تواضع فکری چیست؟

به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سیما؛ تواضع فکری به این معنا نیست که بزدل و ضعیف باشیم یا در برابر هر نظر مخالفی دستانمان را به علامت تسلیم بالا ببریم و عقب بنشینیم، بلکه به این معناست که از گزافه‌گویی، خودنمایی، یا غرور فکری عاری باشیم و، در کنارِ این، ببینیم آیا باورهایمان اصولاً مبنای منطقی دارند. با تاکید بر این که پرورش تواضع فکری بسیار دشوار است، در این درس سه راه اصلی به سمت تواضع فکری نشان داده می‌شود

چارلز داروین در سال ۱۸۷۱ نوشت: "نادانی، بیشتر از دانش، اعتماد به نفس می‌آورد. " 

تا به حال این سوالات را از خود پرسیده‌اید:

چه زمان به اشتباه خود اقرار می‌کنید؟

چه زمان حتی با وجود مدارکی واضح دال بر اشتباهتان آن را انکار می‌کنید؟

چه موقع در برابر ایراد دیگران موضع تدافعی می‌گیرید؟

چه زمان به خود می‌گویید «من هرچیزی را که باید، درباره‌ی این موضوع می‌دانم»؛ یا «من هم به اندازه‌ی او می‌دانم. فکر می‌کند کیست که عقیده اش را به من تحمیل می‌کند؟»

نقل است از ارسطو که گفته است: «انسان ذاتاً تمایل به دانستن دارد.» تواضع فکری نمونه‌ی کم‌نظیری از تواضع است، زیرا آدم ممکن است از جهات بسیاری فروتن باشد، ولی همچنان محدودیت‌های ذهنی‌اش را نپذیرد. تواضع فکری یعنی تشخیص دادن این که ما همه چیز را نمی‌دانیم. به جای آن، باید بپذیریم که شاید در مورد این که چقدر می‌فهمیم تعصب داریم، و به دنبال منابعی برای رفع کمبود‌های معرفتیِ خود باشیم.

امروزه رسانه‌های اینترنتی و دیجیتالی این تصور را به وجود آورده‌اند که دانش نامحدود به راحتی در دسترس ما قرار دارد؛ اما این رسانه‌ها با تنبل کردن ما، فضایی برای رشد نادانی به وجود آورده‌اند. تانیا لومبروزو، استاد روانشناسی در دانشگاه کالیفرنیا، در مورد این که چگونه فن‌آوری توهم عقلانیت ما را دامن می‌زند توضیح می‌دهد. او توضیح می‌دهد روشی که ما با آن در مورد یک موضوع کسب اطلاع می‌کنیم نقش مهمی در فهم ما دارد. ما هرچه راحت‌تر تصویر یا جمله‌ای را به یاد آوریم، بیشتر فکر می‌کنیم که در یادگیری آن موفق بوده‌ایم، و بنابراین از فرایند‌های شناختیِ پرزحمت پرهیز می‌کنیم. برای مثال، معما‌های استدلالی که با حروف نأمانوس ارائه می‌شوند، بیشتر شخص را تشویق می‌کنند که برای حل آن‌ها تلاش کند. اما این رویکرد خلاف طراحی‌های روشن برنامک‌ها (اَپ‌ها) و وب‌سایت‌هایی است که صفحات گوشی همراه ما را پر کرده‌اند. در آن‌جا روند بازپردازی اطلاعات در مغز ما به شکل فریبنده‌ای نرم و روان است.

جولیا روهرر روانشناس شخصیت در انستیتوی توسعه انسانی ماکس پلانک چند سال پیش تلاش کرد همسالان خود -دانشمندان علوم اجتماعی را وادار کند که وقتی اشتباه می‌کنند به طور علنی و با کمال میل آن را بپذیرند.

برای این کار، او به همراه برخی از همکارانش سایتی را به نام "پروژه از دست دادن اعتماد به نفس" راه انداختند. این سایت به گونه‌ای طراحی شد که محققان می‌توانستند در آن اعلام کنند که دیگر به صحت یکی از یافته‌های قبلی خود اعتقاد ندارند. 

روهرر می‌گوید: "من فکر می‌کنم این یک مسئله فرهنگی است که مردم تمایلی ندارند که اشتباه خود را بپذیرند در حالی که امری عادی و طبیعی است و انتظار می‌رود محققان نیز اشتباهات گذشته را بپذیرند و به دلیل آن جریمه نشوند".

انجام این پروژه بی دلیل نبود، زیرا تعداد زیادی از یافته‌های علمی در سال‌های اخیر رد شده اند. بر اساس نتایج یکی از مطالعات در بررسی مجدد ۱۰۰ آزمایش روانشناختی، تنها در ۴۰ درصد آن‌ها نتایج قبل تکرار شد. این دوره‌ای دردناک برای دانشمندان علوم اجتماعی بوده است چرا که " ندانستنِ دامنه ناآگاهی، خودْ بخشی از شرایط انسانی است".

