قرنی که با بی آبی شروع می شود

به گزارش خبرگزاری صداوسیما؛ مرکز آذربایجان شرقی، حالا خبر می رسد فروردین و اردیبهشت 1400 وضعیت سخت تری در پیش است.
مدیرعامل آب منطقه ای آذربایجان شرقی می گوید : بحران آب در استان جدی است و نگرانی اصلی بحث تامین آب شرب تبریز در سال 1400 است که پیک آن از فروردین و اردیبهشت آغاز خواهد شد.

غفار زاده ادامه می دهد: در شهریور ماه امسال یک روز در میان، به مدت 6 ساعت قطعی آب داشتیم و با توجه به اینکه شهر تبریز به صورت تپه ماهوری است، در بعضی مناطق آب به مدت 12 ساعت قطع شده و در برخی نقاط ، آب قطع نمی‌ شد که این موضوع، تنش ایجاد کرده بود.
امسال با اجرای اقدامات ضربتی این تنش به طور موقت حل شد، اما برای سال پیش رو وضعیت به مراتب سخت تری در پیش است.

چرا نگران آب هستیم؟
کمبود آب در استان و قطعی آب در کلانشهر تبریز از آغاز دهه 90 مشکلات عدیده ای برای مردم ایجاد کرده است. با توجه به شیوع کرونا از اواخر سال 98 و به دنبال آن مصرف بیشتر آب، این معضل گریبان مردم را سخت تر گرفته است و تقریبا هر روز برای مردم در منطقه ای از تبریز دشواری‌هایی ایجاد می کند. اتفاقی که می تواند منجر به بحران های عدیده ای در این شهر شود.

آب آشامیدنی تبریز از سه منبع زرینه رود، نهند و چاههای قزلجا میدان تامین می ‌شود که در مجموع شامل 150 میلیون لیتر آب است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان با بیان اینکه طی شش ماهه نخست سال 99، بیش از 5700 لیتر آب در ثانیه تأمین شده می گوید: در سال 1400 نیاز پیک ما حدود 6490 لیتر در ثانیه، یعنی 750 لیتر در ثانیه بیشتر از وضع موجود است.
وی می افزاید: باید حدود 700 لیتر در ثانیه، آب بیشتری تامین شود و اگر این موضوع محقق نشود ، در کلانشهر تبریز با 15 میلیون متر مکعب کسری تولید آب مواجه خواهیم شد که بیشتر روی فصل تابستان متمرکز است و مجبور به قطعی آب خواهیم شد.

مشکلی فراتر از تبریز
معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب آذربایجان‌شرقی می گوید : اگر چه کلانشهر تبریز تنها شهری در استان است که موازنه تولید و مصرف آن منفی است، اما باید اعلام کنیم که هم اکنون 14 شهر از 65 شهر استان هم در تولید و مصرف آب در وضعیت سر به‌ سر قرار دارند و در صورت رعایت نشدن الگوی مصرف در آن ها، مناطق آسیب پذیر در قطعی آب هستند.

خانی ادامه می دهد: این شهرها شامل میانه، ترک، ترکمنچای، بخشایش، زرنق، بستان آباد، بناب، عجب شیر، آذرشهر، گوگان، ممقان، تسوج، مرند و شهر جدید سهند هستند.

با توجه به سکونت 45 درصد جمعیت استان در تبریز ، طبیعی است که اولویت مدیریت آب هم به مرکز آذربایجان شرقی اختصاص یابد و در صورت حصول اطمینان، تجربه موفق در سایر شهرهای کم آب پیاده شود.

شرکت آب و فاضلاب استان اقدامات پیشگیرانه سالانه خود برای جبران کسری آب شرب کلانشهر تبریزرا بر اساس کسری 5 تا 6 درصدی انجام می دهد ولی با توجه به شیوع ویروس کرونا و افزایش مصارف آب در بخش های شرب و بهداشتی میزان کسری آب این شهر به 18 درصد افزایش یافته است.

