همجواری با دریا و فراوانی صدف در سواحل طولانی استان بوشهر ظرفیت عظیمی برای فعالیت در عرصه های گوناگون اقتصادی از جمله صنایع دستی را فراهم کرده است که زنان این دیار با پیشی گرفتن از مردانشان نقشی فعال و پر رنگ در این صنایع دارند .
به گزارش خبرگزاری صداو سیما مرکز بوشهر ' صنایع دستی بخشی از هنر، فرهنگ و هویت هر منطقه است که علاوه بر جنبه‌های تولیدی نشانی از خلاقیت ذوق و تبلور در هر یک از اقوام ایران است ؛ محصولات هنرمندان بوشهری علاوه در بازارهای داخلی به کشورهای مختلف حوزه خلیج فارس، کشورهای اروپایی و کشورهای مختلف آسیایی عرضه می‌شود.
هنری که از دل طبیعت سینه به سینه توسط زنان و مردان روایتگر زیبایی و پیام‌آور سلیقه‌ها، عقیده‌ها و روش‌های زندگی و شخصیت نیاکان کشور است و در این میان زنان بوشهری پا به پای تحولات اجتماعی با حضوری پر رنگ تر از گذشته در عرصه های مختلف نقش آفرینی می کنند .
به طوری که امروزه دیگر نقش زنان و مردان در پیشرو امور اجتماعی ، سیاسی،فرهنگی،علمی وحتی اقتصادی نمی توان تفکیک قائل شد و سرعت پیشرفت زنان در عرصه های مختلف به حدی بوده است که امروزه دیگرنمی توان جامعه ای فعال و پیشرفته را بدون حضورزنان تصور کرد .
این پیشرفت خواه در ابعاد علمی و خواه درابعاد فرهنگی ، ادبی ، اجتماعی و سیاسی هر روز برجسته می شود .
یکی از مهمترین مشارکتهای زنان ایرانی مشارکتهای سنتی و تولید صنایع دستی است .
امکانات نسبتا اندک از سویی وعلاقه مندی شدید زنان ایرانی در گردآمدن و احساس آرامش که ازاین طریق فعالیت های اجتماعی حاصل می گردد .
ویژگی دیگر صنایع دستی قابلیت اجرا در فضاهای کوچک ومحدود و در عرصه خانه ویا درکنار زمین کشاورزی است که قابلیت عرضه واستفاده در همان محل را دارد.
بدین جهت دراکثر روستاها بخش قابل ملاحضه ای از زنان در این زمینه فعال هستند.
زنان استان بوشهر در طول تاریخ پا به پای مردان این سرزمین تاثیر گذار بوده اند.
آنان چه در کسوت مادرانی مهربان و چه در قامت همسرانی فداکار و یا دخترانی مستعد و پاک ،همواره در عرصه های مختلف اجتماعی نقش آفرین بوده اند و این نقش آفرینی تا به امروز همچنان پویا و شکوفا تداوم یافته است .
زنان استانمان مانند دیگر استانهای جنوبی کشورمان بنا به موقعیت و شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی از هنرهای دستی بهره مند است و در کوه و دشت وساحل و بیابان در فصول سال و هنگام کشت وداشت و برداشت محصول خود،اغلب زنان این مرز وبوم به ساختن و سایل سنتی و تولید صنایع دستی هستند واز این روست که باید به نسبت این نقش آفرینی و حضور موثر،برای زنان نیز سهمی عادلانه و برابر با مردان در نظر گرفت.
به گونه ای که از ۱۲ هزار و ۷۰۰ صنعتگر دستی استان که نامشان در سامانه اطلاعاتی به ثبت رسیده، ۱۲ هزار نفر بانو هستند به این ترتیب بانوان بیش از ۹۴ درصد از جامعه صنعتگران دستی استان بوشهر را شامل می‌شوند.
زندگی زنانی که نقش مهمی در ترویج اشتغال روستایی ، بوم گردی وگردشگری، تولید صنایع دستی بومی ، و فعالیتهای اجتماعی دارند هرچند در سرتاسر این سرزمین بسیار افرادی می توان یافت .
صنایع دستی با دورویکرد صنایع دستی هنری مصرفی و رویکرد دوم صنایع دستی مصرفی.
صنایع دستی« هنری - مصرفی » معمولا به آن گروه از فرآورده هایی اطلاق می شود که ضمن برخورداری از ارزشهای هنری دارای جنبه های مصرفی نیز هستند . نظیر قالی، گلیم، جاجیم ، مصنوعات شیشه ای و.