تلاش برای درک نادانیِ خود، تواضع فکری است و این ابزاری حیاتی برای یادگیری است، به ویژه در دنیایی که به طور فزاینده‌ای به هم پیوسته است. اکنون که فناوری، دروغ گفتن و انتشار اطلاعات نادرست را به سرعت باورنکردنی آسان کرده است، ما به افرادی نیاز داریم که از نظر فکری فروتن و کنجکاو باشند.

با تاکید بر این که پرورش تواضع فکری بسیار دشوار است، در این درس سه راه اصلی به سمت تواضع فکری نشان داده می‌شود:

۱. برای اینکه تواضع فکری بیشتری کسب کنیم، همه ما، حتی باهوش‌ترین مان، باید نقاط کور شناختی خود را بهتر بشناسیم. ذهن ما ناقص‌تر و نادرست‌تر از آن است که اغلب دوست داریم بپذیریم. جهل ما می‌تواند نامرئی باشد.

۲. حتی وقتی که بر این چالش بزرگ غلبه کردیم و خطا‌های خود را کشف کردیم، باید به خاطر داشته باشیم که لزوماً به دلیل گفتن "اشتباه کردم" مجازات نخواهیم شد. پس باید در گفتن اشتباهات و خطاهایمان شجاع‌تر باشیم. ما به فرهنگی نیاز داریم که پذیرشِ اشتباه را جشن بگیرد.

۳. ما هرگز به تواضع ذهنی کامل نخواهیم رسید؛ بنابراین عقایدمان را باید متفکرانه انتخاب کنیم.

همه این‌ها برای گفتن این است: فروتنی فکری آسان نیست؛ اما فضیلتی است که ارزش تلاشش را دارد.

 

تواضع فکری نقطه‌ی مقابل خودبزرگ‌بینی فکری است. شاید ساده‌ترین تعریف از «تواضع فکری» این باشد: بدانیم و آگاه باشیم و اعتراف کنیم (و به این اعتراف پایبند باشیم) که دانستنی‌های زیادی هستند که ما آن‌ها را نمی‌دانیم.

تواضع فکری یعنی اینکه از محدودیت‌های دانش و شناخت خودمان آگاه باشیم و، از جمله، آگاه باشیم که نوعی خودمحوری به طور طبیعی در ما وجود دارد که، تحت شرایطی، ممکن است ما را فریب دهد و زمانی که این «شرایط» پیش می‌آید باید به‌دقت مراقب باشیم. همچنین باید مراقبِ تعصب، پیش‌داوری، و محدودیت‌های نظرگاهی باشیم که از آن به امور می‌نگریم.

لازمه‌ی اینکه شخص از نظر فکری متواضع باشد درک و فهم این مطلب است که نباید فراتر از آنچه واقعاً می‌داند ادعا کند. 

همانطور که مارک لیری، روانشناس اجتماعی و شخصیت در دانشگاه دوک می‌گوید: فروتنی فکری به سادگی "تشخیص این است که اعتقادات شما ممکن است غلط باشد".

تواضع فکری به این معنا نیست که بزدل و ضعیف باشیم یا در برابر هر نظر مخالفی دستانمان را به علامت تسلیم بالا ببریم و عقب بنشینیم، بلکه به این معناست که از گزافه‌گویی، خودنمایی، یا غرور فکری عاری باشیم و، در کنارِ این، به مبانی منطقیِ باورهایمان توجه کنیم و ببینیم مبنای باورهایمان چیست و آیا باورهایمان اصولاً مبنای منطقی دارند.۱

مثال ایده‌آلْ روشی است، که در آن یک دانشمند فعالانه فرضیه خود را زیر سوال می‌برد و تلاش می‌کند قبل از هر گونه نتیجه گیری هر توضیح ممکن دیگری را برای یک پدیده ببیند و بیان کند. تواضع فکری این سوال است: اینجا چه چیزی کم است؟. 

تنله پورتر روانشناسی که روی فروتنی فکری مطالعه کرده است، می‌گوید: "نمی‌دانم آیا می‌توانم به شما بگویم که فروتنی شما را از تکبر دور می‎کند". فروتنیِ معرفتی، فضیلتی فکری است. این واقعیتی اساسی است که دانش ما همیشه موقتی، مشروط و ناقص است - و با هر مدرک جدیدی باید در آن تجدید نظر کرد. البته، نباید دچار افراط شد: لازم نیست در مورد اعتقاد خود به اینکه جهان گرد است فروتن باشید. 

 مایکل لینچ، استاد فلسفه می‌گوید: پرسش شخصی و بنیادی که من و شما و هر انسانی متفکری با آن روبرو است، این است که، چگونه نسبت به دیگران ذهنیتی باز داشته باشیم و در عین حال، عقاید اخلاقی خود را محکم حفظ کنیم؟ " لینچ می‌گوید "این مسئله‌ای برای همه ما است. "

فروتن بودن به معنی دست کشیدن از ایده‌هایی نیست که دوستشان داریم و به آن‌ها اعتقاد داریم؛ بلکه با این معنی است که در انتخاب عقاید خود متفکر باشیم، آماده وفق دادن آن‌ها باشیم، عیب هایشان را جستجو کنیم، و کنجکاو نباشیم که چرا به آعتقاداتمان، باور داریم. 

