استان کردستان با داشتن اقلیم و موقعیت جغرافیایی خاص خود از جاذبه‌های گردشگری فراوانی در فصول مختلف سال برخوردار است.
به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سیما؛ استان کردستان با مساحتی در حدود ۲۸ هزار کیلومتر مربع در غرب ایران قرار دارد و از شمال به استان‌های آذربایجان غربی و بخشی از زنجان، از مشرق به استان همدان و بخش دیگری از زنجان، از جنوب به استان کرمانشاه و از مغرب به کشور عراق محدود می‌گردد.
شهرستان‌های استان عبارتند از بانه، بیجار، دیواندره، سروآباد، سقز، سنندج، قروه، کامیاران و مریوان و دهگلان. این استان از لحاظ اقلیمی و طبیعی، منطقه‌ای کوهستانی است که دشت‌های مرتفع و دره‌های پهن نیز در پهنه منطقه گسترده شده اند، اختلاف ارتفاع بین بلندترین و پست‌ترین نقاط استان به حدود ۲۴۰۰ متر می‌رسد.
کوه شاهو با ارتفاع ۳۳۰۰ متر بلندترین و منطقه آلوت در بانه با ارتفاع حدود ۹۰۰ متر کم ارتفاع‌ترین نقطه استان است که این اختلاف ارتفاع خود باعث به وجود آمدن اقلیم‌های متفاوت می‌گردد.
از آنجا که تنوع اقلیمی و وجود عوارض طبیعی و توپوگرافی در مقایسه با یکنواختی، پتانسیل مهم توریستی به شمار می‌رود، از این لحاظ استان کردستان دارای جاذبه‌های متنوع و ارزشمندی است با توجه به میانگین دمای روزانه استان از اواسط اردیبهشت تا اواسط مهر ماه بهترین ایام برای جذب جهانگردان تفریحی تابستانه است و میانگین دمای ماه‌های این دوره از ۲۲ تا ۲۸ درجه سانتی گراد متغیر است.
همچنین دو ماهه اول سال نیز یعنی فروردین و اردیبهشت به علت بارندگی‌های زیاد و در نتیجه سرسبزی منطقه، بهترین زمان برای برگزاری تور‌های طبیعی و دیدار مسافران از طبیعت کردستان است. در فصل زمستان با توجه به سردی هوا و طول دوره یخبندان و با در نظر گرفتن شرایط خاص جغرافیایی و ارتفاع زیاد شهر‌های استان و وجود ارتفاعات بلند، بارش‌های جوی زمستانه اغلب به صورت برف است که در این رابطه تعداد روز‌های یخبندان در این ناحیه حائز اهمیت است.
بر اساس بررسی‌های انجام شده، تعداد روز‌های یخبندان در بیجار ۱۶۰ روز در سال، در منطقه سنندج و کامیاران ۱۱۰ روز در سال، در منطقه سقز و دیواندره ۱۱۳ روز در سال و در منطقه مریوان و بانه به ۸۵ روز در سال می‌رسد و از این نظر، زمینه‌های بسیار مناسبی را برای ورزش‌های زمستانه به ویژه ورزش نشاط بخش و هیجان انگیز اسکی روی برف به وجود می‌آورد.
اماکن گردشگری (مساجد تاریخی)
۱ - مسجد جامع سنندج (دارالاحسان): این بنا که در خیابان امام خمینی (ره) سنندج قرار دارد، در سال ۱۲۲۷ هجری بوسیله امان الله خان اردلان ساخته شد و از چندین محوطه بزرگ تشکیل شده است. از خصوصیات عمده این مسجد دکور‌های هفت رنگ، آجر‌های لعاب کاری شده به جای سنگ کف پوش و مهمترین خصوصیت آن نوشتن دو سوم از یک جزء قرآن بر روی کتیبه‌های مسجد است.
۲ - زیارتگاه و مسجد هاجره خاتون: این بنا در یکی از نواحی قدیمی سنندج بنام سر تپوله بنا شده است که ساختمان‌های پیچیده و تودرتو که شامل زیارتگاه، مسجد، مدرسه دینی و مقبره مطهر شیوخی که از دوستداران هاجر خاتون خواهر امام رضا (ع) بوده اند، است.
