«سند جامع توسعه هوافضای کشور» بخشی از نقشه جامع علمی کشور است که در نتیجه بیش از ۳ هزار ساعت کار علمی کارشناسان و مصوب جلسه ۷۲۸ شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۹۱ منتشر شد.
به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: صنایع هوافضایی، صنایعی هستند که در جنبه‌های گوناگون طراحی، ساخت، آزمایش، فروش و نگهداری هواپیما، بالگرد، موشک، ماهواره، فضاپیما و قطعات آنها، فعالیت میکنند. این صنعت همچنین تلاشی علمی، مهندسی و تجاری از سوی بشر برای سفر به جو و ماورای جو جهت بهره برداری از منافع آن است.
در سند جامع توسعه هوافضای کشور طرح‌های بسیار مهمی در حوزه هوا و فضا دیده شده است مثلا بند یک فصل ۵ سند، تاکید بر اکتشافات فضایی دارد که این بند اساسا بر عهده پژوهشگاه هوافضا است. طبق بند دوم سند هوافضا، ایران باید تا سال ۱۴۰۴به جایگاه اول منطقه در حوزه تسخیر فضا و تسلط بر آن از طریق علوم و فناوری‌های مربوطه با استفاده از توانمندی‌های دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی کشور دست پیدا کند. طبق بند سوم سند جامع، موضوع طرح اعزام انسان به فضا است که این امر نشان دهنده اقتدار ملی ایران و موجب توسعه تکنولوژی‌های وابسته به این حوزه خواهد بود. در همین راستا پژوهشگاه هوافضا در حال آماده کردن اولین کپسول حامل انسان برای اعزام انسان تا سال ۱۴۰۴ به فضا است.
متاسفانه بهمن ماه سال گذشته "فتح الله امی" رئیس پژوهشگاه هوافضا گفت: طبق سند تدوین شده فضا قرار بود تا سال ۱۴۰۴ اعزام انسان زنده به فضا انجام شود، اما به دلیل مشکلاتی که وجود داشت، اعزام انسان به سال ۱۴۱۰ موکول شد. بی شک مشکلات اقتصادی کشور یکی از مهمترین موانع در مسیر رشد این صنعت بوده است. به نظر می رسد برنامه‌های فضایی کشور در سال های گذشته به دلایل مختلف از زمان-بندی خود عقب افتاده است و ضرورت دارد پیگیری های لازم صورت پذیرد.
قوانین بالا دستی سند
سند توسعه هوافضای کشور
«سند جامع توسعه هوافضای کشور» بخشی از نقشه جامع علمی کشور است که در نتیجه بیش از ۳ هزار ساعت کار علمی کارشناسان و مصوب جلسه ۷۲۸ شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۹۱ منتشر شد.
در فصل پنجم، اهداف و راهبرد‌های کلان حوزه فضایی ذکر شده است که بخش هایی از آن عبارتند از:
- دستیابی به جایگاه اول منطقه در تسخیر فضا و تسلط بر آن از طریق علوم و فناوری های مربوطه با استفاده از توانمندی های دانشگاه ها و مراکز علمی و پژوهشی کشور.
- انجام ماموریت های فضایی سرنشین دار و قراردادن انسان در مدار با اولویت علوم، فناوری ها و صنایع داخل و با مشارکت جهان اسلام و همکاری های بین المللی.
- حمایت از خصوصی سازی و فراهم نمودن بستر لازم برای ایجاد صنایع دانش بنیان در حوزه فضایی.
- استفاده از دستاورد‌های فضایی در شناخت کیهان و توسعه اخترفیزیک و نجوم و بازخوانی ذخائر اسلامی در این عرصه و بررسی تناسب آنها با علوم جدید.
تاکیدات رهبر معظم انقلاب
«ما امروز در مسائل فضایی، در مسائل هسته‌ای، در نانو، در فنّاوری زیستی و دیگر موارد گوناگون، پیشرفت‌های زیادی داریم، پیشرفت‌های مهمّی داریم؛ این پیشرفت‌ها ناشی از همین گفتمان‌سازی است. وقتی گفتمان‌سازی شد، آن‌وقت همه به این فکر خواهند افتاد، یعنی در همه یک انگیزه‌ای به وجود می‌آید؛ کأنّه یک جادّه‌ی وسیع و یک بزرگ‌راهی به وجود می‌آید که همه میل میکنند از این بزرگراه حرکت کنند؛ بنابراین گفتمان‌سازی خیلی مهم است.»
(دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، «بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت»، ۳/۶/۱۳۹۵)
چرایی و اهمیت موضوع
صنایع هوافضا نقشی اساسی در توسعه اقتصادی و ارتقای جایگاه جمهوری اسلامی در نظام بین الملل دارد. پیشرفت ایران در این حوزه شدیدا مایه نگرانی واشنگتن و متحدانش شده است و آنها هم اکنون به دنبال محدود کردن برنامه‌های موشکی ایران هستند. صنایع هوافضا علاوه بر اینکه اهمیتی راهبردی دارد می تواند در بلندمدت سودآوری زیادی نیز برای اقتصاد کشورمان به همراه داشته باشد.