صنایع دستی« مصرفی» : معمولا به آن دسته از محصولاتی اطلاق می شود که دارای ارزش هنری بسیار ناچیز بوده ولی جنبه های مصرفی قوی دارد مثل انواع سفال و سرامیک، انواع بافتنی ها، لباس های محلی و مصنوعات حصیری
گام نخست : گبه و گلیم بافی
اولین سفر ما به روستاهای شهرستان دشتستان و گناوه زنان این مرز وبوم سالهای متمادی است در کنار کارهای سخت خانه داری و ییلاقی وقشلاقی نقش های گلیم وقالی خود را از طبیعت اطراف خود الهام می گیرند و نقشهای بسیار زیبایی را به دل دار می بافند تا تصویر گر طبیعت زندگی خودشان باشد گلیم بعد از گبه شاخص ترین صنعت دستی و خانگی استان بوشهر است که زنان و دختران خانه دار در مناطق روستائی بیشتر در اوقات فراغت از کارهای کشاورزی و خانگی بافته شده گلیم بوشهر با نقوش متنوع و هندسی دارای رنگهای بسیار زیبا و شاد است و از نظر اصالت هنری قابل تامل است.
گبه، شهرتش را مدیون دستان هنرمند زنانی است که برای آفرینش آن، دار را روی زمین آماده می کنند و آنقدر نخ ها را کنار هم می نشانند وگره می زنند تا قد بکشد و همان شود که می خواهند
گبه نوعی قالی با پودهای تقریبی ضخیم و دراز است که بیشتر با مواد اولیه خودرنگ در طرح های بدیع و سنتی و روی دارهای قالیبافی افقی و به شیوه قالی بافته می شود.
برجسته ترین صنایع دستی و خانگی رایج استان بوشهردر بیشتر نقاط روستایی بافت گبه است که مهم ترین مرکز تولید آن در روستای شول بندرگناوه است.
گبه روستای شول گناوه با وجود این که آوازه جهانی دارد اما جایگاهی همیشگی برای عرضه تولید اثر هنرمندان چیره دست زنان این روستا و دیگر فعالان این حرفه از روستاهای همجوار وجود ندارد.
گبه بافان زن این روستا هنرمندانی چیره دست هستند كه دار گبه را در خانه‌شان برپا و دست ودلشان به این حرفه گرم است و با رنج زیاد، گنج هنر خود را می بافند و با وجود این كه اندك درآمدی از این شغل برای تامین زندگی بدست می آورند، دست از علاقه و عشقی كه به این حرفه خود دارند، برنمی دارند.
دراین شهرستان بهترین و مرغوب ترین و باكیفیت ترین گبه با دست 500 هنرمند تولید می شود كه همین امر باعث شده تا گبه شول آوازه جهانی پیدا كند.
در گبه زنان روستاهای گناوه نقش سماور بز و لوزی را می‌توان دید و در دست بافته زنان روستاهای دشتستان، چون در نزدیکی کوه زندگی می‌کنند نقش ببر پلنگ آهو و بزکوهی مشاهده می‌شود.
کارشناس ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر عنوان می‌کند: مهارت صدف سازی استان بوشهر به شماره ۱۹۰۱ در تاریخ 4تیرماه 1398 در فهرست ملی آثار ناملموس فرهنگی ثبت شده است.
قسمت دوم:شهر آبپخش دشتستان شهر ملی حصیر بافی و کپو بافی
دومین سفر ما به شهرستان دشتستان است به روستاهای چهاربرج آبپخش و رود فاریاب تنگ ارم و عامری دیلم که در این مناطق بازار صنایع دستی رونق چشمگیری دارد از جمله تولید سبد حصیربافی ، کپو بافی ودیگر صنایع تولیدی که توانسته نقش ارزشمندی در معرفی صنایع بومی منطقه جنوب داشته باشنداین رشته از جمله صنایع دستی بومی و اصیل استان بوشهر است و با توجه به گستردگی نخلستان‌های خرما در استان بوشهر، حصیربافی یکی از محصولات بومی است که مواد اولیه آن، کیفیت بالایی دارد
این محصول در چیدمان سنتی و حتی مدرن، جایگاه بسزایی دارد. مرغوبت‌ترین مواد اولیه حصیر از نخلستان‌های سرسبز آبپخش به دست می‌آید و هر شهروند در این منطقه یک بافنده حصیر است. در زمان حاضر بیش از ۱۰۰ کارگاه رسمی و بافنده شناخته شده حصیر و کپو در این شهر فعال است. با توجه به آشنایی دیرینه مردم این شهر با بافتن حصیر و کپو، آموزش‌های ارائه شده در سالهای اخیر بر مبنای طرح‌های جدید و خلاقانه صورت گرفته است.