خانی می گوید: بر اساس مطالعات مهندسان مشاور در سال 1390، کلانشهر تبریز 5 سال بعد از اتمام این مطالعات با موازنه منفی در تولید و مصرف آب مواجه خواهد شد و از سال 95 این موازنه منفی در این شهر شروع و هر سال با 3 درصد کسری تولید مواجه می شود.

عواملی که در کارند تا تبریز کم آب بماند!
میانگین بارش سالانه در جهان 750 میلی متر و در کشور ما 250 میلی متر یعنی یک سوم میانگین جهانی است.
آذربایجان شرقی هم منطقه ای سردسیر و کوهستانی است و از لحاظ تقسیم بندی های اقلیمی جزو مناطق نیمه خشک به حساب می آید و آب و هوایش به طور کلی سرد و خشک بوده است.

مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌شرقی می گوید: میانگین بارش سال 98 نسبت به سال 97 بیش از 40 درصد کاهش داشت و بارشهای امسال هم نسبت به سال گذشته در استان به طور متوسط 21.4 درصد کاهش یافته است.
به گفته دولتی مهر، میانگین بارش در استان در سال آبی جاری ( اول مهر سال گذشته تا 28 خرداد امسال) 271.7 میلی‌متر به ثبت رسیده در حالی که این میزان در مدت مشابه سال آبی گذشته 345.6 میلی متر ثبت شده است.

معاون بهره ‌برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب آذربایجان‌شرقی تاکید می کند: این میزان بارش جوابگوی نیاز بخش های شرب، کشاورزی و صنعتی نیست و بنابراین مردم باید به سمت رعایت الگوی مصرف آب روی بیاورند چرا که در غیر اینصورت در آینده با مشکل مواجه خواهند شد.

اما بد نیست اشاره ای هم به نظرات دانشگاهیان داشته باشیم.
درویش، کارشناس محیط زیست می گوید: در سه سال گذشته حوضه آبخیز دریاچه ارومیه شاهد بارش‌هایی بوده است که از میانگین 51 ساله بیشتر بود و در این رابطه در کشور کم نظیر است.
با چنین وضعیتی باید بحث تامین آب مردم ارومیه و تبریز مشکلی نداشته باشد و با 4 درصد آب این حوزه می توان مشکل آن ها را حل کرد.
او تصریح می کند: این مشکل از جایی نشات می‌گیرد که صنعت و کشاورزی در این منطقه کنترل نشده است. در بازدیدی که از سد زرینه‌رود در همین منطقه داشتم که مهم‌ترین منبع تامین آب شرب تبریز است شاهد بودم موتورهایی در دریاچه سد تعبیه شده تا مراتع کوهستانی که در آن‌ها کشاورزی انجام می‌شود را آبیاری کنند.

آذربایجان شرقی ، کم آب و پرمصرف
با توجه به این‌ که آذربایجان شرقی استانی خشک و نیمه خشک است، مصرف آب در این استان نیز باید با الگوی مصرف آب در مناطق نیمه خشک و خشک تطابق داشته باشد. اما آیا چنین است؟

استاندارد مصرف روزانه برای هر فرد 150 لیتر است و این در حالی است که مصرف روزانه مردم استان 200 تا 220 لیتر در شبانه روز است.

مدیر عامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی می گوید : متاسفانه ارزش و بهای آب در کشور بسیار پایین است. در حالی که در کشورهایی مانند ترکیه که از لحاظ منابع آبی غنی ‌تر از کشور ما هستند، ارزش و بهای آب بسیار بالا است.

غفارزاده ادامه می دهد : 70 درصد از آب شرب استان هم به پساب تبدیل می‌شود. در حالی که باید آب شرب را علمی و اصولی توزیع کنیم و آب مورد نیاز در بخش کشاورزی و صنعت را هم از پساب تامین کنیم.
او معتقد است بازار آب باید در کشور رونق بگیرد تابراساس آن جایگاه و ارزش واقعی آب مشخص شود و آمایش آب در این راستا یک موضوع اساسی است براساس آن بدانیم توسعه در کدام یک از مناطق استان انجام می‌شود.

