هوا که گرم‌تر می‌شود عطش ساحل نشینان در کرانه خلیج فارس بیشتر و بیشتر می‌شود. ساحل نشینانی که در کنار خلیج فارس هستند، ولی تشنه لبند.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خلیج فارس؛ این روز‌ها اگر به شرق هرمزگان سفر کنید بانوانی را خواهید دید که کوزه بر سر به دنبال آب هستند.
بر سر چاه هم که می‌رسند یا آب آن خشک شده و یا غیربهداشتی و نامناسب است.
مشکل کم آبی در برخی نقاط نیز به حدی است که مردم به هر گودال آبی هم که می رسند از آن استفاده می کنند.
بیشتر بخوانید: آب غیربهداشتی، سلامت مردم سردشت را تهدید می کند
آب کوهی هم که روزگاری کوه آب بوده اکنون در شرقی‌ترین نقطه هرمزگان یعنی جاسک با بی آبی دست و پنجه نرم می‌کند.
اینجا در تحریریه خبر صداوسیما تقریباً روزی نیست که با بخش پیگیری تماس گرفته شود و در مورد کمبود و یا نبود آب گلایه‌ای نشود.
یکی از شهروندان این روستا در تماس با ما سخنان دردناکی بر زبان می‌آورد که تحمل شنیدنش بسیار سخت است.
وی می‌گوید: هر دوماهی تنها یک روز آب دارند که آن هم به روستایشان نمی‌رسد و مجبورند آب را از بیرون لیتری دو هزار و ۵۰۰ تومان خریداری کنند.
صدای شهروندی از روستای آب کوهی جاسک
آقای ملایی هم از اهالی بخش لیردف شهرستان جاسک بشدت از مشکل کم آبی در این بخش گلایمند است. مشکلی که بیش از آن که به کم آبی شبیه باشد شبیه بی آبی است.
وی می‌گوید هر ۵۰ روز یکبار آب دارند و ذخیره آب در منبع آب نیز جوابگوی نیازشان نیست.
آقای ملایی در تماس با خبر صداوسیما می‌گوید: شست وشوی وسایل خانه هم که نیاز لوکسی برای مردم این منطقه بشمار می‌رود. به گفته وی، شستشوی لباس و دیگر وسایل را در آب دریا انجام می‌دهند.
این وضع محدود به جاسک نیست و در بسیاری از مناطق هرمزگان مردم با مشکل کم آبی مواجهند.
در ماه‌های اخیر تماس‌های زیادی از مردم در این خصوص دریافت کردیم و در بخش پیگیری خبر ساعت ۲۰ بسیاری از این تماس‌ها و گلایه‌ها پیگیری شد.
سیریک دیگر شهرستانی است که در شرق استان هرمزگان و در کنار دریا واقع شده است. مردم این شهرستان نیز همچون جاسک با کم آبی شدید مواجهند.
آن طور که مردم این شهرستان می‌گویند وضعیتشان از جاسک هم بدتر است. احمد یکی از اهالی این شهرستان می‌گوید هر ۴۰ روز یکبار آب در لوله‌ها جریان می‌یابد.
وی می‌گوید: در این مدت بزرگترین منبع‌های آب هم جوابگوی مصرف ۴۰ روز آب مردم نیست و به اجبار آب از بیرون خریداری می‌کنیم.
البته ناتوانی در خرید منبع ذخیره آب مناسب نیز گلایه بیشتر مردم است و خواستار کمک دولت در این زمینه هستند.
در شهرستان بندرلنگه نیز این مشکل خودنمایی می‌کند.
شهرستانی که ساختمان آب شیرین کن آن به علت نبود اعتبار در حال خاک خوردن است و روستاییان ساحل نشین حمیران این شهرستان از بی آبی رنج می برند.