لیلا رحیمی ، معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر با اشاره به اینکه شهر آبپخش شهرستان دشتستان به عنوان شهر حصیر و کپو بافی ثبت ملی شده است می گوید : مرغوبت‌ترین مواد اولیه حصیر از نخلستان‌های سرسبز آبپخش به دست می‌آید و هر شهروند در این منطقه یک بافنده حصیر است.
لیلا حاتمی می افزاید : اکنون بیش از ۱۰۰ کارگاه رسمی و بافنده شناخته شده حصیر و کپو در این شهر فعال است و در صورتی که مجوز بدون شرط سنی اعطا شود باید برای همه جوانان و سالمندان آبپخشی کارت صادر کرد.
به گفته وی ؛ رونق گرفتن حصیر بافی، فلسفه مقلد بودن را در آبپخش به مولد بودن تغییر داده‌است به گونه‌ای که دست‌بافته‌های این هنر صنعت بسیار کاربردی است و جای خود را در زندگی مردم بازیافته است.
همه این موارد به همراه جایگاه تاریخی و توریست پذیر بودن آبپخش، سبب شد که پرونده این شهر مورد پذیرش شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی قرار گیرد و این شهر بحق شهر ملی حصیر و کپو لقب گیرد. پیش از این صنعتگران این شهر ۲ بار موفق به کسب نشان ملی در این رشته شدند و آثار آنها در کاخ موزه سعدآباد به نمایش گذاشته شده‌است.
قسمت سوم:صدف سازی و خوس بافی
شهرستان دیر و کنگان مقصد سومین سفرم شد . به سرزمینی که زنان روستایی اش با خلاقیت فراوان دست به ابتکاراتی از جمله صدف سازی وتابلو های زیبا از جنس صدف زده اند. زنانی که با سختی فراوان در کنار سواحل روستا برای پیدا کردن صدف و گوش ماهی می روند تا با پیدا کردن لوازم اولیه به تولید صنایع دستی منحصربه فرد خود بپردازند محصولات تولیدشده در این رشته، با رویکرد جدید صنعتگران فعال در این حوزه بیشتر جنبه کاربردی و تزیینی دارند.و با صدف خام، تابلوهای تزئینی با تلفیق نقاشی و مواد خام طبیعی، عروسک‌های صدفی و زیورآلات کاربردی از جمله گردن‌بند، گل سینه، و گیره مخصوص روسری ساخته می‌شود. این صنعتگران با طراحی نو در تغییر روند تولید رشته صنایع دستی سهم به سزایی دارند. قسمت اعظم تولیدات آن در خود استان و استانهای مجاور به فروش رفته ومقداری هم به کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می‌شود.
زنان این مناطق همچنین با فعالیت در رشته خوس دوزی توانسته اند تولیدات خوب و ممتازی را روانه بازار کنند رشته ای سخت و طاقت فرسا که واقعا کار هر کسی نمی باشد و توان و انرژی خاصی را می طلبد تا بتوان با وقت و زمان زیاد خوس دوزی یک اثر را به انتها رسانید در مورد این رشته هنری می توان گفت خوس دوزی یکی از انواع رودوزی های زیبا و سنتی ایران می باشد. که نوع نخی در این دوخت به کار می رود ، که این نخ نقده طلایی یا نقره ای را نخ خوس می گویند ؛ تاریخچه ی دقیقی از این هنر صنعت در دست نیست، اما آنچه که مشخص است این است که خوس دوزی در دوره صفویه رواج زیادی داشته است.
قسمت چهارم: دوخت لباس محلی
چهارمین سفر به شهرستان بوشهر کنگان و دشتستان می باشد چرا که در کنار تاریخ و فرهنگ غنی این سامان انتظار می‌رود که مردم این دیار دارای پوشش‌های خاص بوده و لباس‌های مخصوص مردم استان بوشهر وجود داشته باشد، و به علت موقعیت بندری و ساحلی و شرجی بودن هوا در استان بوشهر بیشتر مردم از لباس‌های معمولی نخی استفاده می‌کنند. لباس‌های محلی اهالی استان بوشهر یکی از مهمترین جاذبه‌های فرهنگی این منطقه به شمار می‌رود. بانوان در استان بوشهر، پیراهن بلند دور چین به همراه عبای سیاه، مقنعه نازک و سیاه رنگ، روبنده نازک، شلوار چیت و نوعی کفش صندل معروف به کوش می‌پوشند. پیراهن رسمی خانم‌های بوشهر جامه گشادی است که به آن پیراهن عربی می‌گویند. بانوان بوشهری اغلب با چادر محلی بیرون می‌آیند. نشانه تشخیص مردان مسن نوعی دستار (شال ترمه) است. هم چنین مردان نوعی جبه به نام دگله می‌پوشند. مردان بوشهری معمولا زیر پیراهن آستین کوتاه سفید(کاپیتان) می‌پوشند و عرق چین رنگی به سر می‌گذارند و روی شلوار لنگی که به لنگوته معروف است روی کمر می‌بندند.
