زریوار یا زریبار از بزرگترین چشمه‌های آب شیرین دنیاست که این روزها حال و روز خوشی ندارد، رسوبات کف دریاچه نفسش را گرفته و سطح آب هم به محاصره نیزار‌ها در آمده است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز کردستان، چند سالی است که نگین آبی غرب کردستان رنگش زرد می‌زند و با آتش‌سوزی‌های گاه و بیگاه خاکستری هم می‌شود.
تا قبل از این تا چشم کار می‌کرد وسعت آبی دریاچه بود که به آسمان می‌پیوست این روزها، اما همه نگران زریبار هستند که نکند به سرنوشت دیگر تالابهای کشور دچار شود چرا که این دریاچه دارد به سرعت به روز‌های پیری و یا شاید مرگ خود نزدیک می‌شود.
هرچند کار‌ها و برنامه‌های مختلفی به صورت مقطعی صورت گرفته، اما نتوانسته مشکل گشا باشد و به احیای دریاچه کمک زیادی کند که از این مشکلات می‌توان به رشد بی رویه کشاورزی در اطراف دریاچه و مصرف آب در این بخش، انتقال کود‌های کشاورزی از حوضه آبریز به دریاچه، وجود گونه‌های غیربومی و مهاجم ماهی در دریاچه، احداث غیرعلمی و بسیار نابجای سد در خروجی دریاچه اشاره کرد که سبب تجمع رسوبات در داخل دریاچه و کاهش عمق دریاچه شده است.
رهاسازی بچه ماهیان غیر بومی در این دریاچه طبیعی و انقراض و یا کاهش شدید ذخایر گونه‌های بومی ماهی و مهمترین معضل رشد بیش از حد انتظار نیزار اطراف که در حال خفه کردن دریاچه است از دیگر این مشکلات است.
وجود مواد مغذی فراوان و انباشت رسوب در کف که از حوضه آبریز اطراف دریاچه آورده شده و احداث سد در خروجی باعث انباشت بیشتر آن شده، در مجموع باعث رشد نگران کننده و خطرناک نیزار اطراف شده که آتش زدن این نیزار‌ها نیز دارد وسعت خاکستری رنگ آن را روز به روز افزایش می‌دهد.
از سال ۹۸ به بعد با توجه به ساخت و ساز‌های غیرمجازی که در منطقه شکل گرفت، حدود۶۰ واحد فاضلاب‌های جدید به زریوار وارد شده و اکنون فاضلاب‌های زریوار مربوط به ساخت و ساز‌های غیر مجاز ضلع جنوبی تالاب است.
زریوار یکی از معدود تالاب‌هایی است که رودخانه بالادستی ندارد و منبع تامین آب آن بارندگی‌های حوضه و تعدادی چشمه‌های خودجوش کف تالاب زریوار است.
بنا براعلام کارشناسان محیط زیست استان، ۱۳ تا ۱۵ چشمه در کف زریوار طی مطالعات تجربی شناسایی شده که درصد زیادی از این چشمه‌ها به دلیل پوشیده شدن توسط لجن قابل شناسایی نبوده است.
مریوانی‌های دل‌نگران
پشکو کیانی از اسکله داران دریاچه است که نانش را آب می‌گیرد، او می‌گوید: دریاچه ۸ سال قبل خیلی آب داشت، ولی حالا بیشتر حاشیه آن خشک شده است.
او از کسانی حرف زد که بخاطر تصرف زمین‌های حاشیه دریاچه و یا ماهیگیری نیزار‌ها را آتش می‌زنند و به جان دریاچه افتاده اند.
این جوان مریوانی به جریمه‌ها معترض است و می‌گوید: هیچ ارگان نظارتی جریمه جدی برای متخلفان در نظر نمی‌گیرد و با ۱۰ تا ۲۰ میلیون جریمه سر و ته این تخریب‌ها به هم می‌آید و افراد متخلف با پرداخت کمترین جریمه، مالک آن می‌شوند.
کاک حسین که دل پری از سودجویان و مسوولان دارد، عقیده دارد که در جایی که نظارت‌ها ضعیف است خود مردم باید حافظ زریبار باشند چرا که معیشت خیلی‌ها با این دریاچه می‌گذرد و باید خودمان به فکرش باشیم.