کشاورزی، متهم ردیف اول کمبود آب
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان آذربایجان شرقی گفت: 70 تا 90 درصد منابع آب در بخش کشاورزی مصرف می شود که حجم بسیار قابل توجهی است.
نیکان فرتصریح می کند: بیشتر اراضی کشاورزی آذربایجان شرقی به صورت سنتی آبیاری می شود که باید روش های سنتی بهبود یافته و در آماده سازی زمین و مراحل کشت نیز اقداماتی صورت بگیرد تا باعث صرفه جویی بیشتر در مصرف آب شود.ضمن اینکه می بایست ستاد هماهنگی استفاده از آبیاری مکانیزه در بخش کشاورزی در استان آذربایجان شرقی تشکیل شود و مصوبات آن برای تمام دستگاه ها لازم الاجرا باشد.

او تاکید دارد اگر بتوانیم مانند کشورهای پیشرفته در بخش کشاورزی از آب استفاده کنیم، می‌توانیم با افزایش بهره وری، چهار برابر کمتر آب مصرف کنیم که این موضوع تضمین و تامین آب شرب، صنعت و اشتغال را در آینده به همراه خواهد داشت.

 

 

صنایع، متهم ردیف دوم ماجرا
مدیرکل سابق محیط زیست آذربایجان شرقی می گوید: برخی صنایع از جمله 12 صنعت بزرگ آب ‌بر از خط لوله انتقال آب شرب تبریز استفاده می‌ کنند. در حالی که صنایع برای صرفه جویی و مصرف بهینه، باید از سیستم بازچرخانی و تصفیه فاضلاب استفاده کنند.

قاسمی ادامه می دهد: نباید این صنایع به جای برداشت از خط زرینه رود به چاه سوق یابند چرا که این منابع زیرزمینی هم محدود است و باید به فکر منابع آبی جایگزین برای صنایع باشیم.
به گفته وی 50 تا 60 درصد فاضلاب شهری تصفیه می ‌شود و این صنایع می‌توانند از خروجی تصفیه خانه‌ ها استفاده کنند ضمن اینکه صنایع هم آمادگی دارند تا تصفیه خانه بزنند یا از فاضلاب شهرها برای صنایع استفاده شود.

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی سهند هم می گوید: این شرکت‌ها براحتی می‌ توانند استفاده مجدد از آب 350 هزار متر مکعب فاضلاب را در روز عملی کنند. پس چرا روزانه 60 الی 80 هزار متر مکعب (آب شرب حدود 400 هزار نفر از مردم) فقط در شرکت‌های پالایش نفت، پتروشیمی، نیروگاه تبریز و شهرک‌های صنعتی مصرف می‌شود، اما آب شرب مردم قطع می‌شود؟

خطوط فرسوده انتقال آب، قوز بالاقوز
جدیدترین آمار رسمی ثبت ‌شده نشان می‌دهد که 14 درصد از آب آشامیدنی تزریق شده به شبکه‌های انتقال و توزیع آب پیش از رسیدن به دست مصرف کننده از خطوط لوله فرسوده نشت می‌ کند.
این مشکل به دردهای آبی تبریز دردی افزوده است.

پس از سپری شدن حدود 25 سال از عمر مفید خط انتقال آب نهند به تبریز که جنس آن چدن داکتیو و به قطر 800 میلیمتر است شاهد ترکیدگی و هدر رفتن آب هستیم که طبق تصمیم اخیر مقرر شده خط جدید انتقال آب از سد نهند تبریز در کوتاه‌ترین زمان ممکن اجرایی و جایگزین خط قدیمی شود.