امین قصمی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان می‌گوید: شهرستان‌های بستک، بندرلنگه، بندرخمیر، حاجی آباد، سیریک، میناب، جاسک، بشاگرد و قشم با مشکلات آبی بیشتری به نسبت دیگر شهرستان‌ها مواجهند.
این تنش و کمبود آب موجب مهاجرت مردم از روستا به شهر شده است. مردمی که تنها برای رهایی از کم آبی خانه و کاشانه خود را رها کرده و به شهر‌ها مهاجرت می‌کنند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان درباره وضعیت نامساعد آب در روستا‌های استان می‌گوید: در تابستان پیش رو، شهر بندرعباس و شهرستان بندرخمیر به دلیل اقدامات سه سال اخیر و استفاده از ظرفیت شیرین سازی آب دریا با مشکلات کمتری مواجه هستند، اما چالش اصلی تامین آب روستاهاست که همه توان شرکت آب و فاضلاب برای تامین آب مورد نیاز مردم به کار گرفته می‌شود.
امین قصمی می‌گوید: از مجموع هزار و ۳۰۰ روستای تحت پوشش آب و فاضلاب هرمزگان، نزدیک به ۳۵۰ روستا در وضعیت حاد قرار دارند که برای رفع مشکل اساسی آن‌ها طرح‌های تامین و انتقال آب در حال انجام است.
البته به گفته آقای قصمی ۴۰۰ روستا نیز که بیشترشان زیر ۲۰ خانوارند، تحت پوشش شرکت آب نیستند و فاقد شبکه و تاسیسات آبرسانی هستند.
استاندار هرمزگان هم در مورد میزان کمبود آب در هرمزگان گفت: میزان مصرف آب شرب استان هشت هزار و ۳۰۰ لیتر در ثانیه است که ۲ هزار و ۵۰۰ لیتر کسری تولید آب داریم.
به گفته فریدون همتی، به لحاظ تامین و مدیریت منابع آب شرب و کشاورزی سال سختی پیش روی هرمزگان است.
منابع تامین آب هرمزگان
سد استقلال میناب با ۲۴۰ میلیون مترمکعب، سد شمیل و نیان بندرعباس با ۱۰۰ میلیون مترمکعب و سد جگین جاسک نیز با ۲۱۰ میلیون مترمکعب ظرفیت از جمله سد‌های بزرگ هرمزگان هستند که این روز‌ها به دلیل نبود بارندگی حال و روز خوبی ندارند.
سرپرست شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان می‌گوید: به علت کاهش بارندگی، استان هرمزگان با افت شدید ذخایر آبی مواجه است و آب برخی از سد‌های استان نیز اکنون رو به پایان است.
به گفته جمشید عیدانی، در حال حاضر آب سد شمیل و نیان و سد استقلال میناب که از مهمترین منابع تامین آب استان هستند، به ترتیب به ۱۵ و ۳۵ درصد ظرفیت رسیده و باتوجه به این شرایط نیازمند صرفه جویی جدی در مصرف آب هستیم.
مدیرعامل شرکت آب و فاصلاب هرمزگان هم می‌گوید: به دلیل کاهش بارندگی، میزان آب‌های سطحی و زیر زمینی پایین آمده است و سد‌ها نیز با بحران روبرو شده اند.
البته این دشت‌ها هم همچون دیگر موارد از گزند ضعف مدیریت و استفاده نادرست در امان نبوده و برداشت بیش از حد علاوه بر بحران کم آبی، بحران زیست محیطی نیز ایجاد کرده است.
اکنون فروچاله ها براحتی خود نمایی می کنند و امنیت مردم را به خطر می اندازند. فروچاله های عظیمی که دشت های هرمزگان را درگیر خود کرده اند و با پیشروی به سمت مناطق مسکونی، شماری از روستاها را در آستانه تخلیه قرار داده است.