با چشمی اشکبار و دلی خونین
اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و فعال محیط زیست کشور به گفته خودش با چشمی اشکبار و دلی خونین از تالابهای ایران سخن می‌گوید.
او اعلام کرد: بسیاری از تالابهای ایران زیر خط قرمز است و فردا ممکن است فردا بسیاری از آن‌ها را نداشته باشیم.
کهرم نمونه آن بارز این نابودی تدریجی، ولی سریع را زریبار زیبای مریوان اعلام و اظهار داشت: ۴۰ سال قبل زریبار را دیدم که یخ بسته بود و با لندرور ۶ سیلندر از روی آن رد شدیم و در فصل تابستان هم هزاران پرنده روی سطح آب بودند.
وی ادامه داد: اخیرا هم آنجا را رفتم و دیدم که در ارتفاعات اطراف دریاچه، رستوران‌های متعددی ساخته شده و فاضلاب آن‌ها درون زریبار می‌ریزد.
به گفته کهرم در اثر افزایش مواد غذایی در آب، نیزار‌ها رشد کرده و قسمت اعظم زریبار را خشک کرده و ارتفاع آب بشدت کاهش یافته است.
این فعال محیط زیست کشور با بیان اینکه به غیر از اقدامات تخریبی در داخل کشور علیه تالابها، برخی همسایه‌ها هم با ساخت سد دارند رودخانه‌های مرزی را به نفع خود مصادره می‌کنند، اضافه کرد: ترکیه با احداث ایلیسو که یکی از بزرگترین سد‌های آسیاست، چهار سال زمان لازم دارد تا دریاچه پشت سد پر از آب شود و برای همین قسمت‌هایی از هورالعظیم از آب دجله و فرات بی نصیب می‌ماند و قسمت‌های بین ایران و عراق خشک شده است.
وی تاکید کرد: به عنوان یک کشور خشک و نیمه خشک جهان، باید نسبت به تالابها آگاه‌تر باشیم و هوشیارانه‌تر عمل کنیم.
سدی سر راه تالاب
تنوع ماهی‌های بومی که تا کنون در زریوار شناسایی شده به شدت کاهش یافته و از ۱۵ گونه شناسایی شده در مطالعات قبلی، دو گونه باقی مانده و ۹۰ درصد آن منقرض شده است.
ناصح حسینی را به نام سفیر تالابهای ایران می‌شناسند، او حالا در گیر و دار مشکلات ریز و درشت تالاب زریبار به کمک این دریاچه آمده است.
وی به سدی اشاره می‌کند که سال ۷۲ ساخته و ۲ سال بعد از آن آبگیری شد و همین باعث شد تا آبی که از کوه‌ها و بالادست به سمت دریاچه سرازیر بود به سمت مخزن سد هدایت شود.
حسینی با باین اینکه قرار بود زمین‌های کشاورزی با استفاده از آب این سد سیراب شود، ولی با خشکسالی‌ها، این مساله میسر نشد و خیلی از گونه‌های ماهی که از اینجا مهاجرت می‌کردند و در رودخانه زادآوری می‌کردند و بر می‌گشتند آن‌ها را از دست دادیم و حالا در تالاب گونه ماهی بومی نداریم.
این فعال محیط زیست اضافه کرد: اکوسیستمی که میلیون‌ها سال طول کشیده تا به نظم طبیعی برسد به واسطه این طرح به هم خورد و ماهی‌ها پرندگان و دوزیستان و مار‌ها از آن تغذیه می‌کرد اکوسیستم پویایی داشت تنوع زیستی خود را با این کار‌ها از دست داد.
حسینی افزود: خشکسالی در ایران طبیعی است، چون در کمربند خشک زمین قرار دارد و باید خود را با آن وفق دهیم، ولی این مساله نباید باعث شود تا برداشت بی رویه از آب تالابهای ادامه داشته باشد.
اعتبار نداریم
مدیرکل محیط زیست کردستان نبود اعتبار را مانع مطالعات برای امکان لایروبی دریاچه زریبار اعلام کرد.
فریبا رضایی، لایروبی را نیازمند مدت زمان طولانی برای مطالعات برشمرد و افزود: بسته لایروبی یک بسته کاملاً تخصصی است.