ارزش فراگیری وپرداخت سند
گردش مالی صنعت هوافضا در جهان حدود ۶۸۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ بوده است و پیش بینی میشود در سال ۲۰۴۰ میلادی گردش مالی صنعت هوافضا به ۲ هزار و ۷۰۰ میلیارد دلار برسد.
مهمترین صادرکنندگان صنایع هوافضا نیز عبارتند از:
آمریکا ۹/ ۸۰ میلیارد دلار
فرانسه ۱/ ۲۹ میلیارد دلار
آلمان ۲/ ۲۸ میلیارد دلار
انگلیس ۲/ ۱۳ میلیارد دلار
کانادا ۶/ ۹ میلیارد دلار
سنگاپور ۵/ ۵ میلیارد دلار
اسپانیا ۱/ ۵ میلیارد دلار
ایتالیا ۲/ ۴ میلیارد دلار
ایرلند ۶/ ۳ میلیارد دلار
ژاپن ۳ میلیارد دلار
صنعت هوافضا یکی از مهمترین، پیشرفته‌ترین و گران قیمت‌ترین صنایع موجود در جهان می باشد و جمهوری اسلامی ایران نیز در دو دهه اخیر پیشرفت های علمی و فن آوری زیادی در این حوزه داشته است. ادامه مسیر پیشرفت این نوید را به ما می دهد که در آینده از صادرکنندگان مهم این صنعت در جهان باشیم. اهمیت صنایع هوافضایی به قدری بالا است که کشور‌ها حتی در سخت ترین شرایط اقتصادی نیز حاضر به کاهش فعالیت های خود در این حوزه نیستند.
می توان وقوع جنگ تحمیلی را اصلی‌ترین عامل توسعه صنعت هوافضا در ایران بشمار آورد. در شرایطی که ایران حتی از تأمین قطعات هواپیما‌های خود محروم بود، عراق به راحتی ناوگان هوایی و موشکی خود را توسعه می داد. این فشار‌ها سبب شد تا ایران گام های بلندی را در جهت خودکفایی در صنعت هوافضا بردارد.
سابقه موضوع:
ایران برای اولین بار در سال ۱۳۸۷ ماهواره «امید» را به فضا پرتاب کرد. پس از آن ماهواره‌های «رصد، نوید، فجر و پیام» از جمله پرتاب‌های موفقی بودن که تاکنون انجام شده البته پرتاب‌های ناموفقی مانند «شریف ست» هم داشتیم که به دلیل افزایش وزن و ارتفاع به طور همزمان این پرتاب‌ها ناموفق بود.
در بهمن ماه سال ۱۳۹۱ دانشمندان ایرانی، کاوشگر «پیش‌گام» را که حمل‌کننده‌ی اولین میمون به فضا بود، ارسال و به‌سلامت نیز بازیابی کردند. در آن زمان، سه کاوشگر زیستی دیگر در پژوهشگاه هوافضا موفق به حمل محموله‌های زیستی شامل لاک‌پشت، کرم، موش و نمونه‌های سلولی شده بودند. در سال ۱۳۹۲ نیز کاوشگر «پژوهش» حامل میمون توانست موجب تکرار این موفقیت شود و پس از طی یک مسیر زیرمداری تا ارتفاع ۱۲۰ کیلومتر در مدت زمان حدود ۱۵ دقیقه به زمین بازگردد و موجود زنده را سالم بازیابی کند.
تمام اقدامات انجام شده برای پرتاب کاوشکر زیستی برای هدفی والاتر که همان اعزام انسان به مدار زمین بود انجام شد، ولی بنا به‌دلایلی از جمله عدم تخصیص بودجه، این پروژه‌ها تا به امروز مسکوت باقی ماندند. بااین‌حال، در روز‌های اخیر بار دیگر زمزمه‌های فرستادن انسان به فضا با ساخت «کپسول زیستی» از سوی سازمان فضایی ایران و محوریت پژوهشگاه هوافضا مطرح شده است. به گفته‌ی «فتح‌الله امی» رئیس پژوهشگاه هوافضا، ایران در زمینه‌ی همکاری برای اعزام فضانورد از میان کشور‌های روسیه، چین، ژاپن و هند که روی این مسئله کار کرده‌اند، با روسیه مذاکره کرده است و مذاکره با سایر کشور‌ها را نیز امکان‌پذیر می‌داند.
مسئله بر زمین مانده
با توجه به هدف گذاری های انجام شده برای توسعه صنایع فضایی کشور و فقدان انتشار اخبار منظم درباره این اهداف، ضروری است رسانه ملی موضوعات مرتبط با پیشرفت های فضایی کشور را منتشر و پیگیری نماید تا علاوه بر اطلاع رسانی مطلوب، به افزایش امیدآفرینی در کشور نیز کمک شود.
پژوهشگر: علی ظریف