تصاویری از فروچاله های دشت میناب
به هر صورت با توجه به کاهش بارندگی و از مدار خارج شدن بسیاری از سد‌ها برای تامین آب موردنیاز مردم و اینکه تامین آب از این راه پاسخگوی نیاز آبی هرمزگان نیست به ناچار از چاه‌ها نیز برداشت می‌شود.
به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان، تأمین آب اکثر روستا‌های استان از طریق منابع زیرزمینی و چاه انجام می‌شود و به علت بارندگی کم در سال گذشته، تامین آب روستاها با مشکل مواجه شده و اکنون بیش از ۵۹۰ روستا با چالش و مشکل تامین آب مواجه هستند.
بر اساس آمار منتشر شده در سایت اینترنتی شرکت آب و فاضلاب هرمزگان، میزان بارش استان در فصل پاییز سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹، نسبت به سال آبی پارسال بیش از ۸۷ درصد کاهش و نسبت به متوسط دراز مدت ۳۰ ساله نیز بیش از ۵۳ درصد کاهش داشته است.
بر همین اساس، متوسط بارندگی فصل پاییز استان در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ معادل ۱۸ میلیمتر بوده که در مقایسه با میانگین دوره مشابه ۳۰ ساله یعنی ۳۴ میلیمتر، بیش از ۵۳ درصد کاهش داشته است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان می‌گوید: آب سد‌ها و چاه‌های تامین آب شرب مناطق مختلف هرمزگان کاهش و برخی خشک شده که نیازمند مصرف بهینه آب و همراهی مردم در مدیریت مصرف است.
آقای قصمی با بیان اینکه خشک شدن چاه‌های تامین آب به منزله شانه خالی کردن آب و فاضلاب از وظیفه نیست، اضافه می‌کند: برای گذر از تنش آبی تابستان، جلسات متعدد مدیریت بحران برگزار شده و برنامه ریزی‌های لازم برای کاهش تاثیرگذاری کم آبی بر زندگی مردم بویژه آبرسانی سیار صورت گرفته است.
چندی پیش نیز سحر تاج بخش رئیس سازمان هواشناسی کشور در سفر به هرمزگان در جلسه‌ای گفته بود: در سال‌های گذشته تاثیر تغیرات اقلیمی و خشکسالی در دو استان هرمزگان و سیستان و بلوچستان و بخشی از جنوب استان فارس بیشتر از دیگر استان‌های کشور است.
مدیرکل هواشناسی هرمزگان نیز می‌گوید: از ابتدای سال زراعی تاکنون در استان ۱۲میلیمتر باران باریده که نسبت به مدت مشابه پارسال ۹۵ درصد کاهش دارد.
به گفته سعید رنجبر، این کاهش بارندگی در استان در ۳۸ سال گذشته بی سابقه است.
البته این موضوع اکنون تا حدی صورت گرفته و ماه‌های پیش با بهره برداری از خط نخست انتقال آب از این آب شیرین کن، به صنایع استان‌های کرمان و یزد و اصفهان آب رسانی شد.
آنطور که مدیرعامل سابق آب منطقه‌ای هرمزگان گفته بود: ۴۰ هزار متر مکعب از نیاز روزانه آب شهرستان بندر خمیر و روستا‌های اطراف آن از آب شیرین کن یک میلیون متر مکعبی تامین می‌شود.
هوشنگ ملایی گفته بود: برنامه‌ریزی‌های لازم برای تامین ۵۰ میلیون متر مکعب از نیاز آبی استان هرمزگان از طریق این آب شیرینکن انجام شده است.
به گفته استاندار هرمزگان، در سال ۹۲ تنها ۱۲ میلیون مترمکعب از نیاز آب شرب هرمزگان از طریق آب شیرین کن تامین می‌شد، ولی این میزان اکنون به ۹۵ ملیون مترمکعب معادل نصف آب موردنیاز شرب استان رسیده و اکنون هرمزگان مرکز اصلی شیرین سازی آب در کشور است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان هم می‌گوید: از مجموع ۸۵ سایت آب شیرینکن کشور با ظرفیت ۵۷۵ هزار مترمکعب در شبانه روز، ۴۸ سایت با ظرفیت ۲۶۵ هزار مترمکعب در هرمزگان قرار دارد.
