برنج یکی از کالا‌های استراتژیک در کشور است که هر سال علاوه بر تولید حدود ۲ میلیون تنی در داخل کشور، بیش از یک میلیون تن هم از طریق واردات تامین می‌شود. اما آیا امکان خودکفایی در تولید برنج وجود دارد؟
به گزارش خبرگزاری صداوسیما؛ براساس گزارش مرکز آمار ایران، مصرف سرانه برای هر ایرانی ۳۵ کیلوگرم محاسبه شده که با توجه به جمعیت ۸۳ میلیون نفری، نیاز مصرفی برنج کشور ۲.۹ تا سه میلیون تن است که از این میان ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار تن آن در کشور تولید می‌شود و بنابر شرایط خشکسالی حدود ۷۵۰ هزار تا یک میلیون تن نیز واردات برنج داریم. میزان سطح زیر کشت برنج نیز ۵۲۰ تا ۶۲۰ هزار هکتار اعلام شده است.
ایران در ۱۵ سال گذشته تلاش کرده همواره در زمینه تولید برنج به خودکفایی برسد به طوری که در سال ۸۴ و سکانداری محمدرضا اسکندری بر وزارت جهاد کشاورزی وعده خودکفایی برنج مطرح شد، ولی با این حال در سال ۹۱ به صورت رسمی اعلام شد که طرح خودکفایی برنج به سرانجام مطلوب نرسیده است.
آخرین آمار گمرک حاکی از آن است که در ۸ ماهه نخست سال جاری بالغ بر ۹۵۸ هزار تن برنج به ارزش تقریبی ۸۱۸ میلیون دلار وارد کشور شده که از لحاظ وزنی نسبت به مدت مشابه سال قبل رشدی ۲۳ درصدی را تجربه کرده است.
سید جواد ساداتی نژاد، وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه سالانه یک میلیون تن برنج به کشور وارد می‌شود؛ اعلام کرده است با توجه به ظرفیتی که کشور در تولید برنج دارد نباید واردات برنج داشته باشیم و با طرحی که در سه استان شمالی داریم، با افزایش دوره کشت به راحتی می‌توان مقدار مورد نیاز کشور را تولید کرد.
علی‌مراد اکبری معاون وزیر جهاد کشاورزی نیز با تاکید بر اینکه جلوگیری از هدررفت آب و نزولات آسمانی با مدیریت آب سبز یکی از راه‌های تأمین آب مورد نیاز برای خودکفایی در تولید برنج است می‌گوید: از طریق منابع آب سبز حاصله در سطح استان‌های شمالی کشور، حدود ۹ تا ۱۰ میلیارد متر مکعب آب سبز حاصل می‌شود که در واقع همان آب‌هایی است که بلااستفاده به دریای خزر وارد و از دسترس مصارف داخل کشور خارج می‌شود.
کارشناسان ظرفیت منابع آب و خاک کشور را برای خودکفایی در محصولی مانند برنج بسیار محدود می‌دانند و عنوان می‌کنند که حتی در استان‌های شمالی نیز چنین ظرفیتی وجود ندارد و کشت باید در این استانها نیز محدود شود.
در همین زمینه ناصر کرمی، اقلیم شناس با بیان اینکه حداکثر میزان مجاز برداشت از منابع آب تجدید پذیر ۴۰ درصد است و ۶۰ درصد این منابع باید وارد طبیعت شود، گفت: ما هم اکنون حدود ۱۰۰ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر داریم، اما به جای اینکه ۴۰ میلیارد متر مکعب از این منابع را استفاده کنیم، حدود ۹۰ میلیارد مترمکعب آن را استفاده می‌کنیم و همین باعث ایجاد شرایط فعلی و خشکیدگی، بیابان زایی، فرسایش خاک و خشکی رودخانه‌ها شده است.
یکی از ظرفیت‌هایی که برای تأمین آب لازم برای خودکفایی در تولید برنج در استان‌های شمالی کشور وجود دارد، اجرای آبخیزداری به ویژه توسعه آب بندان‌ها است.
جمیل علیزاده شایق رئیس انجمن برنج ایران درباره نقش آب بندان‌ها در آبیاری شالیزار‌ها استان‌های شمالی می‌گوید: انجمن برنج سال‌هاست که پیشنهاد احداث آب‌بندان‌های کوچک را به جای احداث سد به وزرا در دولت‌های مختلف داده است. شالیزار‌هایی مازندران و گیلان در گذشته با آب‌بندان‌ها آبیاری می‌شدند در هر روستا یکی از مزارع که گودتر از دیگر مزارع بود در آن آب پر می‌کردند و آخرین زمینی که کشت می‌شد زمینی بود که آب بند شده بود، از سوی دیگر در آن آب بندان‌ها پرورش ماهی و اردک نیز انجام می‌شد.