همچنین در زمان‌های قدیم، که بوشهرو کنگان با کشورهای عربی تجارت و مراوده داشته اند باعث گردید که در این زمان برخی از لباس‌های عربی در استان مورد استفاده قرار گرفت که شامل عبا و عمامه بود و هم اکنون نیز در برخی مناطق استان لباس‌های عربی استفاده می‌شود.
برخی از تجار استان بوشهر لباس‌های خاصی داشتند که به آن «ناس» گفته می‌شد؛ این لباس شامل کت و شلوار و کفش و جوراب بود که همگی به رنگ کرم و یا سفید بودند. اما از انجا که درصد خاصی از مردم منطقه استان در شهرستان دشتستان عشایر می باشند و با توجه به رفت و آمدهای عشایر به استان و ازدواج‌هایی که با مردم استان بوشهر داشتند و سپس در این استان ماندگار شدند، شاهد استفاده از لباس‌هایی نیز ویژه عشایر در این استان هستیم. که این گونه لباس عشایر هم تاثیر زیادی در پوشش زنان دیگر مناطق استانمان را داشته است .
قسمت پنجم: عبابافی
پنجمین سفر ما به شهرستان دشتی می باشد سرزمین عبای کشور و از انجایی که هنر عبا بافی از گذشته هایی دور در جای جای کشورمان رونق داشته است .طبق سنت های ایرانیان، عبا معمولا جامه و لباس اهالی علم و روحانیون بوده است. هرچند به دلیل راحتی این لباس و سبکی آن، تا همین دهه پیش بسیاری از مردان ایرانی در خانه هایشان آن را بر روی دوش های خود می انداختند. استفاده از پوشش عبا در کشور گستردگی بسیاری داشته و نمی توان آن را به مکانی خاص تعمیم داد. شهرهایی همچون بهبهان نایین، مشهد و خصوصا استانمان بوشهر، شهرهایی هستند که عبا بافی در آن ها رونق چشم گیری دارد. و همکنون درون این شهرها، کارگاه عبا بافی بسیاری به فعالیت و تولید عبا مشغول هستند. بیشتر شهرت صنعت عبا بافی شهرستان دشتی به خاطر کیفیت مواد اولیه به کار رفته در ساخت آن و همچنین شیوه قدیمی و سنتی بافت آن است که بر خلاف دیگر شهرهای تولید کننده عبا در کشور، چندان به روز رسانی نشده است. نخ این عبا را به وسیله مواد و رنگ دانه های طبیعی و به شیوه کاملا سنتی رنگ آمیزی می کنند. عبای این شهرستان در رنگ های مشکی، خرمایی، خاکستری و شیری به بازار عرضه می شوند.رونق و ارزش این هنر ساخت مردم خصوصا زنان این منطقه امروز باعث گردید عبای بوشهر پیش از دیگر مناطق کشور بعنوان عبای ملی شناخته شده و همچنین ثبت در میراث فرهنگی کشور هم قرار گیرد
بی شک یکی از افتخارات هر ملت و کشوری، صنایع بومی و دستی آن کشور است. چرا که این صنعت و به عبارتی این هنر صنعت بی بدیل و بی رقیب حاصل ذوق و هنر، سلیقه، ابتکار و خلاقیت هنرمندان و صنعتگران عزیزی است که صبورانه آداب، سنن و رسوم و در یک کلام پیام فرهنگی نسل ها را در محصولات تولیدی شان متجلی کرده و از آن پاسداری می نماید در واقع صنایع دستی اصلی ترین سند هویت تاریخی ملت هاست نسل امروزی ما باید بداند که از چه پشتوانه فنی ، تکنیکی و هنری برخوردار بوده است تا به راحتی خود را در هجمه فرهنگی غربی ها نبازد و اسیر پدیده از خود بیگانگی نگردد.ما نیز بر این هدف هستیم با معرفی دسترنج زنان سرزمینمان بوشهر در بالندگی و رشد صنایع دستی استانمان که بازتاب جهانی هم داشته گام بلندی برداریم تا این مستند سندی شود برای ایندگان سرزمینمان..
نگارنده : بهاره مسعودی