به گفته امین قصمی، اقدمات بهره‌مندی روستا‌های شمال بندرعباس، رضوان و شهر تازیان از آب شیرین کن یک میلیون مترمکعبی نیز آغاز شده است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان هم اولویت تامین آب را تامین از راه شیرین سازی آب دریا و پس از ان استفاده از منابع زیرزمینی پایدار عنوان کرده و می‌گوید: در حال حاضر شرکت آب و فاضلاب در قالب ۸۶ طرح در سطح ۱۲ شهرستان آبرسانی به روستاها را در قالب مجتمع‌های آبرسانی و تغییر ساعت در دست اجرا دارد و برای انجام این طرح‌ها اعتباری بیش از ۱۸ هزار و ۳۰۰ میلیارد ریال نیاز است.
استاندار هرمزگان هم در خصوص میزان سرمایه گذاری برای آب شیرین کن یک میلیون مترمکعبی می‌گوید: در این طرح، ۸ هزار میلیارد تومان سرمایه گذاری ریالی و ۵۰۰ میلیون یورو سرمایه گذاری ارزی شده است.
به همین دلیل راه کوتاه مدت باقی مانده برای آب رسانی به مردم این روستاها، آب رسانی با تانکر‌های سیار است.
به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان، از هزار و ۷۰۰ روستای هرمزگان، هزار و ۳۰۰ روستا زیر پوشش شرکت آب و فاضلاب استان قرار دارند.
امین قصمی می‌گوید: ۱۰۱ روستا در حال حاضر با کمبود آب مواجهند و از طریق تانکر آبرسانی سیار می‌شوند.
چه باید کرد؟
چه باید کرد یا چه می‌توان کرد شاید مهمترین سوال این گزارش باشد. سوالی که با پاسخ صحیح و البته عمل به آن می‌توان مشکل آب را در هرمزگان رفع کرد.
آنطور که مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان گفته است: در حال حاضر شرکت آب و فاضلاب در قالب ۸۶ طرح در سطح ۱۲ شهرستان آبرسانی به روستاها را در قالب مجتمع‌های آبرسانی و تغییر ساعت در دست اجرا دارد و برای انجام این طرح‌ها اعتباری بیش از ۱۸ هزار و ۳۰۰ میلیارد ریال نیاز است.
طرح‌هایی که بخش عمده آن را شیرین سازی آب از طریق دریا تشکیل می‌دهد.
آب شیرینکن شاید به عنوان مهمترین واژه کلیدی این گزارش محسوب شود. واژه‌ای که آقای نعمتی از کارشناسان حوزه آب هرمزگان، اجرایی شدن آن را راهی مهم برای رفع مشکل آب در هرمزگان می‌داند.
البته آقای نعمتی گرچه اجرای طرح شیرین سازی آب دریا را عاملی برای رفع مشکل آب در هرمزگان می‌داند، ولی معتقد است این روش مشکلات زیست محیطی نیز بعد‌ها به بار می‌آورد.
شیرین سازی آب دریا سال هاست که قرار است در هرمزگان اجرا شود و در دو سال اخیر شاهد بهره برداری از بخشی از آب شیرین کن یک میلیون متر مکعبی و آب شیرین کن ۱۰۰ هزار مترمکعبی در بندرعباس بودیم.
کارشناس حوزه آب استان می‌گوید: یکی از مشکلات اجرای طرح آب شیرین کن یک میلیون مترمکعبی این است که بجای اینکه ابتدا از این آب شیرین کن به شهرستان‌های بی آب هرمزگان آبرسانی شود، صنایع دیگر استانها در اولویت قرار گرفته اند.