رئیس اداره نگهداری و بهره‌برداری سد و تصفیه خانه نهند می گوید : در روزهای اخیر پس از دریافت گزارش‌هایی مبنی بر کاهش فشار آب، گروه عملیاتی مرکب از مهندسان و تکنسین‌های اداره نگهداری و بهره برداری سد و تصفیه خانه نهند در محل مستقر و موفق شدند باوجود شرایط دشوار در حین بهره برداری به تعمیر آن اقدام کنند.

نویدی توضیح می دهد: خط لوله انتقال آب نهند به تبریز، آب آشامیدنی قسمت‌هایی از شهر تبریز از جمله شهرک‌های باغمیشه، رشدیه و بخشی از ولیعصر را تامین می‌کند.

باید بدانیم در حال حاضر اصلاح و بازسازی هر کیلومتر از خطوط انتقال آب 175 میلیون تومان اعتبار نیاز دارد و طبق گزارشهای رسمی شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، به ‌دلیل تزریق نشدن بودجه کافی، با انباشت پروژه‌های اصلاح نشده در این بخش مواجه ‌ایم.

آن سوی کم آبی یک شهر
استاد دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه صنعتی سهند معتقد است: سالیان سال رشد کمی و خطی یعنی فقط تولید مدنظر بوده و هیچ توجهی به بهره ‌وری در استفاده از منابع طبیعی، رعایت حقوق محیط زیست و بازچرخانی و استفاده مجدد از آب نشده است.

یگانی می گوید: نخستین سند اجرایی بازچرخانی و استفاده مجدد از پساب در آذربایجان شرقی همزمان با همایش بحران آب در جشنواره ربع رشیدی استان در پاییز 1396 تهیه و تدوین شد.اما معاون فنی وقت استاندار اعلام کرد که این سند به تشخیص خودشان فاقد ارزش بوده و باید کنار گذاشته شود!

عضو پژوهشکده محیط زیست دانشگاه تبریز ادامه می دهد: عجیب اینکه طرح نقشه راه آب آذربایجان شرقی که با مدیریت سازمان جهاد کشاورزی استان و با محوریت پژوهشکده محیط زیست دانشگاه تبریز به کارگروه آموزش، پژوهش، فناوری و نوآوری سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان معرفی شده بود هم حذف شد و به جای آن طرح‌هایی که در اولویت‌های بسیار پایین‌تر و بی‌ارتباط با بحث امنیت آب استان بودند، جایگزین شده و مورد تصویب قرار گرفتند!

آیا تولید هم تشنه خواهد ماند؟
آذربایجان شرقی در سال‌های قبل به عنوان دومین استان پایلوت کشور برای بازچرخانی آب در وزارت نیرو ثبت شد، اما این طرح پنج سال است در کریدورهای انفعالی استان مانده ولی در این فاصله، استان خراسان، سند تدبیر آب مشهد را تصویب و به اجرا رساند.
استان اصفهان هم فاضلاب را به مصرف صنایع خود رساند و حالا مردم شهر تبریز مجبور هستند برخی اوقات روزانه بیش از 8 ساعت قطعی آب و بیش از 4 ساعت قطعی برق را تحمل کنند.

البته استاندار آذربایجان شرقی هم می گوید: شهرک های صنعتی آذربایجان شرقی از مسائل کمبود برق و آب رنج می برند که هرچند لاینحل نیستند اما چندان ساده هم به نظر نمی رسند.
پور محمدی خاطرنشان می کند: تنش آبی سال 99 در تبریز را به سختی سپری کردیم و دیگر نمی توان وضعیت گذشته را تحمل کرد. بنابراین باید تدبیری اندیشیده شود و به فکر تامین منابع آبی پایدار باشیم.چرا که اگر آب تبریز کم باشد اول از همه آب صنایع قطع خواهد شد.