تواضع فکری به ضریب هوشی بالا یا مجموعه مهارت خاصی نیاز ندارد. با این حال، ما باید عادت کنیم که به محدودیت‌های خود بیندیشیم. کاری که می‌تواند رنج آور باشد. لیری می‌گوید: "این فرآیند نظارت بر اعتماد به نفس شماست".

 

برخلاف فروتنی کلی - که مشخصه آن صداقت، اخلاص و از خودگذشتگی است - فروتنی فکری در مورد کنجکاوی وسواس گونه است. شما همه چیز را به چالش می‌کشید - حتی آنچه را فکر می‌کنید درست است. این مسئله به دلیل عدم اعتماد به نفس یا تغییر دائمی نظر شما نیست بلکه تصمیم شما برای کشف نقاط کور است. تنوع اندیشه برای یافتن بهترین راه حل‌ها ضروری است. تکبر کوری فکری است.

تواضع فکری یکی از ویژگی‌های کلیدی است که غول‌های بزرگ تجاری مانند گوگل در استخدام‌های جدید مد نظر قرار می‌دهند. رهبران خردمند وانمود نمی‌کنند که همه پاسخ‌ها را دارند - آن‌ها به جای راه حل با سوال رهبری می‌کنند. کار آن‌ها این است که بهترین ایده‌ها را از تیم‌های خود بگیرند. این مستلزم کنار گذاشتن منیّت و کنار گذاشتن نیاز به همیشه درست بودن است. 

یافته‌های یک مطالعه نشان داد که مدیران عامل متواضع تأثیر مثبتی در اطراف خود ایجاد می‌کنند: تیم‌های آن‌ها از همکاری، شفافیت و اشتیاق بیشتری برای یادگیری برخوردار هستند. 

ادگار شاین در کتاب خود "فروتنانه" سه شکل مختلف فروتنی را مشخص می‌کند:

 ۱- فروتنی که در پیرامون بزرگان احساس می‌کنیم - که بخشی اساسی از زندگی اجتماعی بزرگان است.

 ۲- فروتنی که در حضور کسانی احساس می‌کنیم که با موفقیت‌های خود - که بخشی منظم از زندگی حرفه‌ای آن‌ها است - ما را حیرت زده می‌کنند. 

۳- "فروتنی اینجا و اکنون" بیشتر مربوط به کسانی است که می‌خواهند به کار‌های بزرگ دست بزنند. "اینجا و اکنون" بازی معمولِ قدرت را به چالش می‌کشد. دانش بیش از اختیارات رسمی مهم است. 

 

همانطور که به درستی می‌گویند: "اشتباهات بزرگ از خطا‌های کوچک ناشی می‌شوند". بیاموزید که به کوچکترین جزئیاتی که شما را به عنوان یک حرفه‌ای نگران می‌کند توجه کنید. دریابید که نادانی شما قابل مشاهده نیست. عنوان خود را رها کنید. تصمیمات باید مبتنی بر حقایق باشد. نگذارید خودخواهی شما را کور کند.

برخلاف تصور عمومی، مردم با کسانی که به اشتباهشان اعتراف می‌کنند سختگیری نمی‌کنند. متواضعان فکری در جمع دوستانه‌تر دیده می‌شوند - مردم رهبری را که به اشتباه و خطای خود اعتراف می‌کند به یک رهبر متکبر ترجیح می‌دهند. از همه مهمتر، رهبران متواضع فکری مایلند به اشتباه خود اعتراف کنند - آن‌ها اشتباهات خود را می‌پذیرند و از آن‌ها می‌آموزند.

بعضی از افراد با تظاهر به این که همیشه کار درست را انجام میدهند مشهور می‌شوند - آن‌ها معتقدند تصدیق اشتباهاتشان به چهره آن‌ها آسیب می‌رساند. دفاع از شهرت خود به هر قیمتی بی معنی است. به جای آن انرژی را برای یافتن حقیقت صرف کنید و فراموش نکنید که تواضع فکری ترس از مجازات را برطرف کرده و مردم را به گفتگو و بیان دیدگاه‌های جایگزین دعوت می‌کند. همکار خود را تشویق کنید تا وضعیت موجود و دیدگاه‌های شما را به چالش بکشد. یک فرهنگ منحط از این که مردم به اشتباهات خود اعتراف کنند احساس خطر می‌کند.

آیا آنقدر اعتماد به نفس دارید که بفهمید همه جواب‌ها را ندارید؟ آیا حاضرید از دیگران یاد بگیرید؟ گفتگو‌های سازنده به دلسوزی، همدلی و گوش دادن فعال نیاز دارد. شما باید یاد بگیرید که واقعیت را از چشم دیگران ببینید. خلاقیت از وفور، تغذیه می‌کند نه از کمبود. به جای گفتن "نه" از اصل "بله " استفاده کنید. 

ما هرگز به تواضع ذهنی کامل نخواهیم رسید. توسعه خودآگاهی یک سفر مادام العمر است. یافتن بهترین راه حل مهمتر از پیروزی در یک بحث است. بخاطر بسپارید که همیشه عاقل بودن بهتر از تصور زرنگ بودن است.