گزارش مکتوب؛
برنج بر سفرههای خالی از آب
بارشهای امسال نه زمین را سیراب کرد نه کشتزارها را و نه باغها را...
از این بارشها آبی گرم نشد و اگر کمبود آن در بهار جبران نشود کار برای خیلیها سخت میشود...
کاهش آب در سفرههای زیرزمینی اگر چه پدیدهای جدید نیست و بخشهای وسیعی از ایران بواسطه قرار گرفتن در اقلیم خشک و نیمه خشک اغلب با خشکسالی روبروست، اما در پارهای موارد بی توجهی به برخی مسائل به کاهش بیشتر آب آن هم در سرزمینی که این مایع حیات اندوختهای مهم به شمار میرود دامن میزند.
در کنار این عوامل و البته کاهش نزولات جوی اقداماتی مانند برداشت بی رویه آب و حفر چاههای غیر مجاز که بطور مستقیم با فعالیتهای انسانی مرتبط اند منجر شده تا آب در لایههای زمین به سمت خشک شدن برود.
کشت برنج در استانهای غیر شمالی یکی از عوامل برداشت بی رویه آب از منابع زیرزمینی است.
در استان کرمانشاه هر چند کشت برنج به دههها قبل باز میگردد، اما با کاهش بارش در سالهای اخیر حساسیت برای جلوگیری از کشت این محصول هم بیشتر شده است.
نقشه پراکندگی کشت برنج در ۹ شهرستان استان کرمانشاه در سطح ۲ هزار و ۱۷۹ هکتار گسترده شده است.
بیشترین سطح زیرکشت این محصول پارسال با هزار و ۶۷ هکتار در شرق یعنی شهرستان صحنه و سپس در گیلانغرب با ۵۵۴ هکتار در نقطه غربی استان بوده است.
آقای حاتمی یکی از کشاورزان برنجکار در شهرستان صحنه است.
او میگوید: برنجکاری در این منطقه به نسل های پیش از او باز می گردد و مقرون به صرفه بودن باعث شده تا کشت آن در این شهرستان همچنان رواج داشته باشد.
حاتمی معتقد است برنج محصولی آب بر است و برای تامین این مقدار آب باید دست به دامن رودخانهها، چشمهها و چاهها شد.
این کشاورز استفاده از چاههای غیرمجاز را برای آبیاری برنج رد نمیکند و معتقد است بیش از نیمی از چاههای مورد استفاده برای کشت برنج غیر مجازند.
به گفته او در سالهای اخیر برخی کشاورزان به صورت مقطعی به جای برنج به کشت محصولاتی همچون چغندر قند و سیب زمینی روی آوردند، اما به دلیل نداشتن یک نقشه راه و مقرون به صرفه نبودن دوباره کشت برنج رواج یافت.
هر چند معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه میگوید: با ابلاغ شیوه نامه ممنوعیت کشت برنج از سوی کارگروه ملی سازگاری با آب مواردی همچون بیمه نشدن محصول، پرداخت نکردن تسهیلات بانکی و توزیع نکردن نهادههای کشاورزی اجرایی شد".
اما به نظر می رسد با وجود این اقدامات نه تنها کشت این محصول متوقف نشده بلکه حالا با نزدیک شدن به اردیبهشت کشاورزان برنج کار آماده فراهم کردن مقدمات کشت اند.
آنها خزانه را در اردیبهشت آماده تا در اوایل خرداد کار نشاء را آغاز و محصول را در مهرماه برداشت کنند.
این نشان میدهد اقداماتی که برای کشتهای جایگزین همچون آفتابگردان و کلزا پیشنهاد شده تا حدود زیادی راه به جایی نبرده است.
محمدی کشاورز برنجکار دیگری از شهرستان صحنه است او میگوید: کشت محصولاتی که به عنوان جایگزین معرفی میشوند مقرون به صرفه نیستند و در چرخه تولید تا عرضه کفاف مخارج زندگی را به کشاورز نمیدهد، اما برنجهای منطقه ما آنقدرخوش بو و خوش طعم هست که بلافاصله با قیمت مناسب به فروش میرسد.
درویشی مدیر عامل شرکت آب منطقهای استان کرمانشاه میزان بارشها از ابتدای سال آبی جاری ( مهر۹۹) تاکنون (فروردین ) را کمتر از ۳۰۰ میلیمتر عنوان میکند یعنی حتی کاهش ۲۵ درصدی نسبت به سال گذشته در همین مدت .
از سوی دیگر کارشناسان میگویند : مقدار برداشت آب در هر هکتار برای کشت برنج حدود ۲۴ هزار مترمکعب یعنی ۳ و نیم برابر بیشتر از آبیاری یک هکتار گندم است.
این استحصالهای بی رویه از منابع زیرزمینی و حفر چاههای مجاز و غیر مجاز از دلایلی است که باعث شده منابع آب در سفرههای زیرزمینی به شدت کاهش یابد، زمین در بسیاری از نقاط فرو بنشیند و تنش ناشی از کمبود آب گریبانگیر بسیاری از نقاط شود.
حال که موضوع کم آبی جدی است شاید هنوز هم دیر نباشد تا برای مقابله با برخی از اتفاقات که به نابودی منابع آب در سفرههای زیرزمینی منجر میشود پیشقدم شد.
شاید هنوز هم دیر نباشد تا کشاورزان به این موضوع بیندیشند که شرایط امسال متفاوتر از همیشه است و آسیبهای کشت محصولات آب بر در این شرایط خشکسالی بیشتر از سود آور بودن آن است.
شاید هنوز هم دیر نباشد اگر مسئولان بازنگری قاطعی در کشت برنج و محصولات آب بر دیگر البته با برنامه ریزیهای منسجمتر و دقیقتر به گونهای که کشاورزان هم متضرر نشوند داشته باشند.
و ... اگر مجموعه این اقدامات با جدیت دنبال شود شاید آب سردی باشد بر تن خشکیده زمین.
نویسنده : سحر پیرویسی