 

 

راهکارهایی برای یک معضل
هم اکنون مصرف آب روزانه مردم تبریز معادل 480 میلیون بطری آب یک لیتری است.
قرار بود خط دوم زرینه زود به اندازه پنج مترمکعب و به صورت مجزا، به تبریز آب منتقل کند که به دلیل احیای دریاچه‌ی ارومیه، این خط اجرا نشده و در نقش پدافند غیرعامل، عمل کرد.

مدیرعامل شرکت آ ب و فاضلاب استان می گوید : به منظور تامین آب مورد نیاز ، طرح حفر 30 حلقه چاه را آغاز کرده ایم که از این طریق 500 لیتر در ثانیه آب دهی اضافه شود. 10 حلقه حفر شده و 20 حلقه باقی مانده نیز نیازمند حدود 30 میلیارد تومان اعتبار است.

ایمانلو ادامه می دهد : طول خط نهند 24 کیلومتر است که 7 کیلومتر آن پوسیده شده است.برای تعویض آن حدود 38 میلیارد تومان اعتبار برای لازم بوده که 13 میلیارد تومان آن تامین شده و مابقی اعتبار هنوز تامین نشده است.

او خاطرنشان می کند: سال 99 مجبور شدیم با حفر چاه‌های اضطراری این مشکل را حل کنیم، اما اگر سال بعد 80 میلیارد تومان برای حفر چاه‌های جدید تامین نکنیم، مردم دیگر توجیه نخواهند شد.

خیز کشاورزان برای مراقبت از آب
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی از کاهش 40 درصدی مصرف آب در 5 سال اخیر در حوضه دریاچه ارومیه خبر داده است.
فتحی می گوید: ما در حوضه دریاچه ارومیه محدودیت و کمبود آب را با پوست و گوشت و استخوان درک کرده ایم و باید تولید با آب کمتر را در اولویت قرار دهیم.یعنی از منابع آبی موجود برای بهره وری بیشتر استفاده کنیم.

وی با اشاره به اینکه با اعمال روش‌های مختلف و کشت جایگزین، کارهای سخت افزاری و استفاده از روش های نوین آبیاری و افزایش راندمان آب تحقق یافته ادامه می دهد : اگر در گذشته تقاضای کمتری برای بکارگیری سیستم آبیاری بود الان خود مردم پیشقدم شده و متقاضی هستند.

آب ارس به امید انتقال
استاد گروه علوم زمین دانشگاه تبریز بیان می‌کند: اینکه بخواهند برای جبران کمبود آب در تبریز، چند حلقه چاه جدید وارد مدار کنند یک برنامه کوتاه مدت و البته اجرای آن آسان ‌تر و کم هزینه تر است و البته نباید بیش از حد از این چاه‌ها برداشت شود.

اصغری مقدم می‌افزاید: برای حفاظت منابع آب و تعادل بخشی سفره‌های زیرزمینی باید تدابیر دیگری اندیشیده شود که آن هم انتقال خط دوم آب زرینه رود و آب رود ارس به تبریز است که متأسفانه برای این پروژه‌ها هنوز کار چندانی نشده است.

بنا به اعلام شرکت آبن منطقه ای استان، انتقال آب ارس منتظر تامین مالی 80 میلیون یورویی است کارشناسان می گویند اجرای این پروژه ، آب ۲۵ سال آینده تبریز را تضمین می‌کند.

حجت الاسلام میرتاج الدینی نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی می گوید: پیشنهاد دادیم که طرح به قرارگاه واگذار شود بلکه راهکار اصلی کمبود آب تبریز یعنی انتقال آب از ارس را عملیاتی کند.

مدیرعامل آب منطقه ای آذربایجان شرقی می گوید : قرارگاه خاتم الانبیاء سپاه سد کلقان چایی را ساخت که سال قبل سیل بزرگی را کنترل کرد . اگر این سد در بستان آباد نبود 5 روستای بزرگ مسیر را سیل می برد.