۳ - دیگر مساجد قدیمی: از دیگر مساجد قدیمی در استان می‌توان مسجد جامع دارالامان (سنندج)، مسجد جامع خسروآباد (بیجار)، مسجد دو مناره (سقز)، مسجد جامع دوره قاجاریه (سنندج)، مسجد سرخ (مریوان)، مسجد عبدالله عمران (مریوان) و مسجد جامع سقز (سقز) را نام برد.
امامزادگان و اماکن زیارتی
۱- امامزاده هاجر خاتون: این امامزاده در خیابان صلاح الدین ایوبی در محله قدیمی سرتپوله سنندج واقع است، بر اساس نوشته های تاریخی، این امامزاده خواهر امام رضا (ع) است که در سفر آن بزرگوار به خراسان در کردستان رحلت نمود و در این مکان به خاک سپرده شده است. در مجاورت این امام زاده؛ مسجد و آرامگاه مشایخ و بزرگان سنندج نیز قرار دارد.
۲- امام زاده پیر عمر: این امامزاده در ضلع جنوبی خیابان امام خمینی (ره) واقع شده و تاریخ ساخت بنای آن سال ۱۰۴۶ ه. ق است، امامزاده پیر عمر را پسر بلافصل حضرت علی (ع) می‌دانند. بنای آرامگاه شامل تزئینات آجری گچبری و ارسی‌های زیبا است، قسمت‌های عمده‌ای از بنا به علت فرسودگی در سال‌های ۱۳۷۲ تا ۷۴ ه. ش بازسازی شده است.
۳- امام زاده پیر محمد: این بقعه در میدان نبوت سنندج در بالای تپه‌ای که قبرستان قدیمی شهر واقع شده است قرار دارد. این بنا محل دفن امامزاده محمد بن یحیی مشهور به پیر محمد است.
۴- قرآن نگل: در ۶۵ کیلومتری غرب سنندج در مسیر جاده سنندج – مریوان، در داخل مسجد روستای نگل، قرآنی خطی از دوران گذشته وجود دارد که بنا بر اعتقادات مردم، یکی از چهار قرآن خطی است که در زمان خلفه سوم به رشته تحریر در آمده و به چهار اقلیم دنیا فرستاده شده است.
خط قرآن، کوفی و دارای نقطه و اعراب و در قسمتی از شماره آیات، طلاکاری شده و مزین به نقوش گیاهی است. این قرآن در بین مردم جایگاه والایی دارد و همه روزه عده کثیری از نقاط دور دست برای زیارت قرآن به این روستا می‌آیند.
سایر اماکن دیدنی
۱- خانه کرد (عمارت آصف): خانه کرد، موزه مردم شناسی مناطق کردنشین و بزرگترین موزه مردم شناسی مربوط به یک قوم در کشور ایران است. این موزه در خیابان امام خمینی (ره) شهر سنندج و در عمارت آصف دایر گردیده و این عمارت یکی از بزرگترین عمارت‌های اعیانی شهر سنندج است که دارای ارزش‌های ویژه معماری از لحاظ آجر کاری و گچبری و ارسی سازی است و حمام آن زیباترین حمام خصوصی در بین حمام‌های سنندج است. بنای اولیه این عمارت در دوره صفویه بوده و در دوره‌های قاجار و پهلوی تکمیل شده است.
۲ - موزه سنندج: این موزه در خیابان امام خمینی (ره) کوچه حبیبی و در بخش برونی عمارت ملالطف اله شیخ الاسلام قرار دارد و در آن آثار و اشیاء تاریخی کشف شده از استان و سایر نقاط ایران به نمایش گذاشته شده است. ارسی موزه سنندج یکی از نمونه‌های بی‌نظیر هنر ارسی سازی و کار استادکاران سنندجی است، عمارت ملالطف اله از بنا‌های باقی مانده دوره قاجار است.
۳- عمارت خسرو آباد: این عمارت در بلوار خسرو آباد (شبلی) قرار دارد و در نوع خود بی‌نظیر و مرکز حکومت اردلان به ویژه خسروخان اردلان بوده است. مجموعه عمارت و باغ آن، افزون بر دو بخش اصلی یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون دار در بخش غربی و ساختمان شرقی با غلام گردش‌ها و ایوان ستون دار مشرف بر صحن عمارت و فضای بیرونی بنا دارای فضا‌های دیگری، چون حمام، اتاق قاپچیان و خدمتکاران است.
