست که مرا از امّت محمّد که درود خدا بر و خاندانش باد قرارم داد
اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى جَعَلَ رِزْقى فى یَدَیْهِ وَلَمْ یَجْعَلْ رِزْقى فى اَیْدى النّاسِ
و ستایش خدایى را سزاست که روزى مرا در اختیار خود قرار داد و قرار نداد، روزیم را در اختیار مردم
اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى سَتَرَ ذُنُوبى وَ عُیُوبى، وَ لَمْ یَفْضَحْنى بَیْنَ النّاسِ.
ستایش خدایى را سزاست که گناهان و عیب‌هایم را پوشاند و در میان مردم رسوایم نکرد.
۷. دعای صباح
از دیگر ادعیه سفارش شده برای بین‌الطلوعین، دعای صباح امام علی (ع) است.
۸. ستایش‌نامه خداوند
از دیگر دعا‌های سفارش شده برای بین‌الطلوعین، دعای زیر است:
سُبْحانَ اللّهِ کُلَّما سَبَّحَ اللّهَ شَى ءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللّهُ اَنْ یُسَبَّحَ وَ کَما هُوَ اَهْلُهُ
منزه است خدا هر زمان که چیزى او را تنزیه کند، و آن چنان که دوست دارد تنزیه شود، و آن چنان که او شایسته آن است.
وَ کما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلالِهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ کُلَّما حَمِدَ اللّهَ شَى ءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللّهُ اَنْ یُحْمَدَ
و آن گونه که براى مقام والا و رفعت جلالش سزاوار است و سپاس خداى را هر زمان که او را چیزى سپاس گوید و همان طور که دوست دارد، سپاسش گویند.
وَ کَما هُوَ اَهْلُهُ وَ کَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلالِهِ وَ لا اِلهَ اِلا اللّهُ
و چنان که شایسته آن است و آن گونه که براى مقام والا و شکوه رفیعش سزاوار است. معبودی جز خدا نیست.
کُلَّما هَلَّلَ اللّهَ شَى ءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللّهُ اَنْ یُهَلَّلَ وَ کَما هُوَ اَهْلُهُ وَ کَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلالِهِ.
هر آن که چیزى به یگانه پرستی او بانگ برآرد و همان طور که دوست دارد، یگانه شمرده شود و آن گونه که سزاوار است و شایسته مقام والا و عزت رفیع او است.
وَ اللّهُ اَکْبَرُ کُلَّما کَبَّرَ اللّهَ شَى ءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللّهُ اَنْ یُکَبَّرَ وَ کَما هُوَ اَهْلُهُ
و (خدا بزرگتر است) هر زمان که او را چیزى به بزرگى یاد کند و همان طور که دوست دارد به بزرگى یاد شود و چنان که او شایسته آن است.
وَ کَما یَنْبَغى لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلالِهِ سُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا اِلهَ اِلا اللّهُ
و آن گونه که براى مقام والا و عزت رفیعش سزاوار است. منزه است خدا و سپاس تنها خدا راست و معبودى جز خدا نیست.
وَ اللّهُ اَکْبَرُ عَلى کُلِّ نِعْمَهٍ اَنْعَمَ بِها عَلَىَّ وَ عَلى کُلِّ اَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ
و خدا بزرگتر است براى هر نعمتى که به من و به هر یک از مخلوقاتش عطا کرده است.
مِمَّنْ کانَ اَوْ یَکُونُ اِلى یَوْمِ الْقِیمَهِ اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
چه آنان که بودهاند و چه آنان که تا روز قیامت خواهند آمد. خدایا از تو می‌خواهم که بر محمّد و خاندان محمّد درود بفرستى.
وَ اَسْئَلُکَ مِنْ خَیْرِ ما اَرْجُو وَ خَیْرِ ما لا اَرْجُو وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما اَحْذَرُ وَ مِنْ شَرِّ ما لا اَحْذَرُ.
و از تو از بهترین چیزی که امید دارم و از بهترین چیزی که امید ندارم، درخواست می‌کنم و به تو پناه می‌آورم از شر آن چه پرهیز می‌کنم و از شر آن چه نمی‌پرهیزم.
ذکرهای مخصوص بین‌الطلوعین
خواندن ذکرهای زیر در ساعت بین‌الطلوعین، بسیار سفارش شده است:
۱. ذکر باقیات صالحان
سفارش شده است که این ذکر را هنگام بین‌الطلوعین، بسیار بگویید:
«سُبْحانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَلا اِلهَ اِلا اللَّهُ وَاللَّهُ اَکْبَرُ.»
خدا پاک و منزّه است و ستایش تنها او را سزاست و خدایی جز او نیست و خدا بزرگتر از هر وصفی است.
۲. تسبیحات حضرت زهرا (س)
تسبیحات حضرت فاطمه (س) از دیگر ذکرهای سفارش شده برای بین‌الطلوعین است. تسبیحات حضرت زهرا سلام‌الله علیها به شرح زیر است:
۳۴ بار الله اکبر؛
۳۳ بار الحمدلله؛
۳۳ بار سبحان الله.
۳. ذکر لا اله الا الله: این ذکر را دویست بار بگویید.
۴. ذکر "الحی": معروف است که گفتن ذکر "الحی" در بین‌الطلوعین، ذهن را شکوفا و باز می‌کند.
قرآن در بین‌الطلوعین
شیخ صدوق از امام علی (ع) نقل کرده است که ایشان می‌فرمایند: هر شخصی که سوره‌های توحید، قدر و آیه‌الکرسی را یازده بار پیش از طلوع آفتاب بخواند، از خسارت‌های مالی در امان خواهد بود. امام همچنین می‌فرمایند: هر کسی که سوره‌های "قل هو الله احد" و "انا انزلناه" را در بین‌الطلوعین بخواند، هنگام روز گناهی از او سر نخواهد زد، حتی اگر شیطان برای گناه کردن او بسیار تلاش کند.
سخن پایانی
بین‌الطلوعین از جمله زمان‌های مخصوصی است که بزرگان دین بسیار به آن توجه داشته‌اند. ادعیه و اعمال بسیاری برای ساعت بین‌الطلوعین معرفی شده است که بسیاری از آنها، از زبان ائمه (ع) جاری شده‌اند.