وی انتقادی هم به شرکت آب منطقه‌ای داشت که با احداث سد به مشکلات دریاچه دامن زده و افزود: این طرح زمانی انجام گرفت که تولیت دریاچه در اختیار محیط زیست نبود.
لایروبی آخرین راه حل
برای یافتن راه حل به سراغ معاون محیط زیست دریایی و تالابهای سازمان حفاظت محیط زیست کشور هم رفتیم.
احمدرضا لاهیجان زاده با بیان اینکه تالاب زریبار از تالابهای منحصر به فرد کشور است، گفت: این تالاب از ۲ منبع تغذیه آبی می‌شد که یکی از رواناب‌های کوه‌های مشرف به تالاب و دیگری از چشمه‌های جوشان بستر آن است.
وی درباره امکان لایروبی کف دریاچه زریبار گفت: آخرین مرحله برای فعالیت یک تالاب لایروبی است چرا که در کنار ثمراتی که می‌تواند داشته باشد تبعاتی هم دارد.
معاون محیط زیست دریایی و تالابهای سازمان حفاظت محیط زیست کشور گفت: تالابهای ایران به دلیل ورود آلاینده‌ها و آلودگی بستر، امکان لایروبی ندارند و هرگونه لایروبی باعث تخریب و خسارت و گسترش آلایندگی می‌شود چرا که به دلیل انباشت سال‌های متمادی سموم کشاورزی و فاضلاب‌های شهری لایروبی محیط آن را بشدت تحت تاثیر قرار خواهد داد.
راهکار چیست؟
آبخیزداری در بالادست برای مدیریت رسوب و حذف آلاینده‌هایی که وارد آب می‌شود.
این راهکار‌هایی بود که معاون محیط زیست دریایی و تالابهای سازمان حفاظت محیط زیست کشور آن را برای نجات زریبار ارائه کرد.
لاهیجان زاده گفت: لایروبی هزینه سنگینی دارد که باید هر چهار سال تکرار شود در حالیکه این هزینه می‌تواند صرف مدیریت آلاینده‌های ورودی به تالاب و آبخیزداری شود.
وی ادامه داد: بعد از این مدیریت اگر مشکلات همچنان پابرجا بود باید با مطالعات دقیق محدوده‌هایی از آن باید لایروبی شود.
معاون محیط زیست دریایی و تالابهای سازمان حفاظت محیط زیست کشور یادآور شد: برای محدوده آبریز حوضه تالاب، طرح جامع احیا و نجاتبخشی آن را تدوین کرده ایم و تبدیل به سند بالادستی شده که قرار است در ستاد ملی هماهنگی احیای تالابها بررسی شود.
لاهیجان زاده ادامه داد: تمامی موارد خطرآفرین در این سند بررسی می‌شود و اعتبار آن پیش بینی شده که اگر این بسته امسال به تصویب برسد، ردیف اعتباری خواهد داشت که کمک نمایندگان استان و مسوولان را می‌طلبد.
وی گفت: برای میان کاله، خلیج گرگان و انزلی این سند تهیه شده و بعدی تالاب زریبار است و بعد از آن نوبت به دیگر تالابها خواهد رسید.
حرکت دست به عصا برای جلوگیری از نابودی زریبار
حدود ۳۰ سال گذشته دریاچه زریوار تالابی جوان بود و اکنون در سن میانسالی و زنگ خطر قرار دارد و روند توالی زریوار تسریع یافته که اگر کنترل نشود، زریبار از دست خواهد رفت.
میزان آب مورد نیاز حفظ وضعیت اکولوژیکی زریوار سالانه ۴۰ میلیون متر مکعب برآورد شده است، که در سال ۹۸ که بارندگی‌های حوضه مناسب‌تر بود حجم آب مورد نیاز و حداکثری زریوار تامین شد، اما متاسفانه با کاهش ۴۰ درصدی بارندگی‌ها در سال گذشته، تالاب وارد مرحله کم آبی شده است.
خشک شدن دریاچه آرال، دریاچه هامون و وضعیت تاسف بار دریاچه ارومیه و دریاچه‌های مشابه دیگر این نکته را می‌رساند که هرگونه تعلل بیش از حد در چنین مواردی فرصت جبران را گرفته و یا هزینه‌های جبران را به شدت افزایش می‌دهد و در موارد شدیدتر اثرات زیانبار و غیر قابل جبرانی را بدنبال خواهد داشت.