همچنین علمیراد اکبری معاون وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به اینکه یکی از راهکار‌های مدیریت آب سبز به منظور جهش تولید در برنج، توسعه و بازسازی آب بندان‌ها است می‌گوید: ۱ میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار شالیزار (خشکزار، شالیزار) در ۳ استان شمالی وجود دارد که نیازمند تجهیز و نوسازی شالیزار‌ها و خشکزارها، توسعه سامانه‌های نوین آبیاری در نقاطی که استعداد دارند و درنهایت بازسازی تمامی آبندان‌ها برای استفاده از قسمتی از آب سبز در تولید برنج و کلزا است.
وی با بیان اینکه در شمال کشور این پتانسیل وجود دارد که برنج را دوبار کشت کنیم (نیاز کشور به برنج را تامین نماییم)، تصریح کرد: در حال حاضر این اتفاق یا نمی‌افتد یا خیلی محدود است و برای انجام چنین کاری باید زیرساخت‌ها آماده شود که تجهیز و نوسازی، زهکشی‌های زیرزمینی و یکپارچه‌سازی اراضی و توسعه آب بندان‌ها از جمله این زیرساخت‌ها است و با اجرای این طرح ها، می‌توانیم بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تن برنج اضافه‌تر در کشور تولید کنیم.
تجهیز و نوسازی ۱۵۰ هزار هکتار اراضی، توسعه ارقام پر محصول، توسعه کشت مجدد به ۵۰ هزار هکتار، افزایش کشت نشایی، افزایش ۸۵ درصدی برداشت برنج با ماشین‌آلات و به‌صورت مکانیزه، مبارزه با آفت از جمله دلایل دیگر است که سیاست‌گذاران بخش تولید، آن‌ها را در افزایش تولید و خودکفایی در برنج مؤثر می‌دانند.
یکی از عواملی که می‌تواند نقش موثری در خودکفایی برنج داشته باشد، برنامه‌های بهنژادی و استفاده از بذر‌های پر محصول و مقاوم در برابر کم آبی و بی آبی است؛ در این باره مریم حسینی رئیس موسسه تحقیقات برنج کشور با اشاره به اینکه یکی از گونه‌های مقاوم و پرمحصول کیان است می‌گوید: مقاوم بودن در برابر کم آبی و بی آبی از مهمترین مزایای رقم کیان است. این رقم از ابتدای گل دهی نیاز به آب ندارد و می‌تواند یک دوره بیش از ۳۰ تا ۴۰ روزه بدون آب باشد.
به گفته وی برای تولید رقم‌های بومی برنج در هر هکتار بطور میانگین ۱۲ هزار متر مکعب آب استفاده می‌شود که با کاشت برنج کیان می‌توان در حد زیادی در مصرف آب کشاورزی صرفه جویی کرد و همچنین مزیت دیگر کیان این است که در صورت کشت انبوه، تولید برنج کشور را حداقل یک تا دو تن در هکتار نسبت به ارقام بومی افزایش می‌دهد.
علی اکبر عبادی عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات برنج نیز درباره مقایسه بین ارقام محلی می‌گوید: رقم کیان در مقایسه با رقم هاشمی و طارم در شرایط یکسان حدود یک تا یک و نیم تن شلتوک بیشتر در هکتار عملکرد دارد. اگر در بهترین شرایط در یک هکتار از کاشت رقم هاشمی ۴ تن شلتوک بدست آید در همان شرایط از کاشت رقم کیان ۵ و نیم تا ۶ تن شلتوک برداشت می‌شود.
به گفته مریم حسینی هدف از برنامه‌های بهنژادی و به‌زراعی موسسه تحقیقات برنج کشور، رفع موانع تولید به‌منظور حفظ پایداری در شرایط بحرانی و افزایش تولید برنج ایرانی در شرایط نرمال است و امید می‌رود تلاش همه دست‌اندرکاران در تولید برنج داخلی منجر به خودکفایی در این محصول استراتژیک شود.
رضا صادقی، کارشناس مسائل کشاورزی در خصوص خودکفایی برنج در کشور گفت: بدون شک ایران می‌تواند با اجرای برنامه‌هایی از جمله کشت قراردادی برنج و حمایت از کشاوزان به شکل‌های مختلف از جمله تامین نهاده‌های کشاورزی با قیمت‌های مناسب، به این هدف نائل شود.
وی گفت: با توجه به افزایش قیمت برنج در کشور و بارندگی‌های مناسبی که امسال در شمال کشور رخ داده؛ با یک برنامه ریزی درست می‌توان خودکفایی را تا چند سال آینده در کشور متصور باشیم.
گزارش از علی قنبری شیرسوار - تحریریه اقتصادی