تزئینات معماری این بنا شامل گچبری، آجرکاری، ارسی‌های زیبا و حوض چلیپا شکل داخل عمارت است.
۴ - عمارت وکیل: این مجموعه بزرگ در خیابان کشاورز واقع شده است و شامل سه حیاط با عمارت‌های مربوطه و یک حمام خصوصی در داخل مجموعه و یک حمام عمومی در خارج آن است. بخش اصلی عمارت وکیل در دوران زندیه ساخته شده و بخش‌های دیگر متعلق به دوره قاجار است. مجموعه دارای تزئیناتی، چون آجرکاری‌های زیبا و ارسی‌های پرکار است و حیاط مرکزی دارای سقف شیروانی با طرح کلاه فرنگی است.
۵ - عمارت مشیر دیوان: این عمارت در خیابان شهدا قرار دارد و شامل هفت حیاط با فضا‌های مرتبط است و یک حمام خصوصی در داخل مجموعه دارد، هر یک از حیاط‌ها نیز دارای آبنما است. عمارت توسط میرزا یوسف مشیر دیوان در دوره قاجار ساخته شده است و زیباترین ایوان با طرح کلاه فرنگی در سنندج متعلق به این بنا است.
در این عمارت نیز ارسی‌های پرکار، تزئینات آجری، کاربندی‌ها و گچبری جهت تزئین استفاده شده است.
۶- حمام خان: این حمام در ضلع شمالی بازار قدیم سنندج در خیابان انقلاب واقع شده است، تزئینات داخل حمام و نقوش موجود بر روی دیوار آن در نوع خود بی نظیر و جالب است، حمام در سال ۱۲۲۰ هجری قمری به دستور امان الله خان اردلان ساخته شده و در بین حمام‌های باقی مانده از گذشته بزرگترین و زیباترین حمام شهر است.
۷- قلعه باستانی قمچقای
بقایای این قلعه در ۴۵ کیلومتری بیجار قرار دارد، بنای این قلعه به سده‌های ۸ و ۹ قبل از میلاد می‌رسد، اطراف قلعه را دره‌های ژرف در بر گرفته که یک سوی آن مسلط به دره‌ای به نام دره شاهان است، این قلعه ظاهرا تا دوره‌های ساسانی و اسلامی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.
جاذبه‌های طبیعی
۱- دریاچه سد قشلاق: در فاصله ۲۰ کیلومتری شمال سنندج در مسیر جاده سقز بر روی رودخانه قشلاق، سد مخزنی قشلاق احداث شده است، دریاچه پشت این سد ۱۱ کیلومتر طول دارد و وسعتی معادل ۹۳۴ هکتار را در بر می‌گیرد، این دریاچه محل مناسبی برای ورزش‌های آبی است و جزو جاذبه‌های طبیعی سنندج به شمار می‌رود.
۲- قلل مرتفع: به علت کوهستانی بودن منطقه و امنیت حاکم بر آنها، هر ساله تعداد بسیاری از کوهنوردان به قلل مشهور و مرتفع سنندج صعود می‌نمایند. مهمترین قلل این شهرستان عبارتند از آبیدر سلطان سراج الدین، آوالان در جنوب سنندج شاه نشین در ژاوه رود، کوه کوچک در جنوب غربی و کوه چرخ لان در جنوب غربی سنندج.
۳- قلعه باستانی زیویه: این قلعه در ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی سقز بر روی تپه‌ای نسبتا مرتفع که به محیط اطراف اشراف کامل دارد بنا شده و اکنون تنها بخش‌هایی از آن باقی مانده است. در مورد عظمت و اهمیت تپه زیویه مطالب بسیاری در کتاب‌ها نوشته شده است.
از حفاری‌های این تپه که اکثرا در گذشته و به صورت غیر مجاز بوده، اشیای زیادی به دست آمده که بعضی از آنها در موزه‌های داخلی و بسیاری هم در موزه‌های خارج هستند، از جمله اشیای به دست آمده، قطعات عاج منقوش بوده که نقوش حیوانی و صحنه شکار اساطیر روی آنها حک شده و از ارزش ویژه‌ای برخوردار است.
از روی چند قطعه از آنها، نقش برجسته آبیدر سنندج طراحی، بزرگ نمایی و ساخته شده است. گردنبند طلا و سر عقاب طلائی از دیگر نمونه‌های اشیای کشف شده تپه زیویه هستند که از ارزش زیادی برخوردارند، آثار این تپه مربوط به هزاره اول قبل از میلاد است.
۴- دریاچه زریوار: این دریاچه مهمترین جاذبه گردشگری استان است که در فاصله ۲ کیلومتری غرب مریوان قرار گرفته است. این دریاچه در ارتفاع ۱۲۸۵ متری از سطح دریا واقع شده، طول آن ۵٫۴ کیلومتر و عرض آن ۲ کیلومتر و عمق متوسط دریاچه حدود ۳ متر است.
نکته قابل توجه در تشکیل این دریاچه وجود چشمه‌های آب شیرین در کف این دریاچه است که تامین کننده آب این دریاچه است و هیچ رودخانه‌ای به این دریاچه وارد نمی‌شود و به این خاطر زریوار را بزرگترین چشمه آب شیرین جهان عنوان نموده اند. دریاچه زریوار از جهات مختلف توسط جنگل‌های انبوه احاطه شده و مناظر بسیار زیبا و بدیعی به وجود آمده است، در فصل زمستان به علت شیرینی آب دریاچه و برودت هوا سطح دریاچه یخ می‌بندد و منظره بسایر زیبایی را به وجود می‌آورد.
۵ - غار باستانی کرفتو: این غار در فاصله ۶۰ کیلومتری از شمال دیواندره و در نزدیکی روستای یوزش باش کندی قرار دارد و از پر جاذبه‌ترین مکان‌های توریستی استان است، غار کرفتو از غار‌های طبیعی و آهکی است که در ادوار مختلف جهت استفاده و سکونت تغییر حالت داده شده و مهمترین ویژگی غار معماری صخره‌ای آن است که در چهار طبقه در دل کوه حفر شده است.
کتیبه‌ای یونانی بر سر در یکی از اتاق‌های طبقه سوم وجود دارد که از این غار به عنوان معبد هراکلس نام برده است. در معماری این غار علاوه بر ایجاد اتاق‌ها و راهرو‌های عبوری، سعی شده تا اتاق‌ها با هم مرتبط باشند و نور گیر‌هایی به سمت بیرون تعبیه شده و بر دیوار‌های غار در بعضی از اتاق‌ها، نقوشی به صورت تجریدی از حیوانات، انسان و گیاه حجاری شده است.
۶ - منطقه چهل چشمه: در شمال غربی دیواندره، کوه‌های چهل چشمه قرار دارد و هر ساله جمعیت زیادی از گردشگران و کوهنوردان از این منطقه دیدن می‌نمایند.
صنایع دستی و سوغات
صنایع دستی استان بخشی از فرهنگ مردم استان کردستان است که بر اساس نیاز و خلاقیت در گذر زمان شکل گرفته است. استان کردستان دارای انواع شیرینی‌های محلی است که مهمترین این شیرینی‌ها کنجد، بادام سوخته، نوعی باسلوق و نان برنجی است که در این میان، کنجد شیرینی محلی خاص شهر سنندج به همراه نان برنجی خریداران زیادی دارد.
قالی و گلیم استان کردستان از لحاظ تنوع رنگ و گیاهی بودن، اصالت طرح و کیفیت آن شهرت جهانی دارد. شهر‌های سنندج و بیجار مهمترین نوع قالی را دارا هستند به طوری که به علت شهرت جهانی فرش سنندج (سنه) در دائره المعارف بریتانیا معنی واژه 'سنه' به عنوان نوعی قالی آمده است. نساجی سنتی یا (جولائی) تولید پارچه‌های لباس کردی مردانه و فرآورده‌هایی مانند رختخواب پیچ، یا موج و جانماز که به روش سنتی تهیه می‌شود، حاصل کار جولا‌ها است.
در مناطق کردنشین یک نوع گیوه به نام کلاش تولید می‌شود، رویه این کفش از نخ پنبه‌ای بافته شده و زیره آن از پارچه فشرده شده ساخته می‌شود، به همین دلیل کلاش کفشی است سبک، نرم و قابل انعطاف و متناسب با محیط کوهستانی. تولید کلاش در اصل مختص منطقه اورامان بوده، ولی اکنون در اکثر شهر‌های استان تولید می‌شود.