همچنین 82 کیلومتر از آب زرینه به تبریز فرسوده بود که موجب قطعی طولانی می‌شد که توسط قرارگاه نوسازی شد و در 40 کیلومتر باقیمانده هم لوله‌های بتنی به فولادی دو هزار تبدیل می‌شوند.
غفارزده با تاکید بر بهره گیری از توان این نهاد سازندگی ادامه می دهد : با انتقال اب ارس به تبریز و شهرهای مسیر 3.5 میلیون نفر جمعیت بهره مند می شوند.

به گفته وی خط انتقال 145 کیلومتر طول دارد و 35 کیلومتر آن با اعتبارات رودهای مرزی احداث شده است؛ برای احداث 110 کیلومتر باقیمانده با 5 کیلومتر تونل و تصفیه خانه 6.5 مترمکعبی، از توان قرارگاه بهره خواهیم برد.

 

 

توسعه پایدار مستلزم سازگاری با کم آبی
برنامه توسعه پایدار باید با محیط زیست همخوانی داشته باشد و در این راستا مدیریت و مراقبت از منابع آبی اهمیت ویژه ای دارد.
اما ما چه کرده ایم؟
مدیرعامل شرکت آب منطقه آذربایجان شرقی با بیان این‌ که این استان دارای 3 میلیارد و 19 میلیون مترمکعب آب تجدیدپذیر است خاطرنشان می کند : 2 میلیارد و 800 میلیون متر مکعب معادل 80 درصد آب‌های تجدیدپذیر استان مصرف می‌شود، در حالی که طبق استاندارد جهانی باید میزان آب تجدیدپذیر مصرفی 40 درصد باشد.

وضعیت استان در مصرف آب‌های تجدیدپذیر بحرانی است. زیرا طبق استاندارد جهانی 500 میلیون مترمکعب آب اضافی از آب‌های تجدیدپذیر را مصرف کرده‌ایم و از این رو باید برنامه‌ ای برای رسیدن به سطح مصرف استاندارد جهانی آب تجدیدپذیر تدوین شود.

غفارزاده با بیان این‌ که برنامه سازگاری با کم آبی در استان نهایی شده ادامه می دهد: ضرورت اصلی ما اصلاح الگوی مصرف و استفاده درست و بهینه از منابع خدادادی و تلاش برای تجدید منابع طبیعی و حفظ آن برای آیندگان است.

حفظ آب، مسئولیت امروز و آینده
آب، مادهٔ حیات بخش است که زندگی وابسته به آن می باشد و یکی از استراتژیک ‌ترین دارایی‌های هر کشور شناخته می‌شود. نظریه پردازان معتقدند که جنگ های آینده بشر، بر سر آب خواهد بود. پس باید توجه داشت که آب اهمیت به ‌سزایی در امنیت، سیاست و اقتصاد دارد و نقش اساسی در زندگی جوامع ایفا می کند.

مسئله خشکسالی و کمبود آب، سالیان درازی است که نه تنها گریبانگیر کشور ما، بلکه کل جهان شده است. با اینکه بیش از دو سوم کره زمین را آب فرا گرفته است، ولی فقط 3 درصد این آب ها قابل استفاده برای شرب است، از طرفی هزینه تولید و انتقال آب شیرین هم بسیار گزاف است. پس می طلبد که همیشه در مصرف آب صرفه جویی کنیم.

همه کارشناسان بر این واقعیت اذعان دارند که اگر کشاورزان، صنایع و شهروندان مصرف آب خود را 10 تا 20 درصد کاهش دهند می توان بدون مشکل خاصی پیک مصرف و فصل تابستان را سپری کرد.
همچنین با مدیریت علمی در دستگاههای اجرایی و با رعایت اصول بهره وری حتی برای فرداها هم می توان آب کافی نگه داشت. حفظ آب عزم همگانی می خواهد.

گزارش مکتوب از : مهین انتظار ـ خبرگزاری صداوسیما ـ تبریز