موضوعی که در خبر‌ها نیز شاهد آن بودیم و با بهره برداری از چند بخش آب شیرین کن یک میلیون مترمکعبی مستقر در بندرعباس، به صنایع مس سرچشمه کرمان، گلگهر سیرجان و مجتمع صنعتی چادرملو در یزد آبرسانی شد.
آقای نعمتی سوالی مطرح می‌کند که جای تامل دارد. وی می‌پرسد: "آیا بهتر نبود ابتدا آب بخشی از شرق هرمزگان که با تنش آبی بسیار شدید مواجهند از طریق این آب شیرین کن برطرف می‌شد و یا دستکم همزمان با آبرسانی به دل کویر، بخشی از مشکل کم آبی مردم استان برطرف می‌شد؟ "
البته ۴۰ هزار متر مکعب از نیاز روزانه آب شهرستان بندرخمیر و روستا‌های اطراف آن از آب شیرین کن یک میلیون متر مکعبی تامین می‌شود، ولی با توجه به شمار زیاد شهر‌ها و روستا‌های کم آب هرمزگان، بنظر می‌رسد که این میزان درد چندانی از بحران آب در هرمزگان دوا نمی‌کند.
آقای نعمتی ایجاد آب شیرین کن‌های کوچک در سواحل برای تامین آب روستاها، شهر‌های ساحلی و پس کرانه‌ها را از راهکار‌های مهم رفع مشکل این مناطق می‌داند.
البته وی مشکلات زیست محیطی و گران بودن شیرین سازی آب دریا را از مشکلات آب شیریکن‌ها می‌داند و می‌گوید: باید با اختصاص آب دشت‌ها به شرب، فشار بخش کشاورزی از روی این مناطق برداشته شود تا با هزینه کمتر، آب مورد نیاز مردم به صورت پایدار تامین شود.
به گفته آقای نعمتی، هزینه تولید هر مترمکعب آب از آب شیرین کن‌ها نزدیک به ۵ هزار تومان است که دولت آن را به قیمت هزار تومان به مردم می‌فروشد و این موضوع هزینه سنگینی برای دولت به نسبت استفاده از دشت‌ها به همراه دارد.
وی، ممنوعیت و یا دست کم کاهش شدید کشت‌های آب بر همچون هندوانه و خربزه را از راهکار‌های مهم صرفه جویی در آب دشت‌ها می‌داند و بر آن تاکید دارد.
یکی دیگر از کارشناسان آب و کشاورزی استان معتقد است با افزایش کشت گلخانه‌ای می‌توان تا حد قابل توجهی مصرف آب در بخش کشاورزی را کاهش داد.
به گفته آقای عبدی پور، میزان مصرف آب محصولات گلخانه‌ای یک سوم کشت‌های عادی است و این موضوع باید مورد توجه جدی مسئولان جهاد کشاورزی استان قرار بگیرد.
وی فرسودگی شبکه آب را از دیگر مشکلات مهم آب در هرمزگان می‌داند و می‌گوید: به علت فرسودگی شبکه آب و نوسازی نشدن به موقع تجهیزات، متاسفانه هر ساله شاهد هدر رفت میزان قابل توجهی آب هستیم.
همین هفته پیش بود که آب شرب بندرخمیر به علت فرسودگی و در نتیجه شکستگی خط انتقال قطع شد و ۴۵ هزار نفر جمعیت این شهرستان، ۱۲ روز را در گرمای بالای ۴۰ درجه بدون آب لوله کشی سپری کردند.
این کارشناسان آب و کشاورزی، استفاده از پساب تصفیه خانه‌ها را برای کشاورزی پیشنهاد می‌دهد و معتقد است با این کار، برداشت آب از دشت‌ها کاهش یافته و فرصت بهتری برای تامین آب دشت‌ها برای شرب مردم مهیا می‌شود.
آقای عبدی پور، استفاده از آب شیرین کن را در شرایط فعلی لازم الجرا می‌داند و بر آن تاکید می‌کند.
وی البته معتقد است برای ساخت آب شیرین کن‌ها بویژه آب شیرین کن‌های کوچک، اعتبار لازم مهیا نیست و برخی از آن‌ها همچون آب شیرین کن بستک و جناح به علت کمبود اعتبار بر زمین مانده اند.
آقای عبدی پور می‌گوید: به علت هزینه بالای ساخت آب شیرین کن، سرمایه گذار متقاضی پیدا نمی‌شود و نیازمند اختصاص اعتبار از صندوق توسعه ملی هستیم.
وی اعطای وام بلندمدت و کم بهره به متقاضیان را از دیگر راهکار‌های جذب سرمایه گذار برای آب شیرین کن‌های کوچک می‌داند.
نتیجه گیری
همانطور که بیان شد هرمزگان با بحران کم آبی روبروست. بحرانی که اگر فکری به حال آن نشود ممکن است بحران‌های دیگری ببار بیاورد.
به همین منظور لزوم اقدامات دقیق، برنامه ریزی شده و سریع ضروری است.
همانطور که عنوان شد، استفاده از ظرفیت آب شیرین کن یکی از راه‌های مهم حل مشکل کم آبی در هرمزگان است.
موضوعی که ضروری است هزینه‌های لازم برای اجرای آن تامین تا با جبران کمبود نیاز آب استان، بخشی از مشکلات مردم برطرف شود.
با شرایط فعلی کمتر سرمایه گذاری توانایی سرمایه گذاری در طرح‌های بزرگ و پرهزینه صنعت آب شیرین کن در هرمزگان دارد.
در این شرایط باید استاندار، نمایندگان مجلس و دیگر مسئولان هرمزگان با تلاش و رایزنی‌های مناسب، بودجه ملی برای این طرح‌ها جذب کنند تا در زمان سریعتر مشکل مردم استان برطرف شود.
دشت‌های بحرانی استان نیز هر فردی را نگران می‌کند. دشت‌هایی که بصورت بی رویه و نامناسب از آن‌ها برداشت شده و اکنون جزء دشت‌های خشک محسوب می‌شود.
همانطور که گفته شد، با توسعه کشت گلخانه ای، ممنوعیت کشت محصولات آب بر همچون هندوانه می‌توان از مشکلات دشت‌ها کاست تا از این طریق، زمینه تامین آب آشامیدنی مردم از طریق آن‌ها فراهم شود.
قطعی‌های مکرر آب در هرمزگان نیز که بیشتر مواقع به علت شکستگی لوله‌ها و یا تعمیر خطوط فرسوده است که مدتی پس از تعمیر دوام چندانی نمی‌آورد.
تامین اعتبار برای نوسازی شبکه آب دیگر موضوعی است که باید با تامین مناسب اعتبار از هدر رفت آب جلوگیری شود.
آنطور که در گزارش هم گفته شد، مردم حتی از برکه‌ها و گودال‌های فاقد آب بهداشتی و سالم نیز استفاده می‌کنند که بی شک اثرات زیان باری برای سلامتی آن‌ها بدنبال دارد.
آیا حال که از قبل فکر درستی برای تامین آب پایدار مردم هرمزگان نشده است اکنون دست کم تا زمان رفع نسبی یا کامل مشکل آب، نمی‌توان شمار تانکر‌های آبرسانی به مناطق فاقد آب یا کم آب را افزایش داد؟
سوالی که پاسخ آن مشخص است، ولی ظاهراً این موضوع هم همانند بسیاری از موارد همچنان در پشت ضعف‌های مدیریتی پنهان شده است.
کمک به مردم برای خرید منبع‌های مناسب آب نیز دیگر اقدامی است که نیاز است مسئولان هرمزگان در دستور کار خود قرار دهند.
نویسنده: